بانی اصلاح نژاد آبزیان                  بهگزینی Selection))

 The Priniciple of fish breeding               آمیزش خویشاوندی (Inbreading)

                                                      سرآمد ، نخبه (Nick)

منابع

1 – مبانی ژنتیك و اصلاح نژاد ماهیان . تألیف داگلاس تار، مترجم دكتر فرهاد امینی، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی .

2- كتاب اصلاح نژاد دام (روش های پیش بینی ارزش ژنتیكی ) انتشارات دانشگاه تهران . نویسنده دكتر ناصر امام جمعه كاشانی .

3- اصلاح نژاد دام های بومی . نویسنده دكتر محمد علی ادریس ،‌مهندس محمد مستأجران ، انتشارات آریان .

4- اثر دو رگه گیری و افزایش تولید شیر . نویسنده مهندس منوچهر صفرزادگان ، انتشارات معاونت امور دام و آبزیان (جهاد سازندگی كشاورزی )

5- انتشارات چاپ من اندهال                Genetics and fish Breading

 6- Fish and fisheries

7- A  TEXT  Book  of  Aquanculture

8- جزوه ژنتیك و اصلاح نژاد ماهیان دكتر فرهاد امینی

9- مبانی اصلاح دام –مهندسی صابرخوانی و مهندس فرشید مظلوم اتشارات نقش اختر .

مقدمه

breeding = The Production of yong Form animals

(Propagtion) تكثیر

اصلاح نژاد= تولید زیاد (بچه ماهیان) حیوانات در یك شرایط كنترل شده .

اصلاح نژاد علم كاربردی ژنتیك است كه استفاده از اختلافات قابل  وراثت افراد جمعیت را در جهت منابع بشر تغییر می دهد. از به كار گیری اصول اساسی اصلاح نژاد در پرورش آبزیان مدت زیادی نمی گذرد و این علم در مقایسه با اصلاح نژاد دام و نسبت به صنعت دام پروری كمی جدیدتر می باشد. به عبارت بهتر در صنعت پرورش ماهی معمولاً ماهیانی مورد استفاده قرار می گیرند كه یا مستقیماً از ذخایر وحشـی به دسـت آمده اند و یا فقط چند نسل از انتقال آن ها از محیط های طبیعی می گذرد.

در این زمینه فقط چند سویه (Strain ) از كپور ماهیان و قزل آلای رنگین كمان در برخی از نقاط جهان اهلی شده و می توان گفت ذخایر دیگری از این ماهیان اهلی شده وجود ندارد . از طرفی اطلاعات اساسی مورد نیاز برای اجرای برنامه های علمی و منطقه‌ای اصلاح نژاد ماهیان اندك است.

در یك جمله می‌توان گفت كه هدف اصلاح نژاد افزایش توان تولید می باشد. این تولید چه از نظر وزنی ، چه از نظر طول و چه از نظر خصوصیات كیفی نظیر رنگ مناسب و شكل ظاهری در برنامه های اصلاح نژاد تحت بررسی قرار می گیرد. تا كنون در صنعت پرورش ماهی بر اتثنای ماهیان زینتی ،‌اصلاح نژاد دارای نقش كمتری در بالا بردن تولید بوده است. بیشتر پرورش دهندگان برای افزایش تولید فقط بر كنترل فكر بهبود غذا و جلوگیری از بروز بیماری ها شد وشاید نداند كه با یك نظارت و كنترل درست به هنگام باعث افزایش پتانسیل بیولوژیكی ماهیان شوند.

دو ماهی كاملاً یكسان در طبیعت وجود ندارد و تنوع موجود در یك جمعیت از ماهیان در برگیرنده تمام فنوتیپ های واقعی آن هاست .

از دیرباز بشر به پرورش و اهلی ساختن دام بخصوص گوسفند، بز، اسب و گاو پرداخت تا بتواند با انتخاب والدینی كه خصوصیات ظاهری بهتری دارند و از رشد مناسبی برخوردارند ، فرزندان قوی تر و مقاوم تر ایجاد نمایند.

به همین دلیل است كه یك علم اصلاح نژاد ماهی نسبت به اصلاح نژاد دام از سابقه زیادتری برخوردار نیست و فقط در چند ساله اخیر (نیم قرن اخیر) به آن توجه زیادی شده است.

نكته مهم آنكه هدف كلی برنامه های اصلاح نژاد افزایش پتانسیل بیولوژیك یك جمعیت می باشد.

فنوتیپ: خصوصیات قابل مشاهده یا اندازه گیری نظیر : رنگ ، طول، وزن ،‌تعداد خارهای باله پشتی و …  است.

