زندگینامه سید قطب (نویسنده)

بسیاری از موارد،  حركت او از یك روشنفكر تحصیل كرده، كارمند دولتی و ستایشگر غرب به سوی كسی كه دولتهای آمریكا و مصر را محكوم می‌كند و از مشروعیت جهاد نظامی دفاع می‌كند، تأثیر زیادی بر نظامی گری‌ها، از تروركننده‌های انورسادات تا پیروان اسامه بن لادن و القاعده، داشته است. (3) مروری بر ادبیات به جا مانده از اسلام رادیكال از دهة 1980 به بعد نشان می‌دهد كه سید قطب تأثیر غیر قابل انكاری بر روی این جنبشها داشته است و یا حداقل یكی از دو شخصیت مهم در این زمینه بوده است؛ نفر دوم نویسندة پاكستانی ابوالاعلی مودودی (5) می‌باشد.

سید قطب در سپتامبر 1906 در روستایی از شهر اسیوط مصر به دنیا آمد. پس از طی دوران تحصیل ابتدائی در زادگاهش، در سال 1921 به قاهره فرستاده شد. در سال 1925 در دانشكدة تربیت معلم ثبت نام كرده و پس از فارغ‌التحصیلی در سال 1928 در كلاسهای دارالعلوم حضور می یابد و در سال 1933 از آنجا فارغ‌التحصیل می شود. قطب برای شانزده سال به استخدام وزارت معارف در‌آمده و به تدریس مشغول می‌شود و در سال 1948 به دلیل مخالفتهایی كه با ملك فاروق می‌كند وی را به طور غیر رسمی برای اقامتی نامحدود به ایالات متحده می‌فرستند. ظاهراً هدف از این نصر این بوده است كه وی به مطالعة سیستم آموزشی آمریكا بپردازد. تجربة نصر به آمریكا به عوض اینكه او را شیفته آمریكا كند، «به اسلام و سپس به اخوان المسلمین نزدیكتر كرد. «پس از بازگشت از ایالات متحده در سال 1951 عضو شورای مركزی اخوان المسلمین (مكتب الارشاد) شد.(6) در این مدت و پیش از انقلاب 1952، وی جلسات منظمی با ناصر داشته است.

سازمان افسران آزاد قبل از انقلاب به تعلیم و مسلح كردن اعضای اخوان المسلمین اقدام می‌كرد. سید قطب نیز به مدت شش ماه به سازمان مشاوره می‌داد و در  سیاستگذاری آنها برای كشور مشاركت می نمود. بعد از اینكه آنها در پذیرفتن عقاید قطب راجع به تأسیس دولتی اسلامی و دادن رهبری آن به كمیته مسلمانان متشكل از اعضای اخوان المسلمین موافقت نكردند، وی نیز سازمان را ترك كرد. (7) در درگیری بعدی كه بین اخوان المسلمین و افسران آزاد رخ داد، سید قطب جانب هضیبی مرشد اعظم اخوان المسلمین را گرفت و در نتیجه به مدت سه ماه در اوایل سال 1954 به زندان افتاد در  26 اكتبر همان سال یكی از اعضای اخوان سعی كرد ناصر را ترور كند. این عمل بهانه‌ای شد در دست ناصر تا بسیاری از اعضای اخوان از جمله سید قطب را دستگیر كند. در 25 ژوئیه 1955 وی به بیست و پنج سال زندان با اعمال شاقه محكوم شد. اما در سال 1964 و به درخواست عبدالسلام عارف، رئیس جمهور وقت عراق، آزاد شد و «به فردی تبدیل شد كه بقایای طرفداران و حامیان اخوان در اطرافش گرد آمدند.» با اینحال مدت كوتاهی بعد در 13 اوت 1965 ناصر اعلام كرد كه توطئه جدید اخوان المسلمین كشف شده است، در نتیجه سید قطب به عنوان رهبر اصلی آن دوباره  دستگیر شد و پس از یك محاكمه كوتاه به همراه دو تن از همكارانش در سپیده دم 29 اوت 1966 به دار آویخته شدند. (8)

