برای تولید در سطح انبوه نیاز به انرژی و منابع فراوان بود. بدین ترتیب همزمان با پیشرفت های فوق منابع جدید انرژی مانند نفت و گاز كشف گردید و به سرعت میادین نفتی افزایش یافت. لذا انرژی تبدیل به یكی از نیازهای اساسی و اولیه افراد گردید.

در علم اقتصاد توصیه می شود برای ایجاد عدالت اجتماعی همه افراد از حداقل رفاه برخوردار شوند. بدین ترتیب می بایست همه افراد بتوانند نیازهای اولیه خود را برطرف نمایند. لذا معمولاً در تمام كشورها نسبت به كالاهای اساسی یارانه پرداخت می شود.

با توجه به توضیحات ارائه شده با وقوع انقلاب صنعتی، انرژی به یك كالای اساسی تبدیل گردید. بدین ترتیب در اكثر كشورهای جهان برای ایجاد عدالت اجتماعی انرژی مشمول یارانه گردید. (البته میزان آن در كشورهای مختلف متفاوت می‌باشد.)

در كشور ما نیز انرژی به عنوان یك كالای اساسی محسوب می گردد و مشمول یارانه نیز می باشد. با توجه به پایین بودن قیمت انرژی میزان مصرف آن بشدت افزایش یافته است و بدلیل محدودیت انرژی های فسیلی قیمت آن در سطح جهانی افزایش داشته است. بدین ترتیب دولت برای پوشش شكاف بین قیمت تمام شده و قیمت فروش انرژی به مصرف كنندگان هزینه بسیار زیادی به عنوان یارانه می پردازد كه این امر موجب بروز مشكلات فراوانی در اقتصاد كشور گردیده است.

متاسفانه برخلاف تعریف ارائه شده برای یارانه در رابطه با انرژی یارانه پرداخت شده عادلانه به افراد نیازمند یارانه ارائه نمی گردد. بدین ترتیب علاوه بر اینكه هزینه زیادی توسط دولت پرداخت می گردد، اهداف اولیه پرداخت یارانه نیز برآورده نمی‌شود و همچنین به علت قیمت پایین انرژی میزان مصرف آن بشدت افزایش یافته و این امر موجب بروز مشكلاتی همچون آلودگی محیط زیست گردیده است.

در چند سال اخیر دولت بدنبال تخصیص هدفمند یارانه می باشد. بدین منظور در این پایان نامه سعی می شود سیستم فعلی پرداخت یارانه انرژی مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به مشكلات آن، روش جدیدی برای پرداخت یارانه انرژی پیشنهاد گردد. سپس روش پیشنهادی با استفاده از تكنیك سیستم در استامیك مدل شده و تاثیر روش فوق بروی پارامترهای كلان اقتصادی مورد بررسی قرار گیرد.

2- تاریخچه پرداخت یارانه

در ادامه تاریخچه پرداخت یارانه در ایران و سایر كشورهای جهان مورد بررسی قرار می گیرد.

1-2- تاریخچه پرداخت یارانه در ایران

در دوران صفویه نوعی تخفیف های مالیاتی و در دوران قاجار سیاست هایی در جهت توسعه زراعت كه در آن دادن ران و مساعده به مستاجر پیش بینی شده بود را می توان از نخستین جهت گیری های حمایتی دولت دانست.

دخالت مستقیم دولت در عرضه و  تقاضا مربوط به سال 1311 می شود كه در آن زمان دولت اقدام به ساخت سیلو نموده و گندم های كشاورزان را به قیمتی بالاتر از قیمت بازار خریداری نمود. كل میزان پرداخت یارانه دولت بابت تفاوت خرید و فروش كالاهای اساسی تا سال 1351 معادل 1668 میلیون ریال بوده است. كه این مقدار تنها حدود 4/1 درصد یارانه در سال 1354 می باشد. چرا كه همزمان با افزایش قیمت نفت، درآمد عمومی افزایش یافت و به تبع آن تقاضا برای مصرف زیاد گردید.

