نهضت ملی شدن صنعت نفت

مقدمه :

هر كه نامخت از گذشت روزگار                              هیچ ناموز از هیچ آموزگار

رفتار سیاسی آمریكا در قبال نهضت ملی شدن نفت ایران ، عنوانی دیگر از «مجموعه ی ایران و قدرتهای بزرگ » با محوریت ایالات متحده آمریكاست .

این عنوان در واقع گزارشی است مستند از نحوه ی برخورد دیپلماسی دولت آمریكا در فاصله ی سالهای 1330-1332 شمسی برابر با 1950-1952 میلادی كه منابع اولیه ی مورد استناد آن اینك به صورت مجموعه ای در اختیار اداره ی آرشیو «مركز اسناد و تاریخ دیپلماسی » است .

بخش هایی از این گزارش بیش از گذشته این فرض را در نظر می‎آورد كه دولت آمریكا از زمان حكومت ترومن  موضوع براندازی دولت دكتر مصدق را در نظر داشته و حتی طراحی اولیه ی كودتا نیز از همان هنگام صورت پذیرفته بوده است . قوت گرفتن این فرض در برابر نظری كه معتقد است روی كار آمدن دولت جمهوری خواه سبب گردید تا نگاه حكومت آمریكا به جریانات ایران طی آن سالها دچار دگرگونی شود طی دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی بیش از گذشته مورد توجه واقع شده است . هم چنین از بررسی اسناد و مدارك مبادله شده میان سفارت امریكا در تهران و وزارت امور خارجه ی آمریكا ، كاملاً این واقعیت نمایان می‎شود كه دولت در واشنگتن و كارگزاران در تهران ، همگی به میزان قابل ملاحظه ای از یك دیدگاه مشترك در برابر ایران و مسائل آن برخوردار بودند .

چكیده ی تحقیق :

این تحقیق براساس نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران می‎باشد كه در آن عنوان هایی چون اشغال ایران توسط آمریكایی ها ، انگلیسی ها و روسی ها ، حضور آمریكایی ها در ایران به قصد اجرا كردن اهدافشان در ایران و به خصوص بدست آوردن نفت ایران ، شكل گیری سیاست آمریكا در ایران ، نقش آمریكا در به قدرت رساندن رزم آرا به عنوان نخست وزیر در ایران و .. به بحث گذاشته شده است و در آخرنیز مطلبی درباره ی نفت ایران امروزی نوشته شده است كه هم اكنون نفت در كشور ما چگونه مصرف و مبادله می‎شود .

فصل اول

نگاهی گذرا بر سیاستهای آمریكا در ایران

از 1941 تا 1950

1. ایران و آمریكا 1945-1941

اشغال ایران

موقعیت استراتژیكی ایران و ضرورت حفظ منابع نفتی و ادامة جریان صدور نفت به انگلستان برای ادامة مبارزه با آلمان هیتلری در نبردی سرنوشت ساز ، پس از تهاجم آلمان به شوروی در ژوئیه 1941 (1320) ، ضررورت اشغال ایران را توسط انگلیسی ها ایجاب می كرد . كمك رسانی به شوروی برای مقاومت در مقابل تهاجم آلمان و ممانعت از دستیابی آلمانی ها به منابع نفتی قفقاز از یك سو ،‌ ولزوم حفظ و حراست از منابع و تاسیسات نفتی و بخصوص پالایشگاه آبادان كه یكی از مهمترین منابع تأمین احتیاجات نفتی متفقین در عملیات جنگی علیه آلمان بود ، از سوی دیگر و بی اعتمادی نسبت به ملت و دولت ایران ، و شك و تردید موجه انگلیسی ها نسبت به عملیات چریكی و خرابكاری در تاسیسات نفتی جنوب ایران ، انگلیسی ها را مصمم به اشغال ایران كرد .

عملیات اشغال ایران و مسائل پس از آن ، به تنهایی ، از عهدة انگلستان بر نمی آمد . بنابراین ، از شوروی در خواست كرد كه در اشغال ایران و عملیات كمك رسانی به آن كشور به انگلستان كمك كند . از آنجا كه اشغال یك كشور بی طرف نه از نظر موازین اخلاقی و حقوق بین الملل و نه از جهت سیاسی و نظامی موجه نبود ، انگلیسی ها با به راه انداختن تبلیغات وسیعی دایر بر اینكه ستون پنجم المان در ایران سخت مشغول فعالیت علیه متفقین است و دولت ایران نه تنها از فعالیتهای آنها ممانعت به عمل نیاورده ، بلكه با آنها همكاری می‎كند ، بهانة لازم را برای تهاجم به ایران و اشغال كشور فراهم كرد .

در بامداد سوم شهریور 1320 نیروهای انگلیسی و روسی از جنوب و شمال ، كشور بی دفاع و بی طرف ایران را مورد تهاجم قرار داد . طی سه روز بعد موفق به اشغال بخشهای وسیعی از خاك كشور و حتی پایتخت شدند .

این اقدامات سبب شد پس از دو سال قطع روابط ایران و آمریكا در فاصلة سالهای 17-1315 و پس از آن ، كه روابط ایران و آمریكا در سطح بسیار نازل سیاسی جریان داشت ، برای دیگر بار ایران توجه خود را به آمریكا معطوف داشت . وزیر مختار ایران در واشنگتن در چهارم شهریور 1320 و یك روز پس از تهاجم شوروی و انگلستان به ایران ، از معاون وزارت امور خارجة آمریكا در خواست مداخله و میانجیگری بین ایران و انگلستان و شوروی را كرده و در یك مصاحبه مطبوعاتی اعلام داشت : « مردم آمریكا باید مطمئن باشند كه قوای آلمان در ایران حضور ندارد و ادعای فعالیت ستون پنجم آلمان در ایران صحت نداشته و كذب محض است . »[1]

در اقدامی دیگر ، رضاشاه خواستار مداخله و میانجیگری روزولت رئیس جمهور آمریكا شد . روزولت كه در اندیشه و متوجه هدفها و منابع حیاتی متفقین بود ، در پاسخ دیرهنگام خود به رضا شاه اطلاع داد كه كاری از دست او ساخته نیست . در همین حال ، وزارت امور خارجه آمریكا از دولت انگلستان خواست كه با صدور اعلامیه ای مشترك از سوی انگلستان و شوروی ، استقلال و تمامیت ارضی ایران تضمین گردد .