وضعیت شبكه آب و فاضلاب شهرستان محمودآباد از توابع استان مازندران

نباید از یاد برد كه كم آبی، به عنوان تفاضل مثبت تقاضا و تولید، یك معلول است كه همچون سایر مجهولات، برای فایق آمدن بر آن باید در ابتدا علت را جست و جو كرد. چه در صورتی كه علت ها به درستی تببین و شفاف شود، دستیابی به راه حل ها چندان دشوار نخواهد بود. بروز معضل كم آبی در شهرهای كشور در دو بخش فقدان ساختار مدیریت هماهنگ شهری مناسب و محوریت مدیریت آب بر توسعه ی سازه یی و غفلت از مدیریت تقاضا (مصرف) قابل بررسی و تحلیل است.

شركت های آب و فاضلاب كه عهده دار تهیه و توزیع آب شهرهای كشور هستند، همچون سایر نهادهای شهری، واحدهای خدماتی محسوب می شوند كه عملكرد آنها در مجموعه ی خدمت دهی های شهری معنا می یابد. واقعیت این است كه هر چند خشكسالی سال های اخیر، رخداد تنش های آبی را در بخش های شهری و كشاورزی تشدید كرده است، اما موضوع خشكسالی و كم آبی در پهنه ی وسیعی از این سرزمین، نه مسئله ی دیروز و امروز كه پیشینه یی طولانی دارد و با تاریخ این سرزمین عجین است. مشاهده ی بناهای آبی باستانی در گوشه و كنار و تأثیر شگرف آب در آداب و رسوم و فرهنگ مردمان ما، گواه آن است كه آب و تأمین آن یكی از دغدغه های مهم فكری گذشتگان ما بوده است. و هر چند كه پیشینیان توانستند با افزایش دانش فنی خود در مهار و استحصال آب ها (مدیریت تأمین)، مصرف این كالای حیاتی را با توانایی های خود و امكانات طبیعی بهینه به سامان درآورند (مدیریت تقاضا)، اما امروزیان به دلایل گوناگون و به رغم برخورداری از فناوری های نوین، به دلایلی از انجام این مهم درمانده‌اند كه دلایل نیازمند بررسی است.

مدیریت آب شهری به عنوان یكی از ارائه كنندگان خدمات زیربنایی، تنها زمانی قرین موفقیت خواهد بود كه برنامه ها و عملكرد آن در قالب مدیریت شهری و هماهنگ با فعالیت سایر نهادهای خدماتی به انجام رسد. فقدان برنامه ریزی و مدیریت شهری مناسب و كارآمد كه توسعه ی بی رویه ی شهرها، مهاجرت از روستاها و شهرهای كوچك به شهرهای بزرگ و ظهور كلان شهرها تنها نمونه هایی از آن است، همراه با انبوهی جمعیت و عدم تناسب امكانات موجود شهری برای پاسخگویی به نیازمندی های آن سبب شده است تا نهادها خدماتی، هر یك بدون توجه به هدف های مجموعه ی مدیریت واحدهای شهری، گاه در تقابل با یكدیگر عمل كنند. پیامد عدم جامع نگری در برنامه های شهری و توسعه ی بی رویه و برنامه ریزی نشده ی شهرهای كشور، بدون در نظر داشتن شیوه ی تأمین و ارایه ی خدمات آن بوده است تا دشواری های زندگی شهری روز به روز ابعاد وسیع تری یابد. دشواری هایی همچون ترافیك، خدمت دهی‌های درمانی و آموزشی، آلودگی هوا و به تازگی كم آبی، همگی از فقدان برنامه و مدیریت شهری كارآمد حكایت دارد و درست به همین دلیل است كه در بخش آب شهری، به رغم دستاوردهای سترگ در توسعه ی تأسیسات و نهادینه ساختن خدمت دهی ها، معضل كم آبی همچنان رخ می نماید.

