رشد جمعیت و كنترل آن1

اگر روند كنونی ادامه یابد ,مصرف انرژی و تولید آلاینده ها در طول 20 سال آینده دو برابر خواهد شد. امروزه 20 درصد از جمعیت جهان حدود 80 درصد از منابع زمین را مصرف و 80 درصد آلودگی جهان را تولید می كنند.مشكل واقعی فقط تعداد افراد نیست بلكه منابع مصرف شده و آلودگی تولید شده توسط هر فرد است.

جكوبسون ,محقق ارشد در انستیتو ورلدواچ چنین می گوید: رشد جمعیت مانع بزرگی در مقابل حفظ محیط زیست است.هر چه تعداد افراد بیشتر باشد تقاضا برای منابع زمین بیشتر است.ولی برخی از متخصصان توسعه معتقدند وقتی زنی منابع اصلی مورد نیاز در اختیارش نباشد تمایل بیشتری به داشتن بچه های بیشتر دارد, به این امید كه آنها كمكی باشند برای تقسیم كار سنگینی كه بر دوش مادر است.

در حالی كه زمین منطقه اقمت انها كه محل زندگی افراد دیگری نیز هست قادر به تاًمین واقعی حتی همان جمعیت اولیه نیست .این تله جمعیتی است .بسیاری از سیاستها و برنامه هایی كه تحت نام توسعه انجام میشود در واقع باعث وابستگی زنان به بچه ها به عنوان منبع لازم برای ایجاد موقعیت و امنیت میشود .افزایش سریع و مداوم جمعیت در جوامع جهان سوم تخریب محیط زیست را به مشكلی پیچیده تبدیل می كند .زنان كه روشهای پایدار بوم شناختی را فرا گرفته اند و دانش مبسوطی در مورد تمنوع ژنتیكی دارند , در روند توسعه نادیده گرفته می شودو در واقع هوشیاری انها هدر می رود .

رسیدن به اهداف توسعه بدون پاسخگویی به مسائل برابری و عدالت كه كاملاً  جهانی و فراگیر هستند . (مانند نابودی فقر ,حفظ اكوسیستم ها و ایجاد تعادل بین فعالیتهای انسان و منابع زیست محیطی )امكان پذیر نیست .

رشد جمعیت و تخریب محیط زیست

بوم شناسی و جمعیت در شرایط امروزه دو واژه مخالف هستند. مقدار جمعیت و میزان رشد آن(اگر فقط عامل اصلی نباشد) یكی از عوامل اساسی در تخریب محیط زیست ,كاهش منابع غیر قابل تجدید , صدمه غیر قابل جبران به زیست كره می باشد.

این اتهام قابل دركی است.انسان عامل فرایندهای توسعه است و هر چه تعداد انسانها و روند رشد آنها بیشتر باشد ,تخریب محیط زیست هم بیشتر خواهد بود.به همین دلیل است كه محدود كردن رشد جمعیت یكی از اولین اقدامات در زمینه حفظ محیط زیست است.

كاهش رشد جمعیت جهان و تثبیت تدریجی تعداد انسانهایی كه روی زمین زندگی می كنند , از اهداف مسلم جامعه بین المللی است . به دلایل مختلف با سرمایه گذاری اقتصادی در جهت بهبود سطح رفاه انسانها با سرمایه گذاری جمعیتی در جهت حفظ رشد تعداد ساكنان زمین در تضاد است.این مساله مشكلات مستقیمی در امور زیست محیطی به وجود می آورد.مكانیزمهای این فرایند باید مورد مطالعه قرار گیرند.با وجود این,قرار دادن مشكل جمعیت در محور مسائل حفظ زمین در شرایط فعلی می تواند بسیار منفعل كننده باشد و اشتباه جدی محسوب می شود.

نمی توانیم فقط كاهش رشد جمعیت را جواب مشكلات زیست محیطی بدانیم  زیرا پاسخ بسیار كندی در مقابل فوریت و شدت این مشكلات است . میزان رشد جمعیت انسان اجازه تغییرات ناگهانی را نمی دهد , مگر اینكه بحرانهای مرگ و میر فراگیر یا تغییرات همه گیر و سازماندهی شده ای در مورد باروری روی دهد . در مقایسه با دیگر گونه های جانوری ,تولید مثل انسان كند ,زمان بلوع جنسی دیر, زادآوری پائین و تعداد افراد پیر آن زیاد است.علاوه بر این عوامل ,مسائل ناشی از فرایند گذار جمعیتی باعث توقف انسان می شود.