سید قطب به همراه مودودی و [آیت‌الله] خمینی [ره] سه تن از مهمترین متفكران سیاسی اسلام در چند دهه اخیر به شمار می روند. مودودی و سید قطب تفكرات نزدیك به هم داشته و مسلمانان سنی را تحت تأثیر قرار دادند، اما [آیت‌الله ] خمینی [ره] در بین شیعیان نفوذ داشت. با اینحال، هر سه اسلام را به جنبشی سیاسی تبدیل كردند و خواهان استقرار یك دولت اسلامی بودند. در حالی كه هر سه نفر با ناسیونالیسم سكولار دهة 1960 مخالف بودند، اسلام سنتی را نیز كه مبارزه سیاسی را در رتبة دوم قرار می داد، رد می كردند. روش این سه نفر تفاوتهای زیادی با هم داشت؛ قطب روحانیون و طبقة متوسط را با هم متحد كرد. مودودی خواستار بر پایی جمهوری اسلامی بود  ولی ایده‌هایش از سوی توده‌ها حمایت نشد. در این میان تنها [آیت‌الله] خمینی [ره] بود كه توانست یك اتحاد كارآمد بین روشنفكران رادیكال، توده‌های مردم و روحانیون بوجود آورد.(9)

ایدئولوژی سید قطب از متفكران مختلفی تأثیر پذیرفته است. اولین شخص ابن تیمیه می‌باشد. وی نیز همانند ابن تیمیه جوامع را به دو گروه تقسیم می كند كه در یك طرف نیروهای خوب قرار دارند و در طرف دیگر نیروهای بد (شیطانی)، حد میانه‌روی وجود ندارد. (10) در واقع اهمیت سید قطب در این است كه استدلات استفاده شده توسط ابن تیمیه بر علیه حكمرانان كافر را به گونه‌ای تفسیر كرد كه بتوان آنها را به مشكلات اسلام در دنیای مدرن تعمیم داد. (11) از متفكران دورة معاصر نیز حسن البناء، مؤسس اخوان المسلمین مصر و ابوالاعلی مودودی، بنبانگذار جماعت اسلامی پاكستان، تأثیر زیادی بر روی او داشته اند به تبعیت از البناء و مودودی، قطب نیز غرب را بعنوان دشمن تاریخی اسلام و مسلمانان و تحت عناوینی از قبیل صلیبیون و مستعمره گرایان تفسیر می كرد. (12)

مودودی معتقد بود كه اسلامگرائی باید از بالا باشد. البته این امر باید در دولتی محقق شود كه در آن حاكمیت به نام الله بوده و شریعت اسلام در آن جاری باشد. به  نظر او سیاست جزئی از اسلام می‌باشد و در دولت اسلامی، تنها فعالیت سیاسی مسلمانان است كه می تواند مشكلات آنها را حل كند، به زعم وی پنج ركن اصلی اسلام (ایمان، نماز، روزه، زیارت و صدقه) مقدمه‌ای هستند برای جهاد؛ نبرد بر علیه كسانی از آفریدگان خدا كه حاكمیت او را از بین برده‌اند. برای به اجرا گذاشتن جهاد، مودودی در سال 1941 جماعت اسلامی پاكستان را تأسیس  كرد. وی این جماعت را همانند مدل لنینیستی، پیش آهنگ (Vanguard) انقلاب اسلامی تصور می كرد. بدین منظور وی از پیش آهنگی در زمان پیامبر یاد می كند كه با كفار مكه مبارزه كرده و بعد از هجرت هم، دولت اسلامی را در مدینه بر پا كرده‌اند. با قلم مودودی، مذهب به سمت یك ایدئولوژی بر ای مبارزة سیاسی تغییر جهت داد. وی اولین متفكر مسلمان قرن بیستم بود كه توانست بر روی پایه‌های اسلام تئوری سیاسی بسازد. (13)