روابط اجتماعی معلمان و دانش‎آموزان در عصر ارتباطات1

در این دهكده كوچك، نظام‎های پیشین نابود شده و یا در حال نابودی است ونظام‎های جدید با سرعتی وصف ناپذیر در حال جایگزینی است. دگرگونی در دانش، دگرگونی در نگرش، دگرگونی در رفتارها و دگرگونی در روابط انسانی و اجتماعی از دستاوردهای این دگرگونی است. آنچه در این مقاله مورد بررسی است كاربرد فناوری‎های جدید اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش و بررسی تأثیر آن در ابعاد گوناگون آموزشی، پژوهشی و اجتماعی است. بدین منظور، در این مقاله ابتدا پیرامون وسایل جدید اطلاعات و ارتباطات و نقش آنها در آموزش و برقراری ارتباطات اجتماعی مطالبی ارائه خواهد شد و سپس به تأثیر این فناوری‎ها در كلاس‎های درس و نقش معلمان در این رابطه می‎پردازد.

هم‎چنین سعی شده است با بررسی كتب، مجلات و مقاله‎های اینترنتی، آخرین نتایج به دست آمده از تأثیر فناوری‎ها در كلاس‎های درس به ویژه تأثیر آنها در تغییر نقش معلمان مطالبی ارائه شود. نقش این فناوری‎ها درچگونگی برقراری ارتباط معلم با دانش‎آموزان، با همتایان و با سایر افراد جامعه از جمله مطالب این مقاله است.

با توجه به نتایج به دست آمده توصیه‎هایی برای استفاده بهتر از فناوری‎ها برای برقراری ارتباطات اجتماعی به معلمان، مسؤولین و دست اندركاران آموزشی شده است.

مقدمه

ارتباط عبارت است از فراگرد انتقال اطلاعات، احساس‎ها، حافظه‎ها وفكرها در میان مردم (اسمیت، 1988، ص 7). ارتباطات به معنای «تسهیم تجارب» نیز تعریف شده است. در این معنا، هر انسانی تجارب و آنچه در درون خود دارد را با دیگران در میان می‎گذارد. برخی از صاحبنظران ارتباطات را پدیده‎ای تكاملی می‎دانند كه به گونه‎ی فراگردی از افراد و نظام اجتماعی كه درآن زیست می‎كنند، نشأت گرفته و خود به نوبه خود بر آنها تأثیر می‎گذارد. از طریق این جریان، انسان‎ها و نظام‎های اجتماعی تكامل می‎یابند، تغییر می‎پذیرند، خود را با شرایط منطبق می‎كنند، جایگزین می‎شوند، رشد می‎كنند.

ابزارهای ارتباطی وسایلی هستند كه از طریق آن انسان‎ها به خلق، حفظ و توسعه روابط خویش با یكدیگر می‎پردازند. از طریق این ابزار اطلاعات، دانش و آگاهی‎ها و حتی فرهنگ‎ها مبادله می‎شود. فناوری‎های جدید اطلاعات و ارتباطات از زمره وسایل ارتباطی جدید هستند كه با امكاناتی نظیر پست الكترونیكی، اتاق‎های گفتگو، گروه‎های مباحثه، نفش عمده‎ای در این فرآیند به عهده دارند.

اصطلاح ”فناوری اطلاعات[1]“ جدیداً به ”فناوری اطلاعات و ارتباطات[2]“ تغییر یافته است. البته تفاوت این دو واژه از نحوه برقراری ارتباط نشأت گرفته است. واژه اول، یعنی فناوری اطلاعات به جریان یكسویه ارتباط اشاره دارد كه در این فرآیند، گیرنده و یا دریافت كننده نسبت به اطلاعات دریافتی منفعل است. واژه دوم یعنی فناوری اطلاعات و ارتباطات، اشاره به تعامل بین كاربر و دنیای اطلاعات دارد. بنابراین، واژه دوم به جریان دوسویه ارتباط اشاره دارد كه در این فرایند، كاربر نقش بسیار فعالی در رد و بدل كردن اطلاعات خواهد داشت. رایانه از طریق جریان فرست و بازفرست اطلاعات، توانایی مردم را برای برقراری ارتباط فوری و آسان از فواصل دور و نزدیك فراهم كرده است و از این طریق موجب تحولات شگرفی در امور گوناگون از جمله آموزش و پرورش شده است. در این مقاله ضمن اشاره به تحقیقات انجام گرفته در مورد نقش رایانه‎ها در آموزش به نقش ارتباطی آنها توجه خاص شده است.

نقش رسانه‎های گوناگون ارتباطی در آموزش

در قرن نوزدهم، گسترش راه آهن و استفاده از آن به عنوان اولین وسیله ارتباطی، كمی بعد اختراع تلفن كه هر فرد می‎توانست ارتباط فوری و بلادرنگ با افراد دیگر داشته و اطلاعات به راحتی و وضوح سریعاً نقل و انتقال می‎یافت. سپس، تلگراف، تلكس، ماشین فاكس كه امكان انتقال نوشته را از طریق شبكه‎های ارتباطی فراهم می‎كرد.

