نقش مطبوعات در توسعه سیاسی

سیرتحول تاریخی توسعه سیاسی:

مقوله توسعه سیاسی از اواخر دهه 1950 و اوایل دهه 1960 درچارچوب مطالعه سیاستهای تطبیقی مورد توجه دانشمندان علوم سیاسی قرارگرفت. از دوران پس از جنگ جهانی دوم نسبت به روند توسعه سیاسی و دگرگونیهای اجتماعی برخوردی خوشبینانه شده و محققین تحت تأثیر موفقیت ها و رونق اقتصادی كه نصیب غرب بویژه آمریكا شده بود این مقوله را از بعد مثبت و امیدواركننده مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند. بهرحال علی رغم اینكه در دهه های 40 و 50 به ابعاد اقتصادی توسعه سیاسی توجه می شد، ولی از اواخر دهه 1960 محققین علوم سیاسی به پارامترهای اجتماعی و سیاسی بیش از عوامل و شاخصهای اقتصادی بها دادند. درمراحل بعد مفهوم توسعه سیاسی به نحوی از انحا بامقوله فرهنگ سیاسی گره خورد. زیرا گروهی از دانشمندان براین نظر بودند كه چنانچه از طریق تجزیه و تحلیل فرهنگ سیاسی جوامع بتوان به متغیرهایی دست یافت كه این عناصر را درجهت بهره گیری از تواناییهای نظام برای پاسخگویی بیشتر نسبت به نیازهای جامعه بكار انداخت، می‌توان به تحقق توسعه سیاسی مطلوب امیدوار شد.

بنابراین فرهنگ سیاسی بعنوان یك عامل تأثیر گذار درفرآیند توسعه سیاسی جوامع ممكن است از جامعه ای به جامعه دیگر متفاوت بوده و از ساختارهای اجتماعی – سیاسی جوامع متاثر شده باشد. بطور كلی منظور از فرهنگ سیاسی نظام اعتقاداتی است كه درباره الگوهای كنش و واكنش متقابل و نهادهای درونی شده سیاسی گفتگو می كند. فرهنگ سیاسی درباره وقایع كه درجهان سیاست رخ می دهد صحبت نمی‌كند، ولی درباره اعتقادات و نظریاتی كه درخصوص چنین رخدادهایی ابراز می‌شود صحبت می راند. چنین اعتقاداتی دارای گونه های متفاوت است. ممكنست «تجربی» باشد. بدین معنی كه درباره آنچه كه به وقوع می پیوندد ابراز می‌شود، یا ممكنست بعد «بیانی» باشد، بدین معنی كه جنبه عاطفی و احساسی داشته باشد. از دهه 1970 برخی از محققین، توسعه را بیشتر از بعد بیرونی مورد توجه قرار دارند. از این دوران به بعد این مقوله عمدتاً درچارچوب نظریات «توسعه نیافتگی» و نیز «استقلال و وابستگی» عنوان شد.

بسیاری معتقدند كه فرآیند نوسازی وتوسعه سیاسی خاص كشورهای توسعه نیافته یا دولتهایی است كه هنوز مرحله «ملت سازی» را طی می كنند. «ایزن شتات» معتقد است كه نوسازی سیاسی از قرن 17 دراروپای غربی آغاز شد و سپس به سایركشورهای اروپایی و قاره آمریكا سرایت كرد.

بسیاری از دانشمندان معتقدند برغم وجود عوامل متفاوت فرهنگی، تاریخی و سنتی، دیر یا زود جوامع جهان سوم راهی را طی خواهند كرد كه جوامع صنعتی غرب درقرون گذشته پیموده اند. دربرخی از مطالعات مزبور این تصور قوت می‌گیرد كه جوامع صنعتی غرب نقش «رهبری» را برعهده دارند، در حالیكه كشورهای درحال توسعه تابعان بی چون و چرا هستند.

مطالب ذكر شده درمورد توسعه سیاسی از یك مشكل عام گرایی توسعه سیاسی رنج می برد. زیرا در واقع یك الگوی تك خطی و ثابت را مطرح می سازد كه كشورهای دیگر و بویژه درحال توسعه و جهان سوم جهت نیل به توسعه سیاسی مجبور به عبور از محل تعیین شده هستند. این موضوع یك سری تعصبات مفهومی را توسط غربی ها در مورد توسعه سیاسی بیان می كند. بدین صورت كه به واقعیات زندگی اجتماعی و سیاسی و پیچیدگی های دگرگونی های مستمر جوامع جهان سوم حساسیت اندكی را نشان می دهند. درمواقعی نیز كه به این واقعیات و پیچیدگی ها پی می برند، سعی می كنند كه آنها را بر مبنای تجارب تاریخی، اجتماعی و سیاسی كشورهای اروپای غربی و آمریكای شمالی توضیح دهند.

ازسوی دیگر تعصبات ارزشی ناشی از خطای دو قطبی شدن «نسبت گرایی» و «نوگرایی» در توصیف توسعه سیاسی نقش دارد. براین اساس «نوگرایی» در زمینه اقتصاد و صنعت و سیاست بعنوان یك پدیده مثبت تلقی می شود؛ درحالیكه «سنت گرایی» به عقب ماندگی تعبیر می شود. بنابراین نوگرایی از ویژگی های جوامع صنعتی پیشرفته به شمار می رود.

مفهوم توسعه سیاسی

مفهوم توسعه سیاسی اززمان پیدایش اولین دیدگاهها درمورد آن از اواخر دهه 1950 تا به امروز به صورت های مختلف تعریف شده است. هریك از مفاهیم ارائه شده درمقاطع زمانی با تأكید بر یك سری از ویژگیها و ابعاد بوده كه متأثر از شرایط اجتماعی و سیاسی جهان وتغییرات بوجود آمده است.

«لوسین بای» لازمه توسعه سیاسی را توسعه اداری و قانونی می داند و آنرا مترادف نوسازی سیاسی و تجهیز توده مردم عنوان كرده و مشاركت را لازمه توسعه سیاسی می داند.

وی درمجموع افزایش ظرفیت نظام را درپاسخگویی به نیازها و خواسته های مردم، تنوع ساختاری، تخصصی شدن ساختارها و همچنین افزایش مشاركت سیاسی را  لازمه توسعه سیاسی می پندارد. «جمیزكلمن» افزایش كیفی ظرفیت سیاسی نظام را در تعریف خود مورد تأكید قرار می دهد به نظر وی توسعه سیاسی دستیابی به موقعیتی است كه درآن یك نظام سیاسی به جستجوی آگاهانه و موفقیت آمیز برای افزوده شدن كیفی ظرفیت سیاسی خود، از طریق ایجاد نهادهای مؤثر و موفق نایل آید. در این تعریف از توسعه سیاسی به دو الگوی زیر توجه شده است:

الف: الگوهای جدید تجمع و رسوخ كه قادر به تنظیم و درنظر گرفتن نقشهای افزاینده نظام باشد به وجود می آید.

ب: الگوهای جدید مشاركت و توزیع منابع، به حدی كه كفایت پاسخگویی به تقاضاهای برابری طلبانه روی نظام را داشته باشد، ایجاد می گردد.

به نظر «كلمن» دستیابی نظام سیاسی به چنین ظرفیت عملكردی، عامل مؤثر در حل بحرانهای هویت و مشروعیت محسوب می گردد.