• زمین ریخت شناسی (ژئومورفولوژی)

عوامل كنترل كننده زمین ریخت شناسی در منطقه را می توان عامل ساختاری، لیتولوژیكی، دگرسانی و آب و هوایی برشمرد. سنگهای آتشفشانی ائوسن ارتفاعات منطقه را پدید آورده است. نواحی گسله عمده در مرز جدا كننده برجستگی ها و مناطق پست، جای دارند. فزون بر آن بیشتر طاقدیس ها ارتفاعات منطقه را پدید آورده اند، شرایط آب و هوایی نیز سبب كنترل زمین شناسی شده است به گونه ای كه گرانیت ها بر اثر هوازی گودیهایی را در منطقه پدید آورده است. در این میان گفتنی است كه دگرسانیهای گرانیت ها در این راستا دست اندر كار بوده است. سنگ نهشته های نئوژن نیز به دلیل سست بودن واحدهای سنگی آن فرسایش پذیرند و مناطق پست و كم ارتفاعی را پدید آورده اند.

·چینه شناسی

در منطقه مورد بررسی، سازندهای كهن تر از ائوسن دیده نمی شود.

§ائوسن

الف) ائوسن میانی: ائوسن میانی در منطقه با توف های سبز رنگ كه گاهی متمایل به آبی است مشخص می شود، این توف ها ستبرایی نزدیك به چند متر دارند، در میان توف ها ایگینمبریت های قرمز رنگ با تركیب داسیتی و گدازه های داسیتی قرمز رنگ دیده می‌شود به همین سان به گونه ای میان لایه ای چند لایه آهكی ناپیوسته و عدسی شكل سیاه و كرم رنگ در میان توف ها دیده می‌شود- این واحد در بردارنده فسیل استراكود و بقایایی از نومولیت است كه در اثر تبلور دوباره ساختمان داخلی آنها از میان رفته است و از این رو سن آنها به درستی قابل تشخیص نیست. توف های سبز در افق های بالاتر نخست به توف های جوش خورده سبز تا خاكستری و سپس به توف های ریولیتی كرم رنگ تبدیل می شوند. با توجه به رخساره توف ها (هیالوكلاستیك) و وجود لایه های آهكی محیط پیدایش توف های از دیدگاه رخساره سنگی می توان این سری را با واحدهای E₅ – E₄ – E₃ در منطقه قم –آران مقایسه كرد كه امامی در سال 1981 برای منطقه یاد شده معرفی كرده است.

ائوسن میانی در منطقه به 5 واحد سنگی تفكیك شده است كه عبارتند از: واحدی است كه دربرگیرنده ائوسن میانی به گونه ای عام و فراگیر، این نام گذاری در آن بخش هایی از ائوسن میانی انجام شده است كه امكان تفكیك واحد وجود نداشته است در برخی بخش های ائوسن میانی دربرگیرنده واحد گدازه ای و ایگنیمبریت های قرمز رنگ است. در این نقاط ماگمای داسیتی توف های سبز را به سان سیل و دایك بریده و یا در پیكر روانه های آتش فشانی بر روی لایه های توف جریان یافته است، چندین افق از این گدازه ها و سنگهای ایگنیمبریتی در منطقه دیده می شوند كه میان آنها لایه های توفی نیز به چشم می خورد در این میان دایكها و سیلتها تنها و تنها در توف ها جایگزین شده اند و ائوسن بالایی را نمی برند. توفهای ائوسن میانی از دیدگاه تركیب با سنگهای یاد شده همسانی دارند و گمان می رود تناوبی از تكاپوهای گدازه ای و انفجاری در روند زمانی ائوسن میانی انجام گرفته باشد و ماگما با تركیب داسیتی حوضه رسوبی ائوسن میانی را تغذیه كرده باشد دایكها و سیلتهای یاد شده در واقع نماینده سنگهای نیمه آتشفشانی (Subvolcanic)ائوسن میانی اند. قرون به آن تركیب شیمیایی توف ها (داسیتی) و هم ارز تركیب سنگهای ماگمایی یاد شده است و نشان از آن دارد كه خاستگاهی یگانه دارنده قائده این واحد مشخص نیست. در روی این واحد ایگینمبریت و گدازه تیره رنگجای می‌گیرد. سنگهای این واحد دربرگیرنده توف های سبز است كه بخش بزرگی از سنگهای این واحد را پدید می آورد، ایگینمبریت و گدازه داسیتی قرمز رنگ‌اند. واحدی دربرگیرنده لایه های توفی رنگ با تركیب ریولیتی است این توف ها در بالای توف های سبز و زیر واحد جای می‌گیرد. از این رو توف های یاد شده بخشهای بالایی ائوسن میانی را پدید می آورند. البته گسترش سطحی این توف ها در همه جا یكسان نیست و در جاهایی توف های سبز به گونه ای مستقیم در زیر واحد جای می‌گیرند. این توف ها گاه دچار پدیده كائولینی شدن شده اند. از دیدگاه پتروگرافی كرم رنگ و دانه ریز هستند و تا اندازه ای دچار دگرسانی كائولینی شده اند. بافت نخستین سنگ ولكانو كلاستیك است كه اجزای شیشه پس از پیدایش متبلور شده اند، قطعات بلورین در آنها دیده نمی شود.

این واحد دربرگیرنده یك لایه بازالت سیاه رنگ است. گسترش سطحی این لایه بسیار اندك و كم گستره است و در میان توف های كرم رنگ جای گرفته است.

