مطالعاتی پراكنده در مورد حشره شناسی كشاورزی و آفات گیاهی بانضمام U.A.V و G.P.S و G.I.S و نقش آنها در حفظ گیا

كشتار بی رحمانه و گسترده بیماریهای همه‌گیری همچون طاعون، وبا، مالاریا، تب زرد، سل و … در دوران‌های گذشته گهگاه نسل بشر را حتی تا آستانه نیستی و نابودی بوده است و زیان‌های وسیع آفات و بیماری‌های گیاهی نظیر ملخ، سن، بیماری‌های قارچی و ….  با ایجاد قطحی‌های هولناك، مرگ‌های دسته جمعی ناشی از گرسنگی را به دنبال داشته است. در تاریخ بشری تلفیق زیان‌های این دو گروه كرارا دیده شد كه فجایع سهمگینی آفریده است.

تا حدود یك قرن پیش، به واقع بشر پس مانده خوار سفره آفات و بیماری‌های گیاهی بود كه حاصل دسترنج او در كشتزارها و انبارها را نابود می‌ساخت و تنها از اوایل قرن بیستم میلادی، بشر توانسته است به كمك دانش و فناوری، مبارزه موثری را با این عوامل آغاز كند.

تحقیقات گیاه پزشكی و جستجو برای یافتن راه‌حل‌های موثر در مبارزه با آفات كشاورزی زمانی ممكن شد كه انسان بر خلاف گذشته این عوامل را سرنوشت محكوم و گریزناپذیر ندانست بلكه عوامل طبیعی به شمار آورد كه می‌توان به كمك هوش و دانش بر آنها چیره شد.

به واقع تحقیقات گیاه پزشكی حاصل تفكر نوین و نگرش جدید انسان به طبیعت پیرامونی است  و گیاه پزشكان امروزه بخش مهمی از مسئولیت سنگین تامین خوراك بیش از 6 میلیارد نفوس بشری را بر دوش دارند.

گیاه پزشك ایرانی باید هم فون و فلور طبیعی ایران را مد نظر داشته باشد و هم گونه‌های وارداتی را كه اكثرا بومی‌شده‌اند مورد بررسی قرار دهد و هم به موجودات زنده‌ای كه مداوما از مبادی ورودی رسمی و یا از مرزهای طولانی كشور به صورت غیر قانونی (از جمله آفات و بیماری‌ها و علف‌های هرز قرنطینه‌ای) وارد می‌شوند در چالش باشد. در مطالعه جانوران و حشرات و گیاهان و غیره هم باید فون و فلور Afrotropical و هم  با منطقه oriental‌و هم با منطقه پاله آركتیك (كه بخش اعظم سرزمین در آن قرار دارد) آشنا باشد كه عناصر فراوانی از هر سه منطقه اصلی جغرافیایی جانوری (zoo geography) در ایران وجود دارند توجه به این پیچیدگی‌ها، دشواری كار و مسئولیت سنگین گیاهپزشكان ایران را به خوبی نشان می‌دهد.

«تاریخچه موسسه»[1]

تاریخچه گیاهپزشكی در ایران در واقع تاریخچه موسسه تحقیقات آفات و بیماری‌های گیاهی نیز هست. در ایران بررسی‌های گیاهپزشكی نسبت به سایر رشته‌های كشاورزی شروعی زودهنگام‌تر داشته است. آغازگراین بررسی‌ها در كشور، شادروان استاد جلال افشار بود كه پس از پایان تحصیلات در روسیه در1298 هجری شمسی به ایران بازگشت و شروع به تدریس در مدرسه برزگران (سلف دانشكده كشاورزی كرج) نمود.

