فلسفه علامه طباطبایی

لیكن هر چند بسیاری از مردم آن را دور و خارج از علائق معمولی و ورای فهم می پندارند، تقریباً همه ما آراء و افكاری فلسفی داریم، خواه نسبت به آنها آگاه باشیم یا نباشیم . عجب است كه اگر چه برای اغلب مردم مفهوم فلسفه مبهم است این كلمه در گفتگوی ایشان فراوان به كار می‌رود.

استعمالات عامه:

كلمة فلسفه مأخوذ از اصطلاحی یونانی است به معنای (دوستداری حكمت)؛ اما در استعمال جاری مردم به معنای مختلف به كار می رود. گاهی منظور از فلسفه نوعی طرز تفكر درجهت فهالیت های معین است، مانند وقتی كه كسی می گوید (من فلسفه شما را دربارة شغل و كار نمی پسندم) یا (من به اورأی می دهم زیرا با فلسفه او راجع به حكومت موافقم) هم چنین، وقتی می گوئیم این مطلبی است (فلسفی) ، مقصود ما نظری است كلی و دور اندیش دربارة پاره ای از مسائل ، و یا وقتی می گوئیم به بعضی از پیش آمدها باید با دید فلسفی نگاه كرد، منظور ما این است كه نباید نسبت به حوادث آنی زیاده  نگران و در بند وضع كنونی بود ، بلكه به جای آن باید كوشید این امور را از لحاظ كلی و با نظری وسیعتر دید، چنانكه وقتی شخصی مأیوس است، مانند هنگامی كه بعد از حركت ترن به ایستگاه رسیده، به او گوشزد می كنیم كه بایستی بیشتر (فیلسوفانه) بیندیشد. گاهی نیز فلسفه به عنوان تعیین قدر واعتبار و شرح و تفسیر آنچه در زندگی مهم یا پر معنی است تلقی می شود، چنانكه این قول پاسكال را كه (تمام فضیلت ما در فكر ما است ، بكوشیم تا خوب فكر كنیم) می توان فلسفه و ارزش یا بی آنچه در زندگی برای شخص مهم است در نظر گرفت.

تصورات عامه:

بطور كلی با اینكه كلمات ( فلسفه) و(فلسفی)‌در سخن عادی به معانی بسیار مختلف به كار می رود، تمایل عامه بر این است كه فلسفه به عنوان یك سلسله افكار فوق العاده پیچیده تلقی شود. ما غالباً تصور می كنیم ك فیلسوف كسی است كه می نشیند و به مسائلی كه دارای معنی و اهمیت اساسی در حیات انسانی است می اندیشد و حال آنكه بقیة مردم وقت یا نیروی خود رافقط صرف زیستن (زنده ماندن) می كنند. علاوه بر چنین تصوری از فیلسوف و كار و كوشش او، تصوری دیگر از وی اینست كه فیلسوف شخصی است كه سرانجام مسئول طرح دید كلی و تعیین ارزش های متعالی و آرمانی (ایدئال ها) در جامعه و فرهنگ های معین است. مثلاً می گویند متفكرانی مانند كارل ماركس و فردریك انگلس كسانی هستند كه دیدگاه حزب كمونیست را طرح كرده اند، در حالی كه دیگران ، هم چون تامس جفرسن و جان لاك و جان استوارت میل نظریاتی را كه در جوامع دموكراتیك شایع و مستولی است توسعه داده و پرورانیده اند.

كارمهم فلسفی:

صرف نظر از این تصورات گوناگون دربارة سهم و اثر فیلسوف، و علی رغم اینكه ممكن است فعالیت های او از علائق عاجل و مستقیم ما دور به نظر آید، فیلسوف همواره به ملاحظة مسائل و مشكلاتی می پردازد كه خواه به نحو مستقیم یا به طور غیر مستقیم برای همة ما دارای اهمیت است. فیلسوف با مطالعه انتقادی دقیق، می كوشد تا آگاهی و عقاید ما را دربارة جهان به طور كلی،‌و عالم امور انسانی، ارزش یابی كند، با این پژوهش و تحقیق، فیلسوف سعی می كند تصویری كلی و منظم و منطقی دربارة همة آنچه می دانیم و می اندیشیم ، پیدا و طرح نماید، درك و فهم این نوع افكار كلی، طرح جامعی فراهم می كند كه شخص معمولی می تواند تصور خود را نسبت به آن بسنجد، ومعنی واهمیت آنها را دریابد. بواسطة چنین مطالعه و بررسی و تعیین قدروارزش، ممكن است بهتر بتوانیم تمایلات و آرمانها وایدئال های خود راتشخیص دهم، و به علاوه بهتر بفهمیم كه چرا اینها را قبول و انتخاب می كنیم، وآیا اصلاًبایستی آنها را انتخاب و اختیار كنیم یا نه.

از همان آغاز فلسفه دریونان باستان، یعنی از 2500 سال پیش ، عقیدة راسخ متفكرانی كه به این نوع پژوهشها و تتبّعات سرگرم بودند، این بود كه نظریاتی را كه دربارة خود قبول می كنیم باید مورد مداقه قرار دهیم تا ببنیم آیا عقلاً پذیرفتنی است یا نه. همه ما عقاید و معلوماتی دربارة جهان و انسان حاصل كرده ایم؛ لیكن فقط معدودی از ما تأمًل و امعان نظر كرده ایم كه آیا این عقاید و معلومات قابل اعتماد و معتبر است یا نه.

ما معمولاً مایلیم كه بدون بحث و چون و چرا اكتشافات علمی و بعضی عقاید جاری و متداول و افكارو آراء گوناگون را كه مبتنی بر تجارب شخصی خود ماست بپذیریم. اما فیلسوف اصرار دارد كه این همه را در معرض مطالعه وبررسی انتقادی دقیق قرار دهد تا دریابد كه آیا این نظریات و آراء و عقاید مبتنی بردلیل و مدرك كافی است یا نه، و آیا یك شخص منصف می تواند با دلیل و منطق آنها را موجه بداند و تصدیق كند یا نه.

روش سقراطی:

سقراط در محاكمة خود در 399 ق. م. چنین اظهار عقیده كرد كه دلیل توجه و اعتنای وی به فلسفه این بوده است كه (زندگی بی تحقیق وبدون مطالعه زندگی نیست وارزش ندارد) . وی دریافت كه تقریباً همة معاصران او زندگانی خود را در نیل به هدفها واغراض گونا گون، مانند شهرت و ثروت ولذت، صرف می كنند بدون آنكه هرگز از خود بپرسندكه آیا این امور مهم و قابل اعتنا است یا نه . وچون چنین سؤالی طرح نمی كردند و در جستجوی جدی برای یافتن جواب بر نمی آمدند نمی توانستند بدانند كه درست عمل می كنند یا نه، و سراسر حیات آنان در طلب مقاصد و اغراض بی فایده یا حتی مضر تلف می شد.