نفش مساجد در آموزش قرآن و ارزشیابی آموزش قرآن

الف) نقش و اهمیت مسجد:

مسجد هر مكانی است كه در آن عبادت شود. این معنای گسترده غیر از معنایی است كه اصطلاحا در ذهن ما وجود دارد و مكان خاصی كه خصوصیات مشخص داشته باشد را مسجد می نامیم. زبیدی در تاج العروس همین تعریف را برای مسجد می آورد : «كل موضع یتعبد فیه فهوالمسجد»[1] این تعریف نشان می‎دهد كه عبادت و سجده كردن در تعریف مسجد موضوعیت دارد و اهمیت این مكان به همین است. خداوند متعال در سوره جن آیه 18 می فرماید: «و آن المساجد لله قلاتدعوا مع الله احدا» یعنی همانا مساجد برای خداست پس با خدا كسی را نخوانید همین باعث تقدس مسجد می‎شود كه فقط در آن ذكر خدا شود.

قال رسول الله – صلی الله علیه و آله- : «الا آن بیوتی فی الارض المساجد تضیء لاهل السماء كما تضیء النجوم لاهل الارض»[2]

رسول خدا- صلی الله علیه و آله- فرمودند: همانا خانه های من در زمین مساجد هستند كه برای اهل آسمان می درخشند همانگونه كه ستارگان برای اهل زمین می درخشند.

پیامبر – صلی الله علیه و آله- با سخن و عمل خود مساجد رادر مرتبه بالایی از اهمیت و ارزش قرار دادند و جامعه را نسبت به این مكان مقدس متوجّه كردند.

قال رسول الله – صلی الله علیه و آله- : من اسرج فی مسجد من مساجد الله سراجا لم تزل الملائكه و حمله العرش سیتغفرون له مادام فی ذلك المسجد ضوء من السراج»[3]

رسول خدا- صلی الله علیه و آله- فرمودند: كسی كه در مسجد پی از مساجد خدا چراغی  روشن كند، ملائكه و حاملان عرش پیوسته و تا وقتی كه در مسجد نوری از چراغ هست برای دو طلب آمرزش می كنند.

ب) تعلیم و تعلم در مسجد:

مساجد، مركز تمام فعالیت های مسلمین بوده اند. این مطلب نشان می‎دهد كه تمام فعالیت ها باید از عبادت خدا نشات گیرد ولا البته خواهد بود. اما در میان تمام فعالیت ها نقش فعالیت و تربیت و آموزش قرآن در مسجد خود نمایی می‎كند. قال رسول الله- صلی الله علیه و آله- : «یا اباذر! كل جلوس فی المسجد لغو اله ثلاثه: قرائه مصل او ذاكر الله تعالی او سائل من علم»[4]

پیامبرخدا- صلی الله علیه و آله- می‎فرمایند: ای ابوذر! هر نشستنی در مسجد لغو  وبیهوده است غیر از این سه مورد: قرائت قرآن ، پس از نماز خواندن نمازگزار یا یادكننده خدا و یا دانشجوی علمی. هم ایشان می‎فرمایند: من  الی المسجد لایرید غیره لیعلم خیرا او یعلمه ثم رجع الی بیته الذی خرج منه كان كالمجاهد فی سبیل الله غانما»[5] یعنی: كسی كه بامداد یا شبانگاه به سوی مسجد رود و صرفا هدف او این باشد كه راه خیری را یاد گرفته یا یاد دهد و سپس به خانه ای كه از آن خارج شده باز گردد، مانند مجاهد در راه خدا در حالیكه منفعتی برده است، می‎باشد.

این حدیث نشان دهنده اهمیت تعلیم و تعلم است و مهم نیست كه معلم باشی یا شاگرد، فقط مهم این است كه در مسجد تعلیم و تعلیم صورت گیرد.

قال رسول الله- صلی الله علیه و آله- : «ماجلس قوم فی مسجد من مساجد الله - تعالی- یتلون كتاب الله یتدارسونه بینهم الا تنزلت علیهم السكینه و غشیتهم الرحمه و ذكرهم الله  فیمن عنده»[6]

رسول خدا- صلی الله علیه و آله- فرمودند: هر قومی (گروهی) كه در مسجدی از مساجد خدا بنشینند  و كتاب خدا را خوانده و آن را به هم درس دهند،‌ آرامش بر آن ها نازل می‎شود و رحمت آن ها را فرا گرفته، و خدا از ایشان در میان كسانی كه نزد او هستند به بزرگی یاد می‎كند.

حضرت پیامبر- صلی الله علیه و آله- خود در مسجد حضور فعالی داشتند و احادیث نشان می دهند كه ایشان در نشست ها و حلقه های درسی مسلمین شركت می كردند و ایشان را راهنمایی می فرمودند.

البته در این میان به حلقه های درسی كه مربوط به قرآن می شد توجه ویژه ای داشتند. یكی از اصحاب پیامبر- صلی الله علیه و آله می گوید: «كنافی مسجد رسول الله- صلی الله علیه و آله- حلقا نتحدث اذا خرج علینا رسول الله من بعض حجره فنظر الی الحلق ثم جلس الی اصحاب القرآن فقال بهذاالمسجد امرت»[7] یعنی: ما در مسجد رسول خدا به صورت حلقه هایی سخن می گفتیم كه پیامبر از یكی از حجره هایش برما وارد شده پس به حلقه ها نگاه كرد و در كنار اصحاب قرآن نشست. پس گفت: من به حضور در این مجالس مامور شده ام.