زندگینامه حضرت علی (ع)

با عدل علی چگونه اید؟

این خطابه را امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب در روزهای اول خلافت خود در مسجد پیغمبر در مدینه در حضور صدها هزارتن از سرداران سپاه اسلام و مردان عرب و عده بیشماری از مردم مدینه در حالیكه به شمشیر خویش تكیه داده بودند ایراد نمودند.

من از گذشته بسیار دور وضع كنونی را مانند امروز می دیدم و شاهد امواج فتنه و آشوب كه از كرانه های دور دست به سوی ما پیش می آمد بودم. آری یقین داشتم كه امروز و فردا بحرانی شدید و غیر قابل مهار كه انقلابش می نامند آغاز خواهد شد.

خدای بزرگ و قادر و توانا و وجدان پا كم گواه بر صدق گفتارم میباشد. افرادیكه از گذشته و سرنوشت دیگران پند می آموزند و عبرت می گیرند در زندگی دچار انحراف و اشتباهی نخواهند شد. بطوریكه همگی شاهد و ناظرید،‌روزگار مسلمین سخت پریشان و آشفته گردیده و شیرازه كشور مسلمین از هر سوی با وضعی بسیار ناگوار در حال گسیختگی و فرو ریختن است و این حالت درست شبیه زمان جاهلیت و قبل از اسلام می باشد، و حیات ملی و مذهبی مسلمین در خطر انهدام و نابودی قرار گرفته و آنكه پیش از من بر كشور بزرگ اسلام حكومت می كرد كلیه قوانین مقدس و مترقی اسلامی را نادیده گرفت و دست تعدی و تجاوز تا دورترین نقاط كشور دراز نمود و نتیجه عملش آن است كه امروز بر اثر انقلاب در كاخ رفیع سلطنت و استبداد، در تنگنای تاریك و بی مونس و همدم گور قرار گرفته است. افسوس كه با وجود سقوط آن پیرمرد، شراره بدعتهایی را كه واضعش بوده در گوشه و كنار كشور و اجتماعات مسلمین میتوان دید و مشاهده نمود كه عده ای با استفاده از همان بدعتها در نقاط مختلف به شرارت و فتنه انگیزی و نفاق اشتغال دارند.

به خدای قادر و توانا قسم چنان نقشه حدود و حقوق الهی را با هندسه عدل و داد پیاده كنم كه دیناری از حق بینوایان به گردن اشراف بنی امیه یعنی آنانی كه از فدائی نمودن پیشوای خودشان در راه رسیدن با اهداف نامبار كشان مضایفه ننمودند باقی نماند.

باز هم برای تأكید و اطمینان خاطرتان می‌گویم به آنچه مقدس است قسم، كلیه ثروت این مردم را كه از بیت المال خارج شده و لوبكابین زنان رفته باشد و یا قباله ملكی بدانوسیله تنظیم گردیده باشد با نیروی عدالت باز خواهم گرفت، و اسناد و مداركی كه با توسل به نیروی ظلم و تعدی تنظیم گردیده از نظر من و خدای من هیچ رسمیتی ندارد و از درجه اعتبار ساقط است.

ای مردم شما كه از عدل و داد اینگونه فریاد و فغان می كنید، آنچه روشن است از ظلم و تعدی بیشتر رنج خواهید برد. پس باید و بجا است كه از شما سؤال كنم با عدل چگونه‌اید؟

اگر نوشیدن جرعه ای از شربت عدل و داد با تمام حلاوت و شیرینیش این چنین در ذائقه شما زننده و نامطبوع و ناگوارا باشد پس با طعم زننده و نامطبوع و تلخ زهر ظلم و ستم وضع شما چگونه خواهد بود.

ای بندگان خدای از خدای خود بترسید و در طریق پاكی و پاكدامنی و پرهیزكاری بسر برید و بدانید كه ستمكاران در روز رستاخیر با حضور در محكمه عدل الهی مورد بازخاوست قرار خواهند گرفت و در آن دادگاه دقیق و موشكاف از پر كاهی صرفنظر نخواهد شد. با این توضیحات از هم اكنون بدانید و آگاه باشید از دولتی كه من عهده دار آن هستم جز عدل و داد انتظار دیگری نداشته باشید.

انتخاب قاضی

ای مالك، آگاه باش كه از امور بسیار مهم و قابل دقت و توجه امر قضاوت است و برای این مهم و تكیه بر مسند قضاوت كسی را باید انتخاب كنی كه در نظر تو بهترین مردم باشد، و داوری و رسیدگی به كارهای مردم و صدور رأی برای او مشكل نباشد، و از افرادی باشد كه طرفین دعوا نتوانند او را در تنگنا قرار دهند و نظر خود را بر او تحمیل نمایند، و مسلط به احكام الهی و خوش حافظه باشد كه در حل و فصل امری دچار لغزش نشود، و آنقدر شهامت داشته باشد كه اگر حكمی بنا حق صادر نمود و بعد باشتباه خویش پی برد از بازگشت به راه صواب و صدور حكم به حق خودداری ننماید. فردی طماع و پول پرست نباشد، و بدون دلیل كافی و رسیدن به كنه مطلب با اطلاعی سطحی و جزئی رأیی صادر ننماید. و در امور مشكوك و مشتبه تأمل نماید تا با تفكر به براهین و ادله كافی دست یابد، و هنگام مراجعه دادخواه بد و ناراحت و دلتنگ نباشد. هنگام صدور حكم و روشن نمودن حق مطلب، از همه دلیرتر و برنده تر و قاطع تر باشد و در نشان دادن حقایق امور از همه كس صبورتر و شكیباتر باشد.

ای پسر حارث كسی را برای قضاوت انتخاب كن كه تحت تأثیر تعریف و تمجید بیجا دچار غرور و نخوت نگردد، و تملق و چاپلوسی او را از راه راست و درست و حق منحرف ننماید و افراد نادرست موفق به فریب وی نشوند و به نادرستی و پیمودن راه باطل وادارش نكنند.

ای مالك، آگاه باش پس از انتخاب چنین افراد شایسته ای به امر قضا بایستی خودت مرتب به نحوه كار و قضاوت آنان رسیدگی نمایی و از نظر مالی آنانرا مرفه و آسوده نگهداری، و زندگانیشان در حدی باشد كه از راه عذری برای آنان باقی نماند، و با احسان و بخششی كه تو بدانان مینمایی دیگر نیازی به مردم نداشته باشند، و ایشانر ا چنان به خودت نزدیك كن و نسبت به آنان احترام و موقعیتی خاص قائل باش تا كسی از نزدیكانت در صدد ربودن و جلب نظر آنان برنیاید، و از فكر و خیال و ناراحتی اینكه مبادا یكی از مردم موفق شود ایشانرا فریب دهد و نظرشان را به خود معطوف نماید در امان بمانی.

این مطالبی كه در كه دربارة گزینش و نحوه رفتار قاضی گفتم به كار بند و دقت كافی به عمل آور تا چون گذشته دین ما به دست عده ای افراد پست فطرت و دنیاطلب و اشرار به ظاهر آراسته نیفتد، كه در شرح مطابق میل و هوی و هوس خویش قضاوت می‌نمودند و دین را وسیله جلب و رسیدن به امیال و آرزوهای دنیایی می نمودند.