شبكه‌های كار در خانه و خودكار شدن، امكان محدود كردن بعضی بخشها و كاهش تعداد كاركنان سازمان را فراهم آورده‌اند. از این پدیده‌ها (فن‌آوری اطلاعات) ممكن است چنین استنباط شود كه سازمانهای بزرگ كوچكتر می‌شوند و گرایش بسوی انواع انعطاف‌پذیرتر و كوچكتر سازمان نیرومندتر می‌شود.

فن‌آوری اطلاعات همچنین می‌تواند منجر به تغییرات نسبتاً وسیعی در سطح بین‌المللی باشد. زیرا این فن‌آوریهای اطلاعاتی و كامپیوترها می‌توانند تاثیر شدیدی بر عملكردهای اقتصادی و اجتماعی و مناسبات جهانی داشته باشند. هم در پیش‌بینیهای خوشبینانه از نظر ابعاد مثبت تاثیرات فن‌آوری اطلاعات بر شیوه‌های زندگی و هم در بدبینیهای موجود نسبت به تاثیرات مخرب آن عناصری از واقعیت نهفته است، به هر تقدیر، بر بازار كار و شیوه زندگی تاثیر خواهد نهاد. در حال حاضر فن‌آوری اطلاعات مهمترین مساله‌ای نیست كه یك كشور بخصوص با آن روبرو باشد بلكه تجلی آن بعنوان سریع‌التغیرترین عامل اقتصاد بسیاری از كشورها، مساله‌ساز است. این فن‌آوری به سرعت در حال بهسازی و ارتقاست و هزینه‌ها با سرعت قابل توجه كاهش می‌یابند. دامنه كاربرد آن بسیار وسیع است و در غالب صنایع تاثیرات آن بر قیمت تمام شده محصول از نظر سهم هزینه‌های مربوط به نیروی انسانی از اهمیت بسیار برخوردار است.

همچنین كاربرد این فن‌آوریهای اطلاعاتی در سازمانها در حكم یكی از منابع و دارائیهای با ارزش سازمانی است و انتخاب و تعیین استراتژی صحیح برای كاربرد آن ضروری است.

البته در مرحله اول این مطلب برای بسیاری از مدیران سازمانها چندان پذیرفتنی نیست و برخورد با اطلاعات در حكم منبعی همپایه همچون نیروی انسانی، مواد اولیه، منابع مالی و … و گاه مهمتر از این‌ها، امر راحتی نیست. حتی برای بسیاری از مدیران سطح اجرایی نیز، تلقی عنصری غیر ملموس در حكم منبع اصلی امكانات حیاتی، مشكل است. اما اگر درست توجه كنیم می‌بینیم كه چطور این عناصر غیر ملموس، بر بالا رفتن بهره‌وری و سوددهی هر سازمانی و بهینه‌سازی اتخاذ تصمیمات مدیران راهبردی تاثیر می‌گذارند. اطلاعات در حیات هر سازمانی می‌تواند نقش مهمی را بعهده داشته باشد. در واقع اطلاعات وسیله‌ای است كه امكان استفاده بهتر و مناسبتر از منابع ملموس سازمان را برای مدیریت فراهم می‌آورد. اطلاعات در سازمان غالباً به شكل موثری اداره نمی‌شود و با وجود آنكه در بسیاری از سازمانها، اطلاعات با فن‌آوری پیشرفته همراه شد و نظام‌های پیچیده خودكار برای خدمات اطلاعات[1] و همچنین نظامهای خودكار دفتری و اداری[2] در سطح وسیع به كار گرفته می‌شوند، هنوز در مورد مسئله مدیریت این نظامها و مراكز خدمات اطلاعاتی و چگونگی و میزان كاربرد این فن‌آوریها و مدیریت منابع اطلاعاتی بحث و بررسی دقیق و مفصلی نشده یا اجرا نگردیده است.

می‌توان اولین گام برای كاربرد فن‌آوریهای اطلاعاتی را آگاهی مدیران از ارزش بالقوة آن دانست. همان‌ طوری كه با فعالتر شدن مدیریت، بكارگیری اصول و علوم آن ساده‌تر گردید، با ارج نهادن به نقش اطلاعات در سازمان به كاربرد فن‌آوریهای اطلاعاتی و نیز نقش‌آفرینی اطلاعات در تصمیمات و استراتژیهای مدیریتی و چگونگی بهره‌گیری از آن آگاه‌تر خواهیم شد.