آن شادروان در سال 1302 شمسی واحد كوچكی را در انستیتو پاستور ایران با نام «اداره تشخیص محلی- آفات و مبارزه آنها» بنیان گذاشت و تحقیق پیرامون حشرات و جانوران زیان آور كشاورزی و بعضا دامی و انسانی را آغاز نمود و این شروع رسمی تحقیقات گیاهپزشكی در ایران و نیز هسته اولیه و سنگ بنای موسسه تحقیقات آفات و بیماری‌های گیاهی امروزی بود. شادروان افشار در چند زمینه دیگر نیز پیشگام و بنیانگذار بود. ازجمله اولین كسی بود كه تدریس حشره شناسی و جانور شناسی و آفات گیاهی را پایه گذاری نمود، علاوه بر آن جمع آوری و شناسایی حشرات و جانوران از جمله عوامل بیماری‌زا در انسان و دام و به اصطلاح امروزی حشره شناسی و جانور شناسی پزشكی و دامپزشكی نیز با افشار آغاز شد و نیز او بر خلاف برخی مدعیات، پایه‌گذار تحقیقات جانور شناسی و همچنین اولین موزه جانور شناسی در ایران بود. به هر حال اداره كوچكی كه در آن شادروان بنیان گذاشت، در سال 1306 از انستیتو پاستور ایران جدا شد و به اداره فلاحت در وزارت فواید عامه پیوست و در سال 1308 با احراز هر دو نقش مطالعاتی و اجرایی  به «بنگاه دفع آفات» تغییر نام داد. شادروان افشار در طی این سالها همچنان در مدرسه عالی فلاحت (دانشكده كشاورزی فعلی) نیز تدریس می‌كرد و نیز به تحقیق و تالیف مقالات و كتاب‌هایی می‌پرداخت كه برای ایران جدید و بسیار سودمند بود، در همین سال‌ها موزه جانورشناسی دانشكده كشاورزی كرج را پایه‌گذاری نمود. در واقع فعالیت و تلاش آن مرحوم در دو سمت و سو جریان داشت، از یك سو اداره كوچكی را در انستیتو پاستور تشكیل داد كه منجر به موسسه تحقیقات آفات و بیماری‌های گیاهی امروزی شد و از طرف دیگر فعالیت‌های وی در دانشكده كشاورزی كرج، هسته اولیه گروه‌های گیاه‌پزشكی دانشگاه‌های ایران را پدید آورد. بنگاه دفع آفات فوق الاشاره تحت نظر افشار و به كمك شاگردان آن مرحوم كه به تدریج از مدرسه عالی فلاحت فارغ التحصیل می‌شدند روز به روز توسعه می‌یافت به طوری كه در سال‌های 1313 و 1314  در شمال كشور اولین و شاید تنها مبارزه كاملا موفق بیولوژیك را با وارد كردن كشفدوزكRodalia cardinalis با شپشك استرالیایی انجام داد. این بنگاه به تدریج آفات مهم كشور را جمع آوری و شناسایی نمود و تحقیقات روی آنها را آغاز كرد. در سال 1322 شادروان افشار آزمایشگاه حشره شناسی و دفع آفات نباتی» كه ریاست آن را شخصا عهده‌دار بود بنا نهاد، این آزمایشگاه زیر نظر مستقیم و زیر كشاورزی و در دو اطاق در محل وزارت كشاورزی آن زمان (محل فعلی فروشگاه شهر  و روستا درخیابان فردوسی تهران) فعالیت می‌كرد.

با خاتمه جنگ جهانی دوم در سال 1324 چند متخصص سابق ازجمله آلكساندروف، چواخیم و كریوخین نیز در این آزمایشگاه مشغول به كار و تحقیق شدند. در همین سال چند نفر فارغ التحصیل جوان دانشكده كشاورزی كرج نظیر شادروان هایك میرزایانس نیز در این آزمایشگاه به فعالیت پرداختند. شادروان میرزایانس در همین زمان به جمع آوری حشرات ایران و تعیین نام آنها پرداخت و در واقع سنگ بنای اولیه، مجموعه عظیم حشرات ایران در بخش تحقیقات رده‌بندی حشرات موسسه را كه اكنون  رسما موزه حشرات مهندس هایك میرزایانس نام دارد بنیان گذاشت. باز هم در این سال قسمت تحقیقات قارچ شناسی و بیماری‌های گیاهان، با آمدن شادروان دكتر اسفندیار اسفیاری بنیانگذار این نوع تحقیقات در ایران، و همچنین قسمت علف‌های هرز با انتقال شادروان مهندس عین اله بهبودی شاهسون، بنیانگذار جمع آوری و تشخیص و تحقیق در این رشته به آزمایشگاه مذكور فعال گردید. با همت این دو شادروان، كار جمع آوری و تشخیص و تحقیق در این رشته به آزمایشگاه مذكور فعال گردید. با همت این دو شادروان كار جمع آوری و تشخیص گیاهان نیز در همین سال آغاز گردید و این تلاش‌ها به همراه تشكیل بخش شناسایی و بررسی گیاهان كشور از سال 1327 بنیان اولیه هرباریوم بسیار ارزشمند و برزگ بخش تحقیقات رسنتی‌های موسسه به شمار می‌رود. آزمایشگاه مذكور در سال 1326 مجددا به اداره كل دفع آفات نباتی انتقال یافت. این آزمایشگاه كه روز به روز بر كمیت و كیفیت آن افزوده می‌شد در سال 1328 «اداره بررسی آفات» نام گرفت و به اداره كل بررسی‌ها در ساختمان آن زمان وزارت كشاورزی (واقع در نبش خیابان لاله‌زار نو و انقلاب) پیوست.

در سال 1326 اداره بررسی آفات به سطح اداره كل ارتقا یافت و به «اداره كل بررسی آفات نباتی و قرنطینه» تغییر نام داد و تحت نظارت و سرپرستی مدیریت كل دفع آفات نباتی قرار گرفت و محل آن نیز تغییر یافت و به یك ساختمان استیجاری واقع در خیابان  سعدی مقابل شركت بیمه ملی ایران منتقل گردید. هم دراین زمان بعضی واحدهای شهرستانی آن در اهواز، اصفهان و تبریز و ورامین گشایش یافت.