بدین ترتیب حتی اگر زادآوری جهان را فوراً كاهش دهیم (به میزان دو بچه برای هر زوج) و این سطح را ثابت نگه داریم , به دلیل آثاری كه پراكنش جمعیت در عصر حاضر دارد و انتظار افزایش امید زندگی , جمعیت جهان به سیر صعودی خود تا یك قرن دیگر ادامه می دهد. و زمانی كه متوقف می شود جمعیت جهان به دو برابر مقدار فعلی رسیده است.معالجه سیاره ما نباید اینقدر به تاخیر بیافتد .

رابطه واقعی بین جمعیت و محیط زیست آن طور كه در ابتدا به نظر می آید خیلی روشن نیست .جوامع سنتی در گذشته در بردارنده نمونه های بسیاری حاكی از روابط متفاوت بین جمعیت و محیط زیست است. در موارد بسیاری درمی یابیم كه تراكم زیاد جمعیت یا دوره های طولانی شده رشد جمعیت, صدمات جدی به محیط زیست نزده است. از سوی دیگر مواردی وجود داشته و هنوز نیز وجود دارد كه نشان دهنده تخریب حتی نابودی بوم شناختی در مناطق كم جمعیت است .  این روند همیشه یا با عوامل خارجی و گرایش به كسب ثروت هر چه سریعتر (به جای حفظ بقاء) همراه است. یكی از نمونه های این مساله در دهه 1870 تا 1880 اتفاق افتاد . در این مدت به دلیل وجود كارخانجات كودسازی , حدود 750 هزار اسكلت بیزون(گاو وحشی كوهان دار) از ایستگاه قطاری در غرب آمریكا حمل شد, فقط در یك محل در سال 1972 حدود 300 گوزن شمالی(موس) و 1500 خرس شكار شده اند.

به طور كلی می توان گفت كه تمام جوامع در پی ایجاد تبادل بین جمعیت و منابع هستند . نباید فراموش كنیم كه در این تبادل , چشم اندازها از بنیاد تغییر یافته است, برخی تمنابع از بین رفته اند و برخی دیگر از گونه ها در محل و حتی در دنیا ناپدید گشته اند. همچنین اتفاق افتاده است كه عده ای به علت حاكمیت  یا وابستگی راه حل مشكلات خارج از محل سكونت اصلی خود را ارائه می  دهند. در واقع آنچه كه امروز اتفاق می افتد كاملاً جدید نیست و فقط و مقیاس و میزان عوامل درگیر فرق كرده است.‌‌‌‌‌‌اثر بخشی و وحشی گری وسایلی كه در تخریب طبیعت دخیل هستند, رابطه درونی بین اقتصاد و قلمروهای مختلف و تقسیم بندی كشورها به فقیر و غنی نمونه هایی از این تغییر هستند.

آخرین عامل ذكر شده كاملا اساسی است.ما نمی توانیم در حالی كه اختلافات عمیقی بین كشورهاست درمورد مشكل جمعیت ومنابع در سطح جهانیس بحث كنیم.كشورهای صنعتی فعلی,اقتصاد صنعتی خود را بدون داشتن نگرانی درمورد حفاظت,ساخته اد واین امكان را داشته اند كه جمعیت اضافی شان را بدون محدودیت وغالبا  به شكل حمایتهای مالی,ولی با ماهیت استعماری,به خارج صادر كنند.كشورهایی كه امروز در راه رسیدن به توسعه مبارزه می كنند,در شرایط مساوی با كشورهای صنعتی فعلی نیستند وانفجار جمعیت در ان كشورها(كه در عین حال انفجار جمعیت جهان هم است)وهمینطوربخش عظیمی از تخریب زیست محیطی آن كشورها ,نتیجه رابطه آنها با كشورهای توسعه یافته ای است كه دوره ای وابسته اشان بوده اند.میزان مرگ و میر كاهش یافته ولی میزان زادآوری افزایش یافته است و همچنان در راهبردهای بقاء كه فقر زا هستند نقش عمده ای دارد.