تكنولوژی (فن‌آوری) :

تكنولوژی یكی از عوامل موثر و تعیین كننده در ساختار سازمانی است و تغییرات و تحولات تكنولوژیكی باعث پیدایش صنایع و مشاغل جدید و از بین رفتن یا بی‌اهمیت شدن بعضی از صنایع و مشاغل قبلی می‌گردد. بنابراین ورود تكنولوژی به سازمان محدودیتها و فرصتهایی را پدید می‌آورد كه از جمیع جهات بر سازمان تاثیر می‌گذارد. تكنولوژی تركیب جدیدی از تلاش انسان، ماشین‌ها و تجهیزات و روشهای انجام كار را ایجاد می‌كند كه نیازمند آمادگی سازمان در جهت پذیرش و انتخاب تركیب صحیح می‌باشد. در مفهوم واقعی تكنولوژی، اتفاق نظر كامل وجود ندارد. برداشتهای متفاوت از تاثیر تكنولوژی در سازمان شده است همچین سطوح تجزیه و تحلیل تاثیر تكنولوژی در سازمان نیز متفاوت بوده است و عده‌ای كل سازمان را بعنوان استفاده كنندگان تكنولوژی‌های متفاوت و حتی عده‌ای دیگر فرد را بعنوان یك واحد تاثیرپذیر تكنولوژی مورد بررسی قرار داده‌اند.

به همین جهت تعریف واحدی از تكنولوژی ارائه نشده است.

به هر حال، تكنولوژی عبارتی است كه برای هر نوع سازمانی قابل كاربرد است. سازمانها همگی اعم از صنعتی و خدماتی از تكنولوژی استفاده می‌كنند. همه سازمانها به این منظور بوجود آمده‌اند كه تغییری را در «شیء» بوجود آورند و ایجاد این تغییر مستلزم داشتن تكنولوژی است. البته شیء مذكور حتما نباید دارای شكل ظاهری و مادی باشد، بلكه می‌تواند شامل مواردی مثل اطلاعات، نمادها و حتی افراد نیز باشد. محسوس و ملموس بودن یا نبودن شیء مورد تغییر در سازمان، تاثیری در مفهوم و اهمیت تكنولوژی به طور عام ندارد به عبارت دیگر بعنوان عامل موثر هماهنگی كه در یك پالایشگاه نفت مورد بررسی قرار می‌گیردبه همان نحو نیز در یك موسسه بیمه مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.(Scott . Bedeian . 1986)

تكنولوژی در جهان پیشرفته امروز، همان گنج پر ارزشی است كه نوع بشر پس از قرن‌ها تلاش برای دانستن و كاربرد دانشها برای زندگی بهتر و آسانتر بدست آورده است و در یك كلام می‌توان گفت تكنولوژی دستاورد دانش است. (هوا كیمیان، 1374، ص 20)

علم، صنعت و تكنولوژی می‌توانند جامعه و جهان را متحول كنند تا آن حد كه پایه‌گذار تحولهای تاریخی باشند و جوامع بشری را از دورانی به دوران دیگر، با ویژگی‌های كاملا متفاوت انتقال دهند. «ژان ـ ژاك سروان ـ شرایبر» نویسنده كتاب (تكاپوی جهانی)‌از لحظه‌های استثنایی و دگردیسی جوامع سخن می‌گوید كه پیشرفت تكنولوژی زمینه‌ساز آن خواهد بود. شرایبر می‌گوید «ما در لحظه‌ای استثنایی از دگردیسی جوامع از جمله جامعه خودمان (فرانسه) زندگی می‌كنیم، لحظه‌ای كه نظیر آن در طول قرن‌ها كمتر پیش می‌آید. … شرایبر برای اثبات این سخن به پیشگفتار كتاب «تكاپوی آمریكا» استناد می‌كند.

پنج قرن پیش، رابله و سروانتز، بر پایه اختراع صنعت چاپ، جهش بزرگ نورزایش (رنسانس) را بنا نهادند. و نظم اخلاقی را به لرزه در آوردند. زیر و رو شدن فنون در ساختهای اجتماعی و الگوی ذهنی جامعه قرون وسطی شكاف ایجاد كرد. این ضربه «نوزایش» را بوجود آورد.

