نظامی (شاعر)

بعضی از نویسندگان مثنوی هفت پیكر را چهارم و شرفنامه و اقبالنامه را پنجمین اثر شاعر معرفی كرده اند. غافل از آن كه محمد عوضی بخارایی صاحب لباب الباب كه در ربع اول قرن هفتم یعنی اندكی بعد از فوت نظامی كتاب خود را تألیف كرده است مثنوی های نظامی را چهار كتاب داشته: 1- مخزن الاسرار 2- لیلی ومجنون 3- خسرو و شیرین 4- قصه ی اسكندر به نظر می رسد آخرین سروده نظامی یعنی مثنوی هفت پیكر هنوز به دست محمد عوضی نرسیده بوده است. فتوحات اسكندر در شرفنامه بیشتر در خشكی ها و در اقبال نامه سیرو نصر او در دریا بوده است.

در این مثنوی از جنگها و مبارزات پهلوانان سخن گفته شاید می خواسته نشان دهد كه در حماسه سرایی نیز قدرتمند و تواناست. اگر سروده های رزمی او را به دقت مطالعه كنیم  رنگ بزم را در آنها مشاهده می كنیم كه این رنگ ها در شاهامه فردوسی اتفاق نمی افتد.

در سرودن « داستان اسكندر» نظامی كوشیده كه خواننده سخن را بپذیرد و از این رو گاهی  حقیقت را فدای باورها كرده است. او معتقد است كه فردوسی حقیقت را به باورها برتری داده در نتیجه به هنجار شاعری نرفته است. زیرا در شعر « احسن الشعرا كذبه » است، نقد بر گرفته فردوسی را در عبارتی گنجانیده كه هم از راستی حمایت و هم از فردوسی تعریف كرده و هم ایراد گرفته است و مدح شبیه به ذم و یا ذمه شبیه به مدح را كار بسته است و مجوزی برای تغییر و تبدیلی كه خودش داده بیان كرده است.

در سرودن اسكندرنامه به منابع گوناگون دسترس داشته از تاریخ یهودی و نصرانی و پهلوی فایده ها برده است. غیر از زبان های تركی و فارسی و عربی به زبان های دیگر نیز آشنا بوده تا توانسته از آنها مایه بگیرد.

نظامی از پیغمبری اسكندر هم سخن گفته است و اسكندر را همان « ذی القرنین» كه در قرآن كریم از احوالم برده شده است می داند.

بیوگرافی نظامی

نامش الیاس و كنیه اش ابو محمد و لقبش نظام الدین و تخلصش نظامی است. نام پدرش یوسف و نام پدر بزرگش زكی است. مادرش به نام « رئیسه » از قوم كرد بوده است. نام زنش آفاق و از طایفة قفچاق است.

سال تولد و تاریخ وفات

نظامی در سال 622 هجری در شهر گنجه بدنیا آمده و در تاریخ 603 هجری در همان شهر وفات یافته است. همسران نظامی: اولین همسر او آفاق قفچاقی بود و گفته اند كه فخرالدین بهرام شاه بن داود (‌ دارای در بند) بدو بخشیده است او در جوانی در گذشت و نظامی را غمگین ساخت. نظامی از آفاق فرزندی به نام محمد داشت. پس از مرگ آفاق زن دیگر اختیار نمود اما در هنگامی كه به سرودن مثنوی لیلی و مجنون مشغول بود زن دوم نیز وفات یافت. ناچار برای سومین با همسر اختیار نمود در اثنای سرودن مثنوی شرف نامه ( كتاب حاضر ) همسر سوم نیز در گذشت.

فرزندان نظامی

نظامی از همسر اول یعنی آفاق قفچاقی دو فرزند داشت اولی در كودكی در گذشت و دومی بنام محمد است. محمد در پایان كار خسرو شیرین هفت ساله و در آغاز كار لیلی و مجنون چهارده ساله و در وقتی كه نظامی هفت پیكر را می سرود كمتر از بیست سال داشته است. بعد از هفده سالگی از سرگذشت او بی خبر هستیم.

مثنوی های نظامی

1- اولین سروده نظامی مخزن الاسرار است كه در مطالب عرفانی به نام فخرالدین بهرام شاه بن داود در سال 561 سروده است.

2- دومین مثنوی نظامی « خسرو و شیرین » است. این مثنوی شرح عشق بازی و خوش گذرانی های خسروپرویز پادشاه ساسانی با دختری بنام شیرین كه برادرزادة پادشاه ارمنستان است می باشد. نظامی این مثنوی را در سال 576 به نام ارسلان شاه و طغرل بن ارسلان و محمد بن جهان پهلوان و قزل ارسلان سروده است.