استفاده از وسائل الكترونیكی در امر برقراری ارتباط و در نتیجه آموزش از طریق آن، در اوایل سال 1900 از طریق رادیو آغاز شد. در اوایل 1924، بی بی سی (BBC) شروع به پخش برنامه‎های آموزشی كرد. از آن زمان تا به حال رادیو به منزله ابزاری جهت دست یابی افراد ساكن مناطق دور افتاده به آموزش مطرح بوده است.

برنامه‎های آموزشی تلویزیون در دهه 30 آغاز به كار كرد (1930)، 20 سال طول كشید تا برنامه‎های آموزشی آن به صورت محبوب و مردمی در آید، بعد از گذشت 30 سال، فناوری‎های رایانه‎ای زمان و مكان را در نوردیدند و آموزش را از كلاس‎های درس به منازل ومحل كار آوردند و درس‎های مجازی، دوره‎های مجازی و دانشگاه‎های مجازی پدید آمدند. در حال حاضر كاربرد گسترده از امكانات اینترنت در مدارس، نشانگر فناوری‎های پیشرفته می‎باشد.

نقش ارتباطی اینترنت در آموزش و پرورش

امروزه، علم مرز نمی‎شناسد و به گوشه‎ای از جهان تعلق ندارد. همه با هم مشغول ساختن دانش‎های نو برای بهبود بخشیدن به نابسامانی‎های اوضاع جهان اند. این واقعیت است كه همه جهانیان از پیشرفت‎های حاصله از تلاش دانشمندان و متخصصان برای زندگی بهتر و رفاه بیشتر استفاده می‎كنند. بنابراین، باید در تولید وساخت دانش نیز سهمی به عهده گیرند.

بهره مندی از تجارب بدست آمده از طریق رسانه‎ها از تكرار كارهای انجام شده و صرف وقت و سرمایه مجدد جلوگیری می‏كند. امروزه با كمك فناوری‎ها، در كسری از ثانیه می‎توان به تجارب اندیشمندان دست یافت. با استفاده از فناوری‎های جدید، نه تنها می‎توان در معرض كارهای انجام شده قرار گرفت بلكه این امكان از طریق شبكه‎های بین المللی وجود دارد كه در فرآیند كارهای در حال انجام به طور فعالانه مشاركت كرد. متخصصان كشورهای مختلف می‎توانند در زمان مشخصی به تبادل اندیشه و نظر بپردازند و در مورد یك رویداد علمی بحث و گفتگو كنند و از این طریق به دانش جهانی دست یابند. آنچه در زیر بیان می‎شود، استفاده از فناوری‎های آموزشی را در حرفه پزشكی نشان می‎دهد:

الیوت ماسیه[3]، فناور و متخصص تعلیم و تربیت، این تجربه دست اول را هنگام بازدید از «گام نخست در موفقیت و پیشرفت در یادگیری الكترونیكی» ملاحظه كرد. او در تفسیر این بازدید چنین می‎گوید:

هفت هزار متخصص قلب را در سالن كنفرانسی تصور كنید كه در حال مشاهده و تعامل با جراحانی هستند كه به طور همزمان مشغول عمل جراحی قلب در سه كشور مختلف دنیا (اسرائیل، ایتالیا ونیویورك) هستند. شش بیمار برای جراحی قلب دراتاق‎های عمل این سه كشور در نظر گرفته شدند. در هر اتاق عمل، بین 3 تا 8 دوربین فیلمبرداری و وسایل اسكن جهت نشان دادن عمل جراحی و گرفتن تصاویر از داخل و پخش آن به صورت زنده فراهم شده است.

متخصصان قلب در اتاق‎های عمل مشغول اجرای روش‎های بسیار پیچیده، بالاتر از سطح استانداردهای معمول بودند. بیماران مورد عمل جراحی كه وضعیت بسیار جدی و وخیمی داشتند، همه برگه رضایت نامه را امضاء كرده بودند و در طول انجام عمل جراحی به هوش بودند.

یك دستگاه تغذیه ماهواره‎ای و ارتباط از طریق آن، به تماشاگران اجازه می‎داد تا طی انجام دادن عمل جراحی، به طور زنده با جراحان در تعامل و ارتباط باشند و كلیه عملیات را دنبال و حتی آنها را مرور و بازنمایی كنند. شركت كنندگان میزگرد،

متخصصان سطوح بالای جراحی قلب بودند كه عقاید و نظرات خود را در مورد روش كار و شیوه عمل جراحی توضیح می‎دادند. از سوی دیگر، جراحان در اتاق عمل راجع به اینكه چه روشی را انتخاب كنند و در چه حالتی، روش انتخاب شده را متوقف خواهند كرد رأی گیری می‎كردند. همین كه رأی‎گیری در حال انجام بود، چهار صفحه پر از اطلاعات فوری و بلادرنگ در مقابل متخصصان قلب قرار گرفت. این اطلاعات به آنها كمك می‎كرد تا در جریان اتفاقات زمینه‎ی كار باشند (ماسیه، 2001، ص 1)

ماسیه گزارش می‎دهد «واقعاً، این رویداد تجربه یادگیری بسیار قدرتمندی بود.