شرایبر ابراز امیدواری می‌كند كه این بار تحول جهان به گونه‌ای باشد كه همه جوامع از دستاوردهای آن برای رفاه و بهرورزی بهره گیرند. او می‌گوید «البته اراده و حماسه را نباید از ماشین‌های كوچكی كه مردمان سواحل اقیانوس آرام یكی پس از دیگری به خدمت ذكاوت انسانها در می‌آورند، انتظار داشت. اگر قرار است و باید جامعه اطلاعات كه هم اكنون جانشین جامعه صنعتی فرو پاشیده می‌شود، به اشتغال كامل استعدادهای همه بیانجامد و درهای آینده را بر روی ما و پنج میلیارد انسان دیگر پیش از پایان نفت، بگشاید، یك انقلاب اجتماعی آنهم همین امروز ضروری است…»

با این تفاسیر باز بنظر می‌رسد كه هنوز نمی‌توان تعریف جامعی را از تكنولوژی ارائه داد ما در این پژوهش پس از بررسی تعاریف متعدد از تكنولوژی تعریف هنری مینتزبرگ از تكنولوژی را جامع‌تر یافتیم مینتز برگ تكنولوژی را عبارت از ابزاری می‌داند كه برای دگرگون كردن «وارده یاin Put » به «ستاده یا Out Put» در هستة عملیاتی بكار می‌رود. مجموع تكنولوژیهای مورد استفاده در سازمان، نظام فنی سازمان را تشكیل می‌دهند كه شامل سه تكنولوژی، انسانی، ماشینی و روشهای انجام كار می‌باشد. (مینتز برگ، 1371 ص 17)

همانطور كه در صفحات پیشین اشاره كردیم تكنولوژی یكی از عوامل تاثیرگذار بر ساختار سازمانی است. و از نخستین سالهای انقلاب صنعتی آنچه نقطه همگرایی صاحب نظران قرار گرفت، فن‌آوری و پیشرفتهای آن بود كه ضمیمه استمرار انقلاب را فراهم آورد.

فناوری اطلاعات به یك «اسلحه» راهبردی تبدیل شده است؛ یك شركت می تواند در نتیجة پردازش سریع داده ها و با یك سامانة ایمن مخابراتی به دستاوردهای چشمگیری در قبال رقیبان خود نایل شوند. این «اسلحه» پیامدهای زیر را با خود به همراه می آورد.

• رقابت بالا؛
• ارزش افزوده بیش‌تر؛
• بهره وری مدیریتی بالاتر.

رقابت را هم در سطح داخلی و هم خارجی، می توان با اقداماتی همچون موارد زیر بهبود بخشید:

اقدامات داخلی:

• اطلاع رسانی سریع؛
• افزایش سطح مراقبت و كنترل؛
• شبكه ای كردن تولید؛
• فراهم آوری درونخطی.

اقدامات خارجی:

• سامانة سفارش و اطلاع رسانی خودكار؛
• ارتباط دادن مشتریان با یك سامانة داخلی.

راهبرد اطلاعات

اجرای فناوری اطلاعات نباید بدون نظم و ترتیب صورت گیرد، بلكه مطابق با راهبردها و اهداف كلی سازمان باشد. اهداف یك شركت غالباً تعریف نامشخصی دارند و در نتیجه برای مدیران داده پردازی مشكل است كه ابزار خود را به لحاظ راهبردی به شیوه ای كارآمد قابل دسترس كنند. اگر راهبرد شركت تدوین شده باشد، راهبرد فناوری اطلاعات را باید از آن بر گرفت.

با ایجاد سرعت در ارتباط و حمل و نقل به نظر می رسید كه جهان هر روز كوچكتر می شود. و برای اشاره به این كوچك تر شدن، اصطلاحاتی مانند دهكده جهانی و دنیای كوچك متداول شد. دوران جنگ سرد با فروپاشی شوروی پایان یافته بود و تبعاً دوران پس از آن خصوصیات دیگری داشت و لازم بود برای سهولت در كار برای آن نامی انتخاب شود. گلوبالیزیشن یا گلوبالیسم و یا همان جهانی شدن نامی است كه دوران پس از دوران جنگ سرد را باید تداعی كند و صرفاً یك نام است و نه بیشتر از آن. این دوران كه ما در ابتدای آن قرار داریم خصوصیاتی دارد كه هنوز بر كسی كاملاً روشن روشن نیست. این كه این دوران چه مراحلی را طی خواهد كرد و یا چگونه خاتمه خواهد یافت نامشخص است. آنچه مشخص است این است كه با آغاز قرن بیست و یكم ما بطور قطعی به دورانی پاگذارده ایم كه با دوران های قبلی تفاوت های ماهوی بسیاری دارد و گویا قرارداد نانوشته ای بوجود آمده كه این دوران جدید را دوران گلوبالیزیشن بخوانندن. ارتباطات در سطح جهان و ما بین مردم هر روز گسترش و سرعت بیشتری پیدا میك ند. محصولات ساخته شده در هر نقطه ای از جهان را می توان در نقاط دیگر جهان یافت. سفر كردن در جهان هر روز بیشتر و سریعتر می شود. روزنامه نگاران، دانشمندان روشنفكران، سازمانهای صنفی و ... هر روز بیشتر جهانی می شوند و در ارتباط با یكدیگر قرار گرفته و از دستاوردهای یكدیگر بهره مند می شوند. با انتقال افراد به این و آن سوی جهان هر چه بیشتر فرهنگها در همدیگر ادغام می شوند. برخلاف تصور برخی ها جهانی شدن تنها جنبه اقتصادی ندارد و تمامی حوزه های دیگر از جمله مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را شامل می شود. برخی ها این را نشانه هایی از آغاز پروسه ایجاد و تكوین یك تمدن جهانی می دانند»

