گزارش كارآموزی – سم شناسی ، آفت كشها

در قدیم روشهای سنتی فراوانی برای مبارزه با آفات وجود داشت از جمله روش مبارزه بیولوژیك (استفاده از اردك مرغابی و پرندگان در مزرعه برای خوردن آفات) استفاده از عصاره بعضی گیاهان به صورت محلول پاشی، استفاده از مترسك بوده است ولی با پیدایش سم تحولی در كنترل خسارت آفات و بیماریها ایجاد گردید به طوریكه حتی به اثرات سوء جانبی آنها نیز توجهی نشد. ولی به تدریج به اثرات جانبی (side effects) نیز در كشت و استفاده سموم آغاز شد به طوریكه از روشهای تلفیقی و مدیریت صحیح افات استفاده می كردند. ولی به تدریج حركت جهانی به طرف كاهش مصرف سموم در امر مبارزه با آفات و بیماریها رفت به طوریكه در كنفرانس جهانی ریودژانیرو در سال 1992 كه از كشور ایران نیز شركت داشتند، در اغلب كشورها با برنامه ریزیهای مخصوص در جهت كاهش مصرف سموم تلاش فراوان به عمل آمد. در برخی كشورها بین 50 تا 70 درصد مصرف سموم كاهش پیدا نمود.

در ایران نیز از سال 1373 پروژه جدیدی به نام پروژه كاهش مصرف سموم و استفاده بهینه از كود با تلاش وزیركشاورزی وقت در هیئت دولت به تصویب رسید و از سال 1374 اجرای این پروژه زیر نظر 3 كمیته تحقیقات ، اجرا و ترویج و هماهنگی شروع و هماهنگی شروع و همچنان با جدیت ادامه دارد.

در اثر اجرای كامل این پروژه و سایر مواد در طول 10 سال اخیر مصرف سموم %40- 50% در كشور كاهش یافته است. اینك اجرای این پروژه با عنوان جدید توسعه كاربرد مواد بیولوژیك و استفاده بهینه از كود و سم در كشاورزی از اهم برنامه های وزارت جهاد كشاورزی محسوب می‎شود.

لذا توصیه بر این است كه به هنگام مواجه به افزایش جمعیت آفات در مرحله نخست از روشهای مبارزه زراعی، مبارزه بیولوژیكی و مبارزه تلفیقی برای جلوگیری از آفات استفاده شده، در صورت طغیان آفات و بیماریها استفاده از سموم آن هم در قالب یك روش مدیریتی تلفیقی (IPM) قابل توصیه می‎باشد.

پیدایش سموم به بیش از هزار سال قبل از میلاد مسیح برمی گردد. هومر (Homer) شاعر و مورخ معروف یونانی در حدود هزار سال قبل از میلاد مسیح اشاره به كندكش های گوگرد و خاصیت تدخینی آنها می‎كند. چینی ها در قرن شانزدهم میلادی از تركیبات ارسنیكی، به عنوان یك ماده معدنی برای مبارزه با آفات نام می برند و كاربرد سموم ارسینكی در غرب به قرن هفدهم بر می گردد كه به همراه مواد قندی برای مبارزه با مورچه استفاده می شد. نیكوتین اولین حشره كش طبیعی بود كه در قرن 17 از برگهای تنباكو استخراج و برای مبارزه با سرخرطومی گیلاس به كار می رفت. پس از آن به ترتیب گرده گل داوودی در قرن 18، ماده پیرترین (كه امروزه نیز از حشره كش های مهم می‎باشد) در سال 1850 موجود در شهد گلها، روتون موجود در ریشه گیاه، دریس، HCN در 1886 در كالیفرنیا علیه آفات مركبات، ارسنیت مس در 1867 علیه سوسك برگخوار سیب زمینی، ارسنات سرب در 1892 علیه ابریشم باف ناجور (Lymantria dispar) ارسنات كلسیم در 1912 علیه آفات متعدد، روغن های نفتی و دی نیترو ارتوكرزول (DNOC) به عنوان یك سم كم دوام و كم خطر، تیوسیاناتها در 1930، مهمترین سموم مصرفی در جهان محسوب می‎شوند كه همگی تركیبات معدنی بودند در سال 1939 دانشمندی سوئدی به نام پل مولر به خاصیت DDT پی برد و جازه نوبل را برد.