سال 1339 را باید اولین نقطه عطف در تاریخچه موسسه و نیز گیاهپزشكی كشور دانست در این سال بر پایه تصویب نامه هیات وزیران 56000 متر مربع از زمین‌های دولتی (خالصه) اوین برای ایجاد تاسیسات جدید در اختیار اداره كل بررسی آفات نباتی و قرنطینه قرار گرفت. بالاخره نقطه عطف بعدی در تاریخ موسسه پیش آمده بدین معنی كه در سال 1341 باز هم با تصویب هیات وزیران اداره كل بررسی آفات نباتی و قرنطینه، به انستیتوی بررسی آفات و بیماری‌های گیاهی تغییر نام داد و به صورت سازمانی وابسته به وزارت كشاورزی، از امكانات، اختیارات و استقلال ویژه‌ای برخوردار شد، لیكن قسمت قرنطینه از آن جدا شد و به اداره كل دفع آفات نباتی (سازمان حفظ نباتات فعلی) پیوست. در این سال‌ها كار احداث ساختمانها و آزمایشگاه‌های جدید در زمین واگذاری آغاز شد و ادامه یافت. در سال 1341 انستیتو توانست 15 هكتار دیگر از اراضی اوین را برای احداث تاسیسات و مزارع و باغ‌های آزمایشی و خانه‌های سازمانی محقین به دست آورد، انستیتو در سال 1342 رسما به ساختمان‌های تازه افتتاح شده در محلی فعلی انتقال یافت و در سال 1343 حدود 12 هكتار دیگر از زمین‌های خالصه را به دست آورد. در سال 1344 قانونی به نام «قانون تاسیس موسسه بررسی آفات و بیماری‌های گیاهی» از تصویب مجلسین وقت گذشت. در این قانون واژه انستیتو حذف و به جای آن واژه موسسه رسمیت یافت. در این سال‌ها موسسه توسط هیات 5 نفری مركب از آقایان دكتر قوام الدین شریف، دكتر علی اكبر آگه، شادروان مهندس هایك میرزایانس، شادروان فیروز تقی‌زاده و دكتر مجید امیدوار اداره می‌شد كه هر سال یكی از اعضای هیات وظیفه ریاست و یكی دیگر معاونت موسسه را به عهده می‌گرفت، با تصویب قانون موسسه، مدیریت چرخشی پنج نفره جای خود را به مدیریت ثابت داد و شادروان دكتر عباس دواچی ریاست موسسه را به عهده گرفت. در طول دهه‌های چهل و پنجاه موسسه دوران شكوفایی و پیشرفت چشمگیری را پشت سر گذاشت و موفقیت‌های فراوانی را با همت و كوشش كاركنان و مدیران متعهد و دلسوزخود به دست آورد. كادر تحقیقاتی موسسه پیش از این دوران از حدود 10 نفر نفر تجاوز نمی‌كرد و فضای آزمایشگاه‌های آن محدود به 5 اطاق 3*4 متری بود. موسسه با یك برنامه منظم توفیق یافت كه تحصیل كردگان جوان و مستعد را با انجام آزمون‌های استخدامی بسیار دشوار به خدمت بگیرد و عده‌ای از آنان را برای تكمیل معلومات و تحقیقات به خارج از كشور گسیل دارد. در این دوران موسسه توانست چندین ساختمان بزرگ، گلخانه‌های متعدد و اطاق‌های حرارت ثابت و آزمایشگاه‌های مجهز تاسیس نماید و همچنین تعدادی منزل مسكونی برای اسكان محققین خود احداث كند و علاوه بر این واحدهای (آزمایشگاهی) استانی و شهرستانی را به 15 واحد (تبریز، ارومیه، بندرانزلی، تنكابن، گرگان، مشهد، ورامین، كرج، اصفهان، شیراز، بندرعباس، رفسنجان، جیرفت، اهواز و كرمانشاه) برساند. از بعد تحقیقاتی نیز موسسه توانست با تلاش كادرهای تحقیقاتی و فنی جوان و هدایت پیشكسوتان خود، طرح‌های بسیاری را در تمام زمینه‌های گیاه‌پزشكی و علوم وابسته اجرا كرده و به نتایج مهمی دست یابد. در این دوران ارتباطات تحقیقاتی و علمی و مبادله كتب و نشریات و اطلاعات و محقق و كارشناس، با مراكز مهم تحقیقات گیاه پزشكی و دانشگاه‌های كشورهای پیشرفته، رشد چشمگیری یافت. همین تلاش‌ها موجب شد كه موسسه در سطح جهان با عنوان Plant Pest and Diseasa Research Inslitute‌ و با سر واژگان PPDRI‌شناسایی و اعتبار بین المللی یابد. دهه‌های 40 و 50 را به حق می توان دوران طلایی شكوفایی و توسعه موسسه دانست.