فناوری اطلاعات و ارتباطات

مجموعة‌مهارت ها ،‌ابزارها و فنونی كه در خدمت تولید، پردازش، توزیع و اشاعة اطلاعات قراردارد یا به عبارت دیگر مجموعة سخت افزارها و نرم افزارهایی كه برای بهینه سازی، تولید دریافت، سازماندهی ، پردازش و اشاعة اطلاعات به خدمت گرفته می شود. فناوری اطلاعات نام دارد. اعضای خانوادة فناوری اطلاعات عبارتند از:‌رایانه های بزرگ، ریزرایانه ها ، لوح های فشرده، تلفن های بی سیم،‌چاپگرهای لیزری و رنگی، تلفن های همراه ، تصاویر متحرك و رایانه ای، شبیه سازی رایانه ای، دی وی دی، رادیو ضبط و تلویزیون دیجیتالی بزرگراههای اطلاعاتی، شبكه های رایانه ای، فرارسانه ای ها،‌اینترنت،‌چند رسانه ای ها ، ابر رایانه ها،‌تلفن ویدئویی، واقعیت های مجازی، شبكه های گسترده جهانی، وب و مانند آنها»

«تكنولوژی های جدید اطلاعاتی، ارتباطاتی شامل تمامی فن آوری هایی است كه گونه های مختلف ارتباطات را میان انسان ها با یكدیگر، انسان ها با سیستم های الكتریكی و سیستم های الكترونیكی با هم میسر می سازد.

بعد اجتماعی

تأثیرات اجتماعی فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند جهانی شدن

«1- آزادی : اگر چه فناوری اطلاعات فراهم آورنده‌ی فرصتی برای افراد است تا افكار خود را آزادانه و فارغ از محدودیت های ناشی از واسطه ها بیان كنند به دلیل معقول و معتدل بودن میزان سرمایه لازم برای خرید یك رایانه و هزینه ناچیز انتقال به اینترنت،‌هر كس می تواند هر چیزی را بر روی سراصفحة شخصی بفرستد یا هر چیزی را در اتاق گپ بگوید و مخاطبان بالقوة چنین پیام هایی نیز بسیار انبوهند»¹ اما با نگاهی به فرایند مبادله اطلاعات بین كشورهای شمال و جنوب و مشاهدة نابرابری اطلاعات ارائه شده پدیدة جریان آزاد اطلاعات رنگ می بازد و ماهیت واقعی خود را نشان می دهد. عده ای بر این عقیده اند كه جریان آزاد اطلاعات به عنوان پیشقراول جهانی شدن نقابی نوست كه استعمار به صورت زده بدین معنی كه جریان آزاد اطلاعات ظاهری فریبنده و عاری از هرگونه جنبه منفی دارد. لیكن در باطن خود نگرش هایی را به اذهان القا می كند كه هدفی جز ایجاد یك دنیای ذهنی غیرواقعی از واقعیات موجود ندارد. آن ها با استفاده از راهكارهای هنر دستكاری، حجم وسیعی از اطلاعات پردازش شده را برای محور ساختن جامعه گیرندگان پیام خود به سراسر دنیا ارسال می دارند. براین اساس گفته می شود جریان آزاد اطلاعات به اندازه ماهیت واقعی اش مسحور كننده است و در راستای تبلیغات القایی ابداع شده است و به كار گرفته می شود»

