تورم

فصل اول

• تورم چیست؟

تعریف های مختلفی از تورم وجود دارد كه همه آنها تقریباً بیانگر یك موضوع هستند: تورم عبارت است از افزایش دائم و بی رویه سطح عمومی قیمت كالاها و خدمات كه در نهایت به كاهش قدرت خرید و نابسامانی اقتصادی می شود.

• انواع تورم

در نظریه های اقتصادی، تورم را به سه نوع تقسیم می‌كنند:

1. تورم خزنده (آرام یا خفیف): به افزایش ملایم قیمت ها گفته می شود. در تورم خفیف، افزایش قیمت بین 1تا6 درصد، حداكثر 4 درصد یا بین 4تا8 درصد در سال ذكر شده است.
2. تورم شدید (تورم شتابان یا تازنده): در این نوع تورم آهنگ افزایش قمیت ها تند و سریع است. برای تورم شدید، 15 تا 25 درصد در سال را نوشته اند.
3. تورم بسیار شدید (تورم افسارگسیخته، فوق تورم و ابر تورم): این نوع تورم شدیدترین حالت تورم به شمار می رود. معیار تورم بسیار شدید را 50 درصد در ماه یا دو برابرشدن قیت هادر مدت شش ماه و... بیان داشته‌اند.

البته نمی توان نرخ ثابتی ارائه كرد زیرا این مقادیر با توجه به شرایط زمانی و ... عوض می شوند. علاوه بر این تقسیم بندی كلی می توان تورم را به دسته های كوچكتری نیز تقسیم كرد:

1.  تورم پنهان: در آن قیمت ثابت ولی كیفیت كمتر می شود.
2.  تورم خزنده : تورمی آرام و پیوسته است. معمولاً به علت افزایش تقاضا است. بعضی اقتصاددانان معتقدند كه محركی برای افزایش در آمد است و بعضی دیگر معتقدند كه سبب كاهش قدرت خرید است (هر 25 سال 50%).
3. تورم رسمی: به علت افزایش عرضه پول از سوی دولت.
4. تورم ساختاری: به علت افزایش قیمت ها به دلیل وجود تقاضای اضافی. در این نوع تورم دستمزدها به دلیل وجود فشار (كمبود) در برخی بخش ها افزایش می یابد. این نوع تورم در كشورهای در حال پیشرفت زیاد است.
5.  تورم سركش: افزایش سریع و بی حد و مرز قیمت ها. آثار تورم سركش عبارتند از (1) كاهش ارزش پو، (2) گسستگی روابط اقتصادی، و (3) فروپاشی نظام اقتصادی. این نوع تورم معمولاً پس از جنگها یا انقلاب ها رخ می‌دهد مثل افزایش قیمت 2500% در آلمان در سال 1923.
6. تورم شتابان: افزایش سریع و شدید نرخ تورم. مثلاً وقتی دولت سعی كند بیكاری را پایینتر از حد طبیعی نگاه دارد، این اقدام باعث افزایش تورم می شود.
7.  تورم مهار شده: تورمی است كه به دلیل وجود شرایط تورمی كه در كشور ایجاد شده ا ست و در مقابل از افزایش آن جلوگیری شده این شرایط معمولاً از فزونی تقاضای كل بر عرضه كل كالاها و خدمات پدید می آید كه با فرض ثابت بودن دیگر شرایط به ازدیاد قیمت ها می انجامد.
8.  تورم فشار سود: تورمی كه در آن تلاش سرمایه داران برای تصاحب سهم برزگی از درآمد ملی منشأ تورم می گردد.
9. تورم فشار هزینه: تورمی كه مستقل از تقاضا صرفاً از افزایش هزینه های تولید ناشی می شود. مثال بارز چنین تورمی را در تمام كشورهای صنعتی غرب پس از افزایش استثنایی بهای نفت در سالهای 1973 و 1978 می توان دید. برخی از اقتصاددانان معتقدند كه متداولترین منبع تورم فشار هزینه قدرت اتحادیه های كشوری است كه اضافه دستمزدی بیش از افزایش بازدهی بدست می آورند و این خود در یك مارپیچ تورمی موجب افزایش قمیت ها و متقابلاً تقاضا برای دستمزد بیشتر می شود. منتقدان این نظریه استدلال می‌كنند كه اگر اتحادیه های كارگری هنگامی كه موفق به افزایش دستمزد شوند كه سطح تقاضای كل برای جبران آن به اندازه ی كافی افزایش نیافته باشد  گرایش هایی در جهت افزایش بیكاری بوجود خواهد آمد كه اثرات ركوردی بر اقتصاد خواهد داشت. چنین فرآیندی نمی تواند به طور نامحدودی ادامه یابد و بنابراین تورم فشار هزینه یقیناً نمی تواند بیان كننده تورم مزمنی باشد كه كشورهای اروپای غربی پس از جنگ جهانی دوم به آن دچار شدند. لذا افزایش قیمت را، در مرحله نخست، یا باید حاصل تقاضای اضافی یا حاصل بالا بردن كل تقاضای پولی برای جلوگیری از بیكاری دانست.
10.  تورم فشار تقاضا: تورم ناشی از فزونی تقاضای كل نسبت به كل جریان كالا و خدمات ایجاد شده در اقتصاد كه همه عوامل تولید را با ظرفیت كامل بكار گرفته باشد. هر گاه تقاضای مصرف كنندگان دولت و بنگاهها برای كالا و خدمات بر عرضه موجود فزونی گیرد قمیت ها در اثر این عدم تعادل افزایش خواهد یافت. در اصل افزایش قیمت باید تقاضای اضافی را از میان بردارد و بار دیگر تعادل برقرار سازد و بر این اساس باید برای گرایش مستمر به سوی تورم، كه ویژگی بسیاری از اقتصادهای پس از جنگ شده است، توصیفی یافت. یكی از نظریه های رایج در این باره مازاد مستمر تقاضا را ناشی از سیاست دولت می داند. بنا بر این نظریه در حالی كه مصرف كنندگان و شركتها به هنگام افزایش قیمت ها تقاضای خود را كاهش می دهند، دولت به هنگام افزایش قیمت ها تقاضای خود را كاهش می دهند، دولت به دلیل توانایی اش در تأمین مالی مخارج خود از محل ایجاد پول، می تواند میزان مخارج خود ار به ارزش واقعی حفظ كند یا حتی افزایش دهد. در نتیجه این اقدام نه تنها میل مستمر به تورم بوجود می  آید بلكه سهم بخش دولتی از كل منابع موجود در اقتصاد نیز افزایش می یابد.
11.  تورم اننقال تقاضا: نظریه ای عناصر تورم فشار تقاضا و فشار هزینه را با هم تركیب می‌كند و تغییر در ساخت تقاضای كل را دلیل تورم می شمارد. هر گاه اقتصاد دچار انعطاف ناپذیری های ساختاری باشد، گسترش برخی صنایع با افول برخی دیگر از صنایع همراه خواهد بود و عوامل تولید را به آسانی نمی توان به بخش های تولیدی انتقال داد. از این رو برای جذب وسایل تولید به سوی صنایع در حال گسترش باید قیمتهای بالاتری پرداخت شود. در نتیجه كارگران بخش های افول یابنده خواستار دستمزدی برابر با كارگران دیگر بخش ها می شوند و تركیب این عوامل به تورم می انجامد.
12.  تورم فشار قیمت: نوعی تورم فشار هزینه كه در اثر تحمیل قیمتهای بسیار گزاف از سوی صاحبكاران اقتصادی با هدف دستیابی به سودهای كلان بدست می آید.
13.  تورم فشار دستمزد: نوعی فشار هزینه كه سرچشمه فرایند تورم را فشار اتحادیه  كارگری بر بازار كار می داند. این برداشت دارای طیف گسترده ایست كه در یك سوی آن اعمال قدرت انحصاری اتحادیه های كارگری و الگوهای قدرت چانه زنی آنها بر پایه ی متغییر اقتصادی قرار دارد و در سوی دیگر الگوهای غیر اقتصادی مبارزه جویی این اتحادیه ها.