با توجه به عدم وجود مراكز صنعتی و صنایع زیر بنایی، دولت اقدام به واردات كالاهای اساسی نمود كه این امر موجب زیان بسیاری از كشاورزان گردید. لذا دولت محصولات آنها را به قیمتی بالاتر از قیمت بازار خریداری نمود. در همین راستا به منظور تمركز امور مربوط به پرداخت یارانه در مرداد ماه 1353 دولت اقدام به تاسیس و تشكیل صندوقی بنام «صندوق حمایت از مصرف كننده» نمود.

در زمینه فرآورده های نفتی در سال 1933 شركت نفت ایران- انگلو محصولات تصفیه شده را در ایران به قیمت جهانی می فروخت در حالی كه در سال 1994 قیمت داخلی این محصولات 2% قیمت جهانی آنها بود. در سال 1993 كه تنها یك نرخ ارز حاكم بود و به همین سبب محاسبه معادل دلاری قیمت های داخلی آسان بود. بافرمن قیمت 13 دلار برای هر شبكه فرآورده پالایش شده، یارانه پرداختی معادل 5 میلیارد دلار برآورده شده است. در صورتی كه در همین سال یارانه پرداختی برای دلار و غذا حدود 2/3 میلیارد دلار بوده است[1].

2-2- تاریخچه پرداخت یارانه در جهان

پس از انقلاب صنعتی دو نظریه در رابطه با اقتصاد كلان مطرح گردید. نظریه كلاسیك و نظریه كنیز (Kinze).

گروه طرفداران نظریه كلاسیك معتقد می باشند كه دولت می بایست كمترین دخالت را در اقتصاد داشته باشد و اقتصاد بر پایه عرضه و تقاضا استقرار گردد. نظریه كینز (Kinze) در مقابل نظریه كلاسیك ها قرار دارد.

تا قبل از جنگ  جهانی، اقتصاد حاكم بر غرب، اقتصاد كلاسیك بود. یعنی اقتصاد حاكم بر بازار، اما پس از جنگ جهانی بدلیل ركود و تورم بالا دولت در اقتصاد دخالت نمود.

بدین ترتیب نظریه كینز (Kinze) طرفداران بیشتری یافت. به عنوان مثال طبق طرح برنان (Bernan) دولت آمریكا در سال 1984 كمك های مستقیمی به كشاورزان جهت جبران ما به التفاوت قیمت های بازار آزاد كالاهای فاسد شدنی نمود.

در حال حاضر یارانه یكی از اقلام مهم هزینه های دولت در كلیه كشورها- اعم از صنعتی و در حال توسعه و سوسیالیستی است. البته همانگونه كه در حال حاضر جغرافیای اقتصادی كشورهای جهان گویای دسته بندی كشورها به پیشرفته صنعتی و در حال توسعه است ماهیت این یارانه ها انگیزه و نحوه پرداخت آن در هر یك از این كشورها تا حدود زیادی متفاوت می باشد.

3- هدف از پرداخت یارانه

دولت از پرداخت یارانه سه هدف عمده را دنبال می نماید كه شامل تخصیص بهینه منابع، ثابت اقتصادی و توزیع عادلانه درآمدها می باشد. در ادامه هر یك از اهداف فوق مورد بررسی قرار می گیرد.

1-3- تخصیص بهینه منابع

شدت وابستگی اكثر سیستم های اقتصادی به انرژی تا آنجا است كه دولت ها به میزان زیادی از این عامل در جهت سیاستگذاری به منظور دستیابی به اهداف برنامه‌های اقتصادی خود استفاده می كنند. در بسیاری از كشورها از متغیرهای مربوط به انرژی حتی به جهت اتخاذ سیاست های بلند مدت استفاده می شود. تجربیات كشورهای پیشرفته كنونی حكایت از آن دارد كه این كشورها روند توسعه خود را با مواد اولیه و مواد انرژی زای ارزان قیمت آغاز كرده اند. این بویژه ادعایی است كه در مباحث تجارت بین المللی همراه از طرف كشورهای در حال توسعه كنونی مطرح گردیده است. بدین معنی كه كشورهای در حال توسعه مدعی هستند كه سیستم تجاری بین المللی منافع لازم را برای آنها بدنبال نداشتند و یا اینكه حداقل براساس تئوریهای كلاسیك تجارت این منافع بین كشورها بطور متناسب توزیع نگردیده است.