«- همپیوستگی جهانی: فناوری اطلاعات، ارزان،‌سریع ، نقطه به نقطه و نا همزمان است و به پست الكترونیكی ویژگی سهولت و فوریت كه ارتباطات پستی و تلفنی هیچ گاه نداشته اند و ویژگی شخصی شدگی كه رسانه های رادیو - تلویزیون فاقد آن هستند می بخشد با وجود وب جهانگستر دسترسی به اطلاعات محلی با سرعت های بی سابقه امكانپذیر می شود یك نفر می تواند روزنامة سیدنی مورنینگ هرالد را در همان زمانی كه استرالیایی ها آن را می خوانند بخواند، فناوری اطلاعات،‌موجبات تماس مستمر شهروندان جهان را با مردمان و وقایع هر جای دیگر با چنان سهولتی فراهم می كند كه جهان عمیقاً بیگانه می شود و با استفاده كامل تری كه در سراسر جهان از فناوری اطلاعات می شود این اثر افزایش می یابد»

«- نزدیك شدن مسافت ها : یكی از پیامدهای نقشی كه فناوری اطلاعات در به هم پیوستن جهان دارد آن است كه اكنون منابع اطلاعاتی، برای افراد گوناگون كه در سراسر جهان پراكنده اند بسیار دسترس پذیر شده اند اگر چه كل موجودی كتابخانة عمومی نیویورك به این زودی ها به صورت درونخطی در نخواهد آمد اما مزایای دسترسی اطلاعاتی كسانی كه در مناطق دوردست جغرافیایی زندگی می كنند و به وب دسترسی دارند تقریباً همانند مزایای كسانی است كه در مركز زندگی می كنند اطلاعات مورد نیاز بسیاری از افراد، هر چند كه شاید این افراد در زمرة دانشپژوهان نباشند به شكل الكترونیكی تا حد زیادی در دسترس است. امكانات مخابراتی نیز یكی دیگر از جلوه های استقلال مكانی فناوری اطلاعات است.

- بیگانه سازی: شواهد اخیر و اولیه نشان می دهد كه گذراندن حتی زمان اندكی در اینترنت ممكن است منجر به این شود كه برخی از كاربران احساس افسردگی روانی و از خود بیگانگی كنند. سرچشمة آشكار برخی از این بیگانه سازی ها این است كه دوستی ناشی از اتاق های گپ، احتمالاً از دوستی كه از طریق تعامل چهره به چهره شكل می گیرد كم مایه تر است. بعلاوه زمان صرف شده در مقابل صفحه نمایشگر ، تماس معمومل بین فردی را كاهش می دهد.» «توسعه تكنولوژی و شبكه های اطلاع رسانی هم ارتباط با مردم دیگر، گاه در آنسوی جهان،‌را مورد تشویق قرار می دهد و هم گرایش بسوی انزوا و گوشه گیری را تقویت می كند. مثلاً توسعه كار از راه دوردستی ها و معاشرت محیط كار را خدشه دار می كند. ما اكنون شاهد فعالیتهای فزاینده ای هستیم كه مردم را جلوی صفحة نمایش كامپیوترهایشان منزوی می كند،‌این پیشرفتها هراسهایی را نیز به دنبال دارند بعضی از مردم بر این باورند كه دسترسی به این دنیای مجازی ممكن است به كاسته شدن حس واقعیت منجر شود. كه عواقب جدی بالقوه ای برای جامعه پذیری نوجوانان و جوانان به دنبال خواهد داشت.»

- سیطره زبان انگلیسی : «فناوری اطلاعات عمدتاً یك رسانه انگلیسی مدار است زیرا توسعة آن از سنت انگلیسی محوری علوم در پس از جنگ جهانی دوم پیروی كرده است یك كاوشگر وب برای كسب بیشترین فواید از فناوری جهانی اطلاعات باید دست كم درك متوسطی از زبان انگلیسی داشته باشد² «رواج زبان انگلیسی در عصر اطلاعات تا این حد قابل پیش بینی نبود. حتی زبان لاتین كه ظرف دوهزار سال زبان علمی اروپاییان محسوب می شد و زبان یونانی كه زبان مسلط جهان باستان بود. به این مقدار بر جهان سیطره نیافتند. اكنون زبان انگلیسی به زبان اقتصاد، فرهنگ عامه و آموزش عالی در سراسر جهان بدل گشته است» با وجود سلطة زبان انگلیسی بر ارتباطات اینترنتی، برخی زبان های دیگر هم در این زمینه مورد استفاده قرار می گیرند. به طور مثال كشور چین در سال 2002 بیش از 22 میلیون كاربر اینترنت داشته است كه بیشتر آن ها ،‌به سبب توسعه محتواهای اینترنتی به زبان چینی، امكان كاربرد آنرا پیدا كرده اند. بر مبنای پژوهشی كه در فوریه 2001 صورت گرفت. مشخص شد كه اكثر كاربران چینی اینترنت از پایگاههای اینترنتی چینی زبان استفاده می كنند»

اگر چه شماره منابع غیرانگلیسی قابل دسترس در اینترنت در حال رشد است ولی زبان انگلیسی در اینترنت همچنان زبان مسلط است.

