طراحی مفاهیم پایه و اصول طراحی هتلها و طراحی هتل در شهر مشهد

هتل پیش از اینكه هتل باشد یك عنصر شهری است و هیچ شهری بدون داشتن دست كم یك هتل یا حتی یك مسافرخانه‌ی بسیار كوچك هم كه شده كامل نیست. از این زاویه هتل یك نماد شهری بوده و یا می تواند باشد و بایستی به عنوان سمبلی از هویت شهر عمل كند.

از آنجایی كه هتل تنها بنایی از شهر است كه مسافرین غریبه حق استفاده و بهره برداری از آن را به طور رسمی دارند، قادر است هویت جمعی شهر را در یك جا گرد آورده و آن را عرضه كند. از طرفی هتل با واژه سفر همراه است. مسافری كه به شهر می آید یا از آن گذر می كند نیاز به محلی برای اقامت خویش دارد. هتل باید قابلیت این را داشته باشد كه مسافر را در خود بپذیرد. اتاقهای خالی هتل در انتظار میهمان هایی هستند كه چون سایه می آیند و می روند. هتل نه مقصد است و نه مبدا، نه آغاز و نه پایان كه یك وقفه زمانی و مكانی در طول مسیر سفر است. ورود، خروج و تمام مشخصات فردی مسافر ثبت می شود اما وی همچنان ناشناس باقی می ماند. برخلاف انتظار،‌ این گمنامی دلپذیر است. این جا فضای برخورد نیست. خلائی در گذر زمان است كه ما را در افكار و اندیشه های خویش رها می سازد. به داستان یا خوابی می ماند كه در آن زمان فشرده شده و مسیری دراز را در زمانی كوتاه سپری می كنیم.

مسافرت در دنیای امروز به عنوان یكی از منابع بزرگ تجارت بین المللی محسوب می شود كه نقش مهم و ارزنده ای در اقتصاد كشورها دارد. از طرفی مسافرت تنها یك نیروی اقتصادی قدرتمند نیست بلكه عوامل دیگری نیز می توانند در تقویت و تحكیم آن موثر باشند. مسافرت فعالیتی دو طرفه است كه ضمن حفاظت از تاریخ و فرهنگ قدرت تخریب طبیعت را هم به همراه دارد.

هتل به عنوان نماد فیزیكی و معمارانه سفر، می تواند با طرح و برنامه ریزی درست، به رشد كیفی این مقوله كمك شایان توجهی كند. با توجه به اهمیتی كه امروزه محیط زیست پیدا كرده است رعایت ابعاد زیست محیطی و پایداری در هتل ها امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.

امروزه طراحی هتل ها غالباً از دست معماران خارج شده است. نه اینكه معماران آن را طراحی نمی كنند بلكه خواسته های كارفرما و ذهنیت كاذبی كه از هتل ایجاد شده به شدت تعیین كننده است. این شدت را بخصوص در مناطق توریستی به عینه می توان مشاهده كرد. اصولاً این خاصیت مناطق توریستی است كه خوراك بصری كوتاه مدتی را برای جلب توجه مسافران تولید می كنند كه حاصل امر كاریكاتورهای مسخ شده از سبك‌های مختلف معماری است كه درهم ادغام شده و در پوسته های ظاهری بنا خودنمائی می كنند. در واقع طراحی هتل های امروزه به تزئین پوسته ها تقلیل پیدا كرده است.

از هتل در دسته بندی كاربری های شهری به عنوان یك فضای عمومی یاد كرده اند حال آن كه بیشتر یك فضای خصوصی است. گوشه و كنار هتل سرشار از فضاهای مكث و شخصی است. هیچ نگاه آشنا یا بیگانه ای سنگینی نمی كند. می توان ساعت ها در لابی هتل لم داد و در افكار و تخیلات خویش غوطه ور شد. دیگران سایه هایی بیش نیستند كه شبح وار بدون اینكه دیده شوند می گذرند. هتل بیشتر یك فضای ذهنی است تا اینكه عینی باشد. خاطرات آن هم خاطراتی ذهنی هستند. ممكن است هیچ اتفاق خاصی نیافتد حتی دریغ از یك سلام آشنا اما اقامت در هتل خاطره انگیز است.