البته DDT در سال 1978 توسط یك دانشمند آلمانی منتشر شده بود ولی وی از خواص حشره كشی آن بی خبر بود. این تركیب، نخستین آفت كش با ساختار كربنی یا آلی بود.

این تركیب در زمان جنگ جهانی دوم برای از بین بردن حشرات ناقل استفاده می‎شود و از سال 1943 در سطحی خیلی وسیع مصرف می شد.

تركیبات كلره نظیر كامگسان، كلردان، آلدرین نیز سپس مصرف شدند كه در ایران نیز مورد استعمال بودند ولی به علت دوام طولانی و مسمومیت های حاد و مزمن تركیبات فسفره جایگزین آنها شدند كه اولین گام در راه ساخت این تركیبات را یك دانشمندان آلمانی به نام Gerh shrader برداشته بود ولی چندان كاربردی نداشت ولی به تدریج كاربرد آنها افزایش یافت به طوریكه امروزه مهمترین و پر كاربردترین سموم جهان خصوصا حشره كش ها را شامل می‎شوند. پاراتیون و مالاتیون در سالهای 1950 و 1951 مهمترین این تركیبات بودند كه در ایران نیز كاربرد وسیع داشتند.

امتیاز زیاد تركیبات ارگانوفسفره، تجزیه و تحلیل سریع آنها به مواد غیر سمی پس از مصرف بوده و همچنین اینكه این سموم برخلاف بسیاری سموم از جمله سموم كلره، در بدن تجمع پیدا نمی كنند.

سپس سموم كار بامات در سال 1947 توسط كمپانی سوئیسی (Geigy) ساخته شدند كه مهمترین آنها كار با ریل در سال 1949 نیز پیروتروئیدها ساخته شدند كه اولین و مهمترین آنها «آلترین» بود كه تركیب تقریبا مصنوعی یك تركیب طبیعی واقع در گلها به نام پیروتروم بود كه در قدیم به عنوان آفت كش به كار می رفت.

تنظیم كننده های رشد نیز جدیدترین سموم به كار رفته هستند كه در بین سالهای 1967- 1940 شناخته شده و ژیبرلیك اسید معروفترین تركیب این خانواده بوده است. در انتها سموم را از نظر تاریخچه به چهار دسته تقسیم می كنند كه در زیر آمده است:

1. تا قبل از كشف DDT : فقط تركیبات معدنی داشته مانند تركیبات ارسنیك، فلوئور، روغنهای گیاهی و حیوانی، تركیبات گیاهی و به ندرت تركیباتی با گروه های آلی محدود مثل تیوسیانات ولی هیچیك سنتز نبودند.
2. از سال 1939 تا 1967: DDT مهمترین آفت كش در این دوره بوده و همچنین تركیبات اورگانوكلر، اورگانو فسفر و كارباماتها
3. از سال 1967 تا كنون: شامل شبه هورمونها بیشتر بوده خصوصا جلب كننده ها، دور كننده ها، عقیم كننده ها، حشره كش های میكروبی، میكروارگانیزمهای بیماری از نظیر قارچها، باكتری ها، پروتوزوئرها، ویروس ها، ریكسیاها و نماتدها
4. دوره بسیار جدید  و آفت كش های مدرن كه از چند سال پیش تا كنون به كار رفته كه شامل آفت كش هایی كه از درهم آمیختن سم شناسی و بیوتكنولوژی ایجاد می گردد. در حقیقت نوعی ایجاد مقاومت در گیاهان ایجاد می كنند. مثال مناسب وارد كردن ژن تولید توكیسن از باكتری "Bacillus thuringensis" به گیاه می‎باشد. این اقدام فعلا در برخی از محصولات مثل پنبه ذرت و برنج انجام می‎شود البته در كشورهای مدرن و صنعتی