ابزارهای جدید موجب پدید آمدن روشهای نوین و نیز چالش در اندیشه انسانی شده و با این چالش تفكرات جدید متولد می‌شوند و در نتیجه نظام‌هایی متنوع و سازگار با نیازهای اجتماعی جدید خلق می‌شوند. زمانی كه ایده مرتبط ساختن كامپیوتر به وسیله تلفن در سال 1965 به وسیله دو نفر از محققان به نام‌های لری رابرتز (Lary Roberts) و توماس مریل(Thomas Merril) مطرح گردید و توانستند دو كامپیوتر یكی در كالیفرنیا و دیگری در ماساچوست را به هم وصل نمایند هیچ كس تصور نمی‌كرد كه این فناوری بتواند چنین تحولی در جوامع بشری ایجاد كند. در سال 1972، رابرتز اولین حافظهE-mail را نوشت. در سال 1980 ساخت كامپیوترهای شخصی با سرت و حافظه بیشتر توسعه یافت و در دهة 1990 با طراحی شبكه جهانی وب  (world wideweb) و گسترش ناگهانی اینترنت تحولی عظم در فناوری اطلاعات به وجود آمد كه این فناوری بر روی دانش، آموزش، یادگیری، ارتباطات و دهها مقوله دیگر تأثیر بسزایی گذشت و این موضوع آنچنان سریع رخ داد كه بسیاری از دست‌اندركاران، سیاستگذاران و رهبران آموزش عالی را حتی در كشورهای پیشرفته غافلگیر نمود. به طوریكه پیش بینی می‌شود پس از پایان دهة اول 21 كمتر فعالیت آموزشی و پژوهشی بدون استفاده از اینترنت و ارتباطات كامپیوتری صورت پذیرد. (chronicle of Higher Education, 2001)

مراكز آموزش عالی اغاز مسیر استفاده از اشكال مختلف فناوری اطلاعات برای بهبود آموزش، پژوهش و خدمات اجتماعی را طراحی می‌كنند و این ابزار به عنوان منبع قوی وارد آموزش عالی شده است. (Szatmary, 2000)

. و برای اشاره به این كوچك تر شدن، اصطلاحاتی مانند دهكده جهانی و دنیای كوچك متداول شد. دوران جنگ سرد با فروپاشی شوروی پایان یافته بود و تبعاً دوران پس از آن خصوصیات دیگری داشت و لازم بود برای سهولت در كار برای آن نامی انتخاب شود. گلوبالیزیشن یا گلوبالیسم و یا همان جهانی شدن نامی است كه دوران پس از دوران جنگ سرد را باید تداعی كند و صرفاً یك نام است و نه بیشتر از آن. این دوران كه ما در ابتدای آن قرار داریم خصوصیاتی دارد كه هنوز بر كسی كاملاً روشن روشن نیست. این كه این دوران چه مراحلی را طی خواهد كرد و یا چگونه خاتمه خواهد یافت نامشخص است. آنچه مشخص است این است كه با آغاز قرن بیست و یكم ما بطور قطعی به دورانی پاگذارده ایم كه با دوران های قبلی تفاوت های ماهوی بسیاری دارد و گویا قرارداد نانوشته ای بوجود آمده كه این دوران جدید را دوران گلوبالیزیشن بخوانندن. ارتباطات در سطح جهان و ما بین مردم هر روز گسترش و سرعت بیشتری پیدا میك ند. محصولات ساخته شده در هر نقطه ای از جهان را می توان در نقاط دیگر جهان یافت. سفر كردن در جهان هر روز بیشتر و سریعتر می شود. روزنامه نگاران، دانشمندان روشنفكران، سازمانهای صنفی و ... هر روز بیشتر جهانی می شوند و در ارتباط با یكدیگر قرار گرفته و از دستاوردهای یكدیگر بهره مند می شوند. با انتقال افراد به این و آن سوی جهان هر چه بیشتر فرهنگها در همدیگر ادغام می شوند. برخلاف تصور برخی ها جهانی شدن تنها جنبه اقتصادی ندارد و تمامی حوزه های دیگر از جمله مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را شامل می شود. برخی ها این را نشانه هایی از آغاز پروسه ایجاد و تكوین یك تمدن جهانی می دانند»