• آمار تورم

سازمان ملل پیش بینی كرد كه نرخ تورم ایران در سال جاری میلادی به 7/17 درصد برسد. به گزارش خبرنگار اقتصاد بین المللی ایسنا، سازمان ملل متحد در تازه ترین گزارش جامع خود كه «چشم انداز و شرایط اقتصادی جهانی 2006» نام دارد تمامی كشورها و مناطق جهان را مورد ارزیابی قرار داد و برآورد كرد كه نرخ تورم بهای مصرفی در كشورمان كه در سال 2005 در حدود 5/13 درصد بوده است در سال جاری 2/4 درصد افزایش مواجه شده و به 17/7 درصد بالغ شود.

سازمان ملل مناطق و كشورهای مختلف جهان را به صورت جداگانه تقسیم بندی كرده است و جداول ارائه شده حاكی از آن است كه نرخ تورم ایران در سال جاری در منطقه خاورمیانه در صدر جدول قرار خواهد داشت. در همین حال تقسیم بندی بزرگترین اقتصادهای در حال توسعه جهان نیز كشورمان با نرخ تورم 7/17 درصدی درمكان نخست جای دارد و پس از آن ونزوئلا با نرخ تورم 15 درصدی قرار گرفته است. نرخ تورم ونزوئلا در سال 2005 حدود 16 درصد اعلام شده است. نیجریه نیز كه شاهد نرخ تورم 3/16 درصدی در سال گذشته بوده است سال جاری را با نرخ تورم 8/10 درصدی سپری خواهد كرد و در میان كشورهای درحال توسعه مكان سوم را از آن خود خواهد كرد. نرخ تورم قزاقستان كه از همسایه های كشورمان به شمار می رود در سال جاری به 5/7 درصد و نرخ تورم روسیه به 5/10 درصد خواهد رسید.