بسیاری از هتل های امروزی این ویژگی ها را با امكانات رفاهی بالا تامین می كنند. گرچه این امكانات لازمه یك هتل خوب است اما آن فضای غنی و سرشار ذهنی تنها از عهده قدرت مكان برمی آید كه وظیفه معماران است.

حال این سؤال مطرح می شود كه چگونه آن فضای رویایی و اسرارآمیز كه قابلیت ارتباط بی واسطه با فضا و زمان را داراست خلق می شود.

1-2  جهانگردی

1-2-1  آغاز سخن

در فرهنگ عامه مردم ایران سفر و مسافرت جایگاه و اهمیت ویژه ای از جهت گسترش اطلاعات آگاهی ها و شناخت دارد. انسان با تجربه در این فرهنگ به انسان جهان دیده ای اطلاق می گردد كه به سیر و سفر در اطراف و اكناف جهان پرداخته و از هر قوم و ملتی شناخت و نشانه ای در ذهن خود دارد.

مرز و بوم ایران نیز بستر مناسبی برای بروز و ظهور این نمادهای فرهنگی است. به لحاظ طبیعی ما از آب و هوا و شرایط اقلیمی متنوعی در هر گوشه از مملكت خود برخورداریم كه در هر فصل گوشه ای از آن، جذب كنندة انسان های خوش ذوق است.

فرهنگ غنی و قدمت و تنوع فرهنگی ایران نیز شایستگی سیر و سفر در آن را دوچندان می كند. اقوام و ملیتهای فراوان با تنوع زبانی و فرهنگی، هر یك جاذبه هایی را برای شناخت و تعمق در آنها فراهم نموده كه می تواند بستر مناسبی برای سیر و سفر ملل دیگر باشد.

آثار باستانی به جای مانده از همین اقوام و ملیتها، جاذبه هایی برای این تبادل فرهنگی و ارتباطات فراملیتی است. غنای فرهنگی و تاریخی، از آغاز تاكنون و بویژه در عصر حاكمیت اسلامی، قابلیتها و جاذبه های فراوانی را كه زمینه ساز صنعت توریسم می‌باشد، به طور شگفت انگیزی با خود همراه دارد. اما این قابلیتها و جاذبه ها كمتر شناسایی و شناسانده شده است.

جهانگردی در دهه های اخیر توسعه فزاینده ای یافته است. برای بهبود ارائه خدمات در این بخش فنون و دانشهای گوناگون جمع شده اند تا جایی كه جهانگردی لقب صنعت را به خود اختصاص داده است.

1-2-2  صنعت جهانگردی

شاید همة ما از واژة جهانگردی تصویر كم و بیش یكسانی در ذهن داشته باشیم. تصویری از ماركوپولو، ابن بطوطه، ناصرخسرو، … كه جهان را گشتند و از خود سفرنامه و سیاحتنامه هایی بر جای گذاشتند. مقصود این سیاحان نام آور عمدتاً كشف نقاط نادیدة جهان و سفر به ناشناخته ها بود. اما امروز جهانگردی به مفهوم دیگر مطرح است و جهانگردان مقاصد و اهداف دیگری دارند. آنان دیگر به سفرهای طولانی نمی روند، سفرنامه نمی نویسند و قصد كشف جایی را ندارند. جهانگردان امروز برای تفریح، تفرج، سیاحت، زیارت، گذراندن اوقات فراغت، استراحت، آشنایی با سایر فرهنگها و بازدید ابنیه تاریخی و باستانی به سفر می روند. گاهی نیز نقاطی را برای سفر می‌گزینند كه آنها را بارها دیده اند. هدف صرفاً جستجو و اكتشاف نیست و جهانگردان یك گروه خاص و استثنائی نمی باشند. امروزه جهانگردی عمومیت یافته و مقولة تازه ای مطرح گردیده است.