فناوری اطلاعات و ارتباطات

مجموعة‌مهارت ها ،‌ابزارها و فنونی كه در خدمت تولید، پردازش، توزیع و اشاعة اطلاعات قراردارد یا به عبارت دیگر مجموعة سخت افزارها و نرم افزارهایی كه برای بهینه سازی، تولید دریافت، سازماندهی ، پردازش و اشاعة اطلاعات به خدمت گرفته می شود. فناوری اطلاعات نام دارد. اعضای خانوادة فناوری اطلاعات عبارتند از:‌رایانه های بزرگ، ریزرایانه ها ، لوح های فشرده، تلفن های بی سیم،‌چاپگرهای لیزری و رنگی، تلفن های همراه ، تصاویر متحرك و رایانه ای، شبیه سازی رایانه ای، دی وی دی، رادیو ضبط و تلویزیون دیجیتالی بزرگراههای اطلاعاتی، شبكه های رایانه ای، فرارسانه ای ها،‌اینترنت،‌چند رسانه ای ها ، ابر رایانه ها،‌تلفن ویدئویی، واقعیت های مجازی، شبكه های گسترده جهانی، وب و مانند آنها»

«تكنولوژی های جدید اطلاعاتی، ارتباطاتی شامل تمامی فن آوری هایی است كه گونه های مختلف ارتباطات را میان انسان ها با یكدیگر، انسان ها با سیستم های الكتریكی و سیستم های الكترونیكی با هم میسر می سازد.

فناوری اطلاعات به یك «اسلحه» راهبردی تبدیل شده است؛ یك شركت می تواند در نتیجة پردازش سریع داده ها و با یك سامانة ایمن مخابراتی به دستاوردهای چشمگیری در قبال رقیبان خود نایل شوند. این «اسلحه» پیامدهای زیر را با خود به همراه می آورد.

•  رقابت بالا؛
•  ارزش افزوده بیش‌تر؛
•  بهره وری مدیریتی بالاتر.

رقابت را هم در سطح داخلی و هم خارجی، می توان با اقداماتی همچون موارد زیر بهبود بخشید:

اقدامات داخلی:

• اطلاع رسانی سریع؛
•  افزایش سطح مراقبت و كنترل؛
•  شبكه ای كردن تولید؛
•  فراهم آوری درونخطی.

اقدامات خارجی:

• سامانة سفارش و اطلاع رسانی خودكار؛
•  ارتباط دادن مشتریان با یك سامانة داخلی.

راهبرد اطلاعات

اجرای فناوری اطلاعات نباید بدون نظم و ترتیب صورت گیرد، بلكه مطابق با راهبردها و اهداف كلی سازمان باشد. اهداف یك شركت غالباً تعریف نامشخصی دارند و در نتیجه برای مدیران داده پردازی مشكل است كه ابزار خود را به لحاظ راهبردی به شیوه ای كارآمد قابل دسترس كنند. اگر راهبرد شركت تدوین شده باشد، راهبرد فناوری اطلاعات را باید از آن بر گرفت.

ملزومات فناوری اطلاعات برای یك سازمان كدام اند؟ یك سازمان چه ارزشی برای فناوری اطلاعات قائل است؟ ارزیابی این عوامل دارای اهمیت است و این كار را می‌توان با استفاده از مدل «مك فارلند» كه در زیر آمده انجام داد‍:

فناوری آینده     كاركردهای حمایتی      عوامل گذرا

فناوری كنونی     بسیار وابسته          وابستگی راهبردی

شركت ها ممكن است در هر یك از این دسته ها جای بگیرند.

•  كاركردهای حمایتی

سازمان می تواند حتی در هنگام اختلال در سامانة فناوری اطلاعات، به كار خود ادامه دهد. یك نجار می توند بدون تلفن یا رایانه هم به كار خود ادامه دهد و فناوری اطلاعات برای او نقشی حمایتی ایفا می كند. بنابراین سطح تجهیزات آنقدر مهم نیست.

•  بسیار وابسته

سازمان نمی تواند بدون فناوری اطلاعات به بقای خود ادامه دهد، اما توسعه و گسترش بیش تر تهسیلات و فناوری اطلاعات، سود سازمان را چندان افزایش نمی دهد. سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات چندان اهمیتی ندارد و بهره گیری از پیشرفته ترین فناوری حیاتی نیست. چرا كه این فناوری در دستیابی به اهداف شركت اثر ندارد.