شامل لایه های آهكی ناپیوسته عدسی شكل به رنگ كرم و سیاه است. این واحد در بین توف های كرم رنگ مشاهده می‌گردد. در یكی از پلاكهای تهیه شده از این واحد یك قطعه مشكوك به فسیل نومولیت كه ساختمان داخلی آن از بین رفته بود و یك استراكود مشاهده گردیده است.

این واحد شامل گدازه های داسیتی قرمز رنگ و ایگنیمبریت های داسیتی قرمز رنگ است. رنگ این واحد قرمز روشن است و در بین توف های سبز به صورت افق هایی دیده می‌شود. همچنین به صورت دایك و سیلهایی نیز دیده می‌شود كه تغذیه كننده این افق های گدازه ای ایگنیمبریتی بوده است.

ب) مجموعه ائوسن بالایی

مجموعه سنگهای ائوسن بالایی با رنگ تیره شان به آسانی از سری سبز ائوسن میانی قابل تشخیص است این مجموعه كه به گونه ای همشیب بر روی سری سبز ائوسن میانی جای می گیرد، دربرگیرندة گدازه های آندزیتی و لاتیتی با بافتی بیشتر پورفیریك و گاهی مگاپورفیریك است كه در بخشهایی به گونه ای متناوب با لاپیلی توف قرار می گیرند. به طور تقریب در همه افتها ، پهنه ها و لایه های ایگنیمبریتی را می توان دید. گدازه و گنبدهای ریولیتی گسترشی كمتر دارند. برخلاف سری سبز میانی كه نشان از ولكانیسم زیردریایی دارد مجموعه ائوسن بالایی نشان دهنده ولكانیسم قاره ای تا دریایی كم ژرفا (ساحلی) است.

ائوسن بالایی در منطقه به 3 بخش تقسیم می‌شود: 1- بخش پایینی 2- بخش میانی 3- بخش بالایی.

1. بخش پایینی ائوسن بالایی: دربرگیرنده تناوبی از لایه های گدازه ای و ایگنیمبریت با توف و لاپیلی توف است، این بخش در حقیقت نمایاگر مرحله گذر از فوران انفجاری و محیط دریایی به مرحلة فوران آرام گدازه ای و محیط قاره ای تا ساحلی است كه در آن لایه های گدازه ای و ایگنیمبریت افقهای پایینی آن دارای تركیب به گونه ای كلی اسیدی است. گاهی سنگهایی با تركیب میانه نیز در میان آنها دیده می‌شود. این بخش به 6 واحد تفكیك شده است كه از پایین به بالا چنین اند: : این واحد به طور عمده از ایگنیمبریت- گدازه قهوه ای رنگ با تركیب اسیدی پدید آمده است. این واحد بر روی و یا و در زیر واحد جای می‌گیرد. : به طور عمده از توف های با تركیب ریولیتی پدید امده كه در آن گدازه ریولیتی نیز مشاهده می‌شود. رنگ این واحد سفید و در بخشهایی اندك به خاكستری می گراید این واحد بر روی واحد و در زیر واحد جای می‌گیرد. : به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه است و از گدازه های آندزیتی، لاتیتی و بازالتی پدید آمده است. این واحد بر روی واحد و در زیر واحد جای گرفته است. : از توف و لاپیلی توف پدید آمده است، ریز بالشهای گدازه ای بازیك تیره در زمینه ای توفی و سفید دیده می‌شود. نماد سنگ همسان برشهای آتشفشانی است. این واحد روی واحد و در زیر واحد جای گرفته است. : یك واحد گدازه ای با تركیب میانه است كه افق های ایگنیمبریتی در آن یافت می‌شود. سنگهای این واحد عمدتاً از نوع آندزیت تا پیروكسن آندزیت هستند. این واحد در حقیقت بخشهای زیرین واحد است. این واحد بر روی واحد و در زیر واحد جای دارند. : این واحد ناپیوسته یا عدسی شكل از نوع توف برش یا لاپیلی توف است كه در زمینه اسیدی این برشها بالشهای گدازه ای بازیك تیره جای دارند.
2. بخش میانی ائوسن بالایی

این بخش با واحدمشخص شده است. به طور عمده دربرگیرنده، آندزیت مگاپورفیریك است كه در زمان تشكیل این واحد فوران ها بیش تر از نوع غیرانفجاری و آرام در محیط قاره ای بوده است. این واحد در حقیقت ادامه همان است كه بافت پورفیریك شاخص تری را نشان می‌دهد و از آندزیت های مگاپورفیریك پدید آمده است. این واحد در سمت شرق هسته یك تاقدیس را در كوه قوش گونی و در سمت غرب آن یك ساختمان گنبدی شكل را در كوه جوشالو پدید آورده است نمونه های برداشته شده از این واحد انواع سنگی زیر را معرفی می‌كند: پیروكسن آندزیت، آندزیت، تراكی آندزیت، تراكیت، داسیت، بازالت، آندزیتیك بازالت، كریستال و تیریك توف.

1. بخش بالایی ائوسن بالایی

این بخش با سنگهای بازیك (بازالتی) خاكستری تا خاكستری روشن، گدازه های حد واسط با زمینه شیشه ای كه در نمونه دستی سطح تازه آن سیاه و سطح هوازده آن نخودی رنگ است و همچنین چند لایه ماسه ای ولكانوژینك مشخص است. بر روی هم سنگهای این واحد بازیك تر از واحدهای پیشین اند و محیط پیدایش آنها دریایی كم عمق تا ساحلی بوده است. قرون بر آن فوران ماگما به طور عمده، آرام و غیرانفجاری بوده است. ائوسن بالایی به 8 واحد تفكیك شده است: