بررسی هنر معماری ایران در دوره ساسانیان

در این بررسی، ویژگیهای معماری، عناصر معماری و تكنیكی، تاثیر معماری قبل از اسلام، بویژه دوره ساسانی، نقشه و سبك و شیوه ساختمانی آثار، نقش تزیینات و عناصر تزیینی (كاشیكاری، آجركاری، خطوط، كتیبه‌ها، گچبری، و فرسكوسازی)، مواد ساختمانی، و دیگر جزئیات هنر معماری به تفصیل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

بررسی هنر معماری این دوره، از معماری مساجد آغاز می‌شود، زیرا مسجد كه اولین پایگاه و مركز تجمع مسلمانان بوده، در نظر مسلمان خانه خدا و محل عبادت است و، به همین دلیل، در تمامی ادوار مختلف اسلامی و در تمام سرزمینهای اسلامی بنای آن اهمیت فراوان دارد. و سپس معماری مناره‌ها، مدارس، كاروانسراها، برجهای مقبره‌ای یا آرامگاه‌ها، و مختصری از شهرسازی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در بررسی هر یك از انواع این معماری ضمن ذكر علل به وجود آمدن و كاربرد آنها، با ارائه شواهدی از آثار به جای مانده از این دوره، سعی شده تا شناخت كاملی از هنر معماری دوره سلجوقی به هنر دوستان و علاقه‌مندان به هنر معماری عرضه شود. آثار معماری مورد مطالعه اكثراً در داخل ایران قرار دارند؛ با توجه به محدوده ایران در زمان سلجوقیان- كه شامل ناحیه وسیعتری بود- چند نمونه از شاهكارهای هنر معماری این دوره اكنون در خارج از مرزهای سیاسی ایران واقع شده‌اند. امید است این كتاب بتواند دوره‌ای از تاریخ هنر معماری اسلامی میهن عزیزمان را به دوستاران هنر معماری ایران بشناساند.

بناهای دوره سلجوقی

بناهای تاریخی زمان سلجوقیان كه تاكنون به جای مانده اغلب جنبه مذهبی دارند و از آثار موجود این دوره چنین استنباط می‌شود كه سلجوقیان ساختن مساجد، مدارس و مقبره‌ها را بر دیگر بناها ترجیح داده‌اند. زیرا از بنای خاكها، خانه‌ها، و دیگر آثار معماری این دوره اطلاع زیادی در دست نیست. تنها در سالهای اخیر در اثر كاوشهای علمی كه در بعضی از نواحی ایران به عمل آمده چند نمونه از این نوع معماری سلجوقی كشف شده است كه از بقایای مختصر آن می‌توان تصویری از این نوع معماری در ذهن ایجاد كرد. با نگرشی كوتاه به آثار معماری این دوره ایران، می‌توان به این نتیجه رسید كه كوشش سلجوقیان بیشتر در به وجود آوردن بنای ساختمانهای از نوع مسجد متمركز گردیده است و برای رسیدن به این هدف با استفاده از عناصر معماری ساسانی (گنبد، ایوان، حیاط) و اسلوب ساختمانهای طاقدار و دیگر روشهای مختلف توانسته‌اند خاصیت و كیفیت دقیقی به معماری این دوره ایران ببخشند و در نتیجه معماری شكل مشخص ایرانی به خود گرفته، طرح حیاط چهار ایوانی با رواقهای اطراف آن اساس معماری سلجوقیان را در بناهای مذهبی و غیرمذهبی تشكیل داده است.