• عوامل گذرا

در این وضعیت، فناوری اطلاعات یك امتیاز رقابتی به همراه می آورد. سرمایه گذاری ضروری است و در دستیابی به اهداف سازمان كمك می كند.

• وابستگی راهبردی

سازمان هایی كه در این مقوله می گنجند ارزش بسیاری برای فناوری اطلاعات قائل هستند. برای این شركت ها نه فقط داشتن پیشرفته ترین فناوری ضروری است، بلكه مشاركت در تحولات آینده و برنامه ریزی برای آنها نیز ضرورت دارد.

فن‌آوری اطلاعات همچنین می‌تواند منجر به تغییرات نسبتاً وسیعی در سطح بین‌المللی باشد. زیرا این فن‌آوریهای اطلاعاتی و كامپیوترها می‌توانند تاثیر شدیدی بر عملكردهای اقتصادی و اجتماعی و مناسبات جهانی داشته باشند. هم در پیش‌بینیهای خوشبینانه از نظر ابعاد مثبت تاثیرات فن‌آوری اطلاعات بر شیوه‌های زندگی و هم در بدبینیهای موجود نسبت به تاثیرات مخرب آن عناصری از واقعیت نهفته است، به هر تقدیر، بر بازار كار و شیوه زندگی تاثیر خواهد نهاد. در حال حاضر فن‌آوری اطلاعات مهمترین مساله‌ای نیست كه یك كشور بخصوص با آن روبرو باشد بلكه تجلی آن بعنوان سریع‌التغیرترین عامل اقتصاد بسیاری از كشورها، مساله‌ساز است. این فن‌آوری به سرعت در حال بهسازی و ارتقاست و هزینه‌ها با سرعت قابل توجه كاهش می‌یابند. دامنه كاربرد آن بسیار وسیع است و در غالب صنایع تاثیرات آن بر قیمت تمام شده محصول از نظر سهم هزینه‌های مربوط به نیروی انسانی از اهمیت بسیار برخوردار است.

همچنین كاربرد این فن‌آوریهای اطلاعاتی در سازمانها در حكم یكی از منابع و دارائیهای با ارزش سازمانی است و انتخاب و تعیین استراتژی صحیح برای كاربرد آن ضروری است.

البته در مرحله اول این مطلب برای بسیاری از مدیران سازمانها چندان پذیرفتنی نیست و برخورد با اطلاعات در حكم منبعی همپایه همچون نیروی انسانی، مواد اولیه، منابع مالی و … و گاه مهمتر از این‌ها، امر راحتی نیست. حتی برای بسیاری از مدیران سطح اجرایی نیز، تلقی عنصری غیر ملموس در حكم منبع اصلی امكانات حیاتی، مشكل است. اما اگر درست توجه كنیم می‌بینیم كه چطور این عناصر غیر ملموس، بر بالا رفتن بهره‌وری و سوددهی هر سازمانی و بهینه‌سازی اتخاذ تصمیمات مدیران راهبردی تاثیر می‌گذارند. اطلاعات در حیات هر سازمانی می‌تواند نقش مهمی را بعهده داشته باشد. در واقع اطلاعات وسیله‌ای است كه امكان استفاده بهتر و مناسبتر از منابع ملموس سازمان را برای مدیریت فراهم می‌آورد. اطلاعات در سازمان غالباً به شكل موثری اداره نمی‌شود و با وجود آنكه در بسیاری از سازمانها، اطلاعات با فن‌آوری پیشرفته همراه شد و نظام‌های پیچیده خودكار برای خدمات اطلاعات[1] و همچنین نظامهای خودكار دفتری و اداری[2] در سطح وسیع به كار گرفته می‌شوند، هنوز در مورد مسئله مدیریت این نظامها و مراكز خدمات اطلاعاتی و چگونگی و میزان كاربرد این فن‌آوریها و مدیریت منابع اطلاعاتی بحث و بررسی دقیق و مفصلی نشده یا اجرا نگردیده است.

می‌توان اولین گام برای كاربرد فن‌آوریهای اطلاعاتی را آگاهی مدیران از ارزش بالقوة آن دانست. همان‌ طوری كه با فعالتر شدن مدیریت، بكارگیری اصول و علوم آن ساده‌تر گردید، با ارج نهادن به نقش اطلاعات در سازمان به كاربرد فن‌آوریهای اطلاعاتی و نیز نقش‌آفرینی اطلاعات در تصمیمات و استراتژیهای مدیریتی و چگونگی بهره‌گیری از آن آگاه‌تر خواهیم شد.