در فرهنگ لغات، جهانگردی را در اقطار عالم سفر كردن و شناخت و مسافرت برای تفریح و سرگرمی و سفری كه در آن مسافر به مقصد می رفته و به محل سكونت خود باز می گردد تعریف كرده اند.

در تعریف جامع جهانگردی باید كلیه عواملی را كه در این موضوع به نحوی تاثیر می گذارند موردنظر قرار داد. این عوامل عبارتند از:

الف) جهانگرد

ب) عرضه كنندگان خدمات و كالاهای موردنیاز جهانگرد

ج) جامعة میزبان: فرهنگ ها و جاذبه های جهانگردی

بدین ترتیب جهانگردی مجموعه و منظومه ای است متشكل از جهانگرد و عرضه كنندگان خدمات و كالا و جامعه میزبان كه با یكدیگر در تعامل و ارتباط بوده و هدف جلب و جذب جهانگرد را دنبال می كنند. جهانگردی صنعتی چند بعدی است كه دربرگیرندة هتلها و مهمانسراها، رستورانها، مراكز تفریحی جاذبه های جهانگردی، سیستمهای حمل و نقل، واحدهای خدمات جهانگردی و واحدهای دیگری است كه مجموعاً جهانگردی را در یك كشور شكل می دهند.

در تعریفی دیگر جهانگردی را چنین تعریف كرده اند:

جهانگردی عبارتست از به دیدار اقلیمهای گوناگون رفتن به قصد آگاهی یافتن بر احوال آن اقلیم و مردمانش و فرهنگ و چگونگی زندگی ایشان در زمان و مكان[1] و جهانگرد كسی است كه به منظور تفریح، بازدید از نقاط دیدنی، معالجه، مطالعه، تجارت، ورزش و یا زیارت به كشوری غیر از كشوری كه در آن اقامت دارد سفر می كند، مشروط بر اینكه حداقل مدت اقامت او از 24 ساعت كمتر و از 6 ماه بیشتر نباشد. در اسلام نیز تأكیدات خاصی در مورد مسافرت وجود دارد.[2]

در سنت اسلامی نیز تا حد زیادی بر مسافرت تأكید شده پیامبر (ص) می فرماید: سافروا تصفحوا (وسایل: حدیث 1498) در اجماع و عقل نیز در موارد متعددی به سفر و آداب آن تأكید گردیده است و علاوه بر سفرهای واجب (مانند حج) سفرهای مستحب كه همان جهانگردی است توصیه شده است.

1-2-3- صنعت توریسم و اثرات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی

اثرات اجتماعی و فرهنگی صنعت توریسم را می توان در چند جمله خلاصه كرد.

1. توسعة روابط فكری، فرهنگی، هنری و اجتماعی بین افراد، كشورهای صادر كنندة توریست و افراد پذیرای توریست.
2. گسترش مبادلات و همكاریهای بین المللی و تقویت همبستگی میان ملل مختلف جهان به منظور زمینه سازی در توسعة تفاهم و انتقال نكات مثبت و سازندة سایر فرهنگها به مردم.
3. افزایش اطلاعات و در نتیجه بالا رفتن سطح فرهنگی.

اثرات اقتصادی توریسم از مورد توجه ترین اثرات صنعت توریسم می باشد.

در پایان قرن جاری صنعت جهانگردی به عنوان درآمدزاترین صنعت جهان مطرح می‌باشد. بسیاری از كشورها و مجامع بین المللی جهانگردی توریسم را به عنوان یكی از منابع مهم تأمین ارز در موازنه پرداختهای كشور محسوب می كنند و بدین لحاظ نقش صنعت جهانگردی در توسعة اقتصادی كشور ما امری محكوم تلقی می گردد. چه این صنعت همدوش با صنعت اكتشاف و استخراج و صادرات نفت گام برمی‌دارد و حتی در پاره ای از ممالك بعضاً به درآمدهای حاصل از فروش نفت طعنه می زند در كشور ما نیز برنامة اول توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ضمن توجه مخصوص به صنعت جهانگردی آنرا به عنوان جایگزین صادرات نفت پنداشته است.