به طور كمی ماهیانی برای پرورش مقرون به صرفه ترند كه دارای رشد سریعتر، درصد بالاتر گوشت (لاشه) باشند. ضریب تبدیل نهایی پایین تری داشته باشند و مقاومت بیشتری به بیماری از خود نشان دهند، همة این مزایا در مدیریت كارگاهی تكثیر با رعایت اصول ژنتیك و اصلاح نژاد امكان پذیر است.

در برنامه های اصلاح نژاد دام یا ماهیان هدف این است كه حیواناتی كه دارای ظرفیت ژنتیكی بالاتر از میانگین داشته باشند، در ابتدا انتخاب شده و ازآن ها به عنوان والدین نسل بعد استفاده شود. در این صورت انتظار این است كه میانگین ظرفیت ژنتیكی فرزندان بیشتر از میانگین نسل والدین باشد.

تاریخچه اصلاح دام

از زمانی كه بشر دریافت علاوه بر شكار حیوانات و مهاجرت از جایی به جای دیگر می تواند گله هایی از حیوانات را در یك محل نگه داری نماید و با فراهم آوردن غذا برای آن ها و مراقبت از آن ها اقدام بر بومی سازی و اهلی كردن حیوانات نمود در حقیقت گام های اولیه را برای اصلاح نژاد دام برداشت.

شاید بیش از 6000 سال از اهلی كردن دام ها تا كنون می گذرد.

هدف انسان ازاهلی كردن:استفاده بیشتروبهترازمحصول آن ها بود.بنابراین دام هایی می توانستند بهتر پاسخ گو باشند كه احتیاجات انسان را در طول زمان برآورده اند . شاید اولین حیواناتی كه اهلی شدند سگ، گاو و سپس طیور بوده است و انسان های نخستین با مراقبت از آنها در حقیقت نوعی انتخاب مصنوعی به كار می بردند كه بر این اساس كم كم علم اصلاح دام شكل پذیرفت .

انسان ها سعی می كردند كه جانورانی را در كنار خود اهلی سازند كه میزان گوشت بیشتری داشته باشند و یا از شیر دهی مناسبی برخوردار باشند .

در خصوص گوسفندان بیشتر از نژادهایی استفاده می شد كه علاوه بر وزن مناسب تولید پشم آن ها نیز بیشتر باشد و حتی كم كم طیوری را در كنار خود اهلی نمودند كه بتواند در مواقع مختلف از گوشت و تخم آن ها به خوبی استفاده نمایند.

بنابراین در ابتدا علاوه بر انتخاب مصنوعی ، همیشه بشر در فراهم سازی محیطی مناسب برای حیوانات كوشیده است تا بتواند به خوبی از آنها نگه داری نموده ودر مواقع ضروری از آن ها تغذیه نماید.

نكته مهم آنكه تا قبل از قرن 17 میلادی تصویر روشنی از كارهای انجام شده در اصلاح نژاد دام در دسترس نیست و فقط برخی از افراد با ذوق و هنر در حین دامداری به طور پراكنده و تفننی به اصلاح دام می پرداختند. اما كم كم موسساتی در آمریكا و اروپا جهت شناسایی بهتر حیوانات و درست كردن شجره نامه برای نژادهای شناخته شده به وجود آمد. این موسسات كم كم استانداردهایی را برای انتخاب حیوانات برتر با ویژگی های ظاهری و تولید گوشت بیشتر در نظر گرفتند و حتی با راه اندازی جشنواره ها و مسابقات مختلف به كسانی كه چنین حیواناتی را پرورش می دادند ، جایزه نقدی پرداخت می نمودند ، كم كم این موضوع اهمیت بیشتری یافت و باعث شد علمی به نام اصلاح نژاد كه بتواند با قضاوت های دقیق خود راه كارهای مناسب برای افزایش توان تولید را ادامه دهد به وجود آمد .

نام دانشمندان زیادی در عرضه اصلاح نژاد در دنیا مطرح شد. Charls  در 1859 با چاپ كتابی در خصوص اصول انتخاب طبیعی و تنازع بقاء انقلاب بزرگی در مكتب فكری زیست شناسان آن زمان به وجود آورد.

پس از آن داروین با ارائه نظریات مختلق در این عرصه پانهاد ولی متأسفانه نتوانست تفاوت های ژنتیكی و غیر ژنتیكی وابسته به محیط را كاملاً از یكدیگر متمایز سازد.

بنا به گفته داروین به وجود آمدن گونه های مختلف موجودات نتیجه انتخاب طبیعی آن هاست و برای زنده ماندن آن دسته از موجوداتی شانس بیشتری دارند كه بهتر بتوانند با شرایط محیطی سازش پذیر باشند و از خود تعداد فرزندان بیشتری را باقی بگذارند .

مندل (mendel) در سال 1865 گام های بزرگی را در عرصه علم ژنتیك و توارث صفات از خود به یادگار گذاشت اما نتوانست اثر فوری چندانی بر علم اصلاح نژاد دام داشته باشد.