خشكسالی سال های اخیر كشور نشان داد كه موفقیت در مدیریت آب تنها با تكیه بر توسعه ی سازه یی ممكن نیست و علاوه بر مدیریت تأمین كه هدف آن پاسخگویی به تقاضای آب از طریق توسعه ی منابع و تأسیسات است، رویكردهای مدیریت تقاضا (مدیریت) نیز با هدف ایجاد توازن میان ظرفیت تأسیسات و منابع با میزان تقاضا مبنی بر بهره وری بهتر از تأسیسات و افزایش كارآمدی مصرف باید مورد توجه قرار گیرند. نباید تصور شود كه مدیریت تقاضا، تنها بر جنبه های تبلیغاتی و جلب توجه همگانی متمركز است. مدیریت تقاضا نیز همچون سایر مدیریت ها، از زیر مجموعه های متعددی همچون فنی و مهندسی، اقتصادی و سرانجام فرهنگی بهره می برد كه تنها در بخش فنی و مهندسی آن، استفاده بهتر از آب در تأسیسات با تذكید بر بازچرخانی و كاهش هدرروی آن، كنترل فشار در شبكه ی توزیع و استفاده از لوازم و تجهیزات صرفه جویی آب، و فعالیت های فرهنگی تنهایی یكی از رویكردهای مدیریت تقاضا را تشكیل می‌دهد و بخش قابل توجهی از برنامه های آن به درون سازمان و ارتقای كارآمدی آن باز می گردد.

جان كلام آن كه موفقیت در مدیریت آب شهری تنها در قالب مجموعه ی سازگار مدیریت شهری و هماهنگ با سایر نهادهای خدماتی ممكن خواهد بود و در مجموعه ی وزارت نیرو نیز علاوه بر مدیریت تأمین، پی ریزی نهادهای مدیریت تقاضا با زیرساختی مطمئن و كارآمد و هدف هایی تعریف شده برای ایجاد توازن میان تولید و مصرف ضروری است و در مدیریت تقاضا روی سخن قبل از آن كه با جامعه و مردم باشد، متوجه سازمان و مسؤلان آن خواهد بود.

مقدمه

شهر محمودآباد از شهرهای ساحلی استان مازندران و در5215 طول شرقی و3636 عرض شمالی و 80 كیلومتری مركز استان مازندران واقع شده است.

جمعیت این شهر در سال72 برابر16647 نفر و در سال75 برابر 19252 نفر می باشد عمده فعالیت مردم منطقه كشاورزی و صیادی بوده و همچنین در بخش توریسم هم فعالیت دارند. این شهر از شهرهای توریستی مازندران كه هر ساله در فصل تابستان پذیرای هزاران مسافری است كه خواهان استفاده از آب دریای خزر می باشند، و این امر نیازمند محیطی بهداشتی می باشد معهذا عدم رعایت نكات بهداشتی مانند تخلیه زباله در معابر عمومی و تخلیه فاضلاب در انهار نمای زشتی به این شهر داده كه جای دارد از طرف مسئولین مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

در شرایط فعلی جمعیت شهر بالغ 25430 نفر (سال85) می باشد.

• مشكلات دفع فاضلاب و آب های سطحی شهر محمودآباد

همانطوری كه قبلاً ذكر شده است محمودآباد در قسمت ساحلی مازندران قرار دارد و به علت بالا بودن سطح آب های زیرزمینی، امكان استفاده از چاه های جذبی وجود نداشته و همچنین عدم وجود شیب كافی و مسطح بودن شهر، موجب بروز مشكلات عدیده ای در دفع فاضلاب و آب های سطح گردیده است.

جهت جمع آوری آب های سطحی در سطح شهر از كانال های سرپوشیده و كانیوهایی با ابعاد مختلف استفاده شده كه بسیاری از آنها بدون رعایت مسائل فنی اجرا شده است، كانال فوق نهایتاً وارد شبكه اصلی شده و به رودخانه می ریزد.

متأسفانه مشكل دفع فاضلاب خانگی باعث شده كه اكثر مردم جهت تخلیه فاضلاب از این كانال ها استفاده نمایند كه ضمن آلودگی محیط زیست و از بین بردن آبزیان، منظره بسیار زشتی به محیط شهر داده است.

با توجه به بررسی های به عمل آورده در سطح شهر مشاهده شده است نهرهای موجود پر از آشغال و تخلیه گاه فاضلاب خانگی می باشد و همچنین عدم شیب مناسب در كف بستر نهرها و رودخانه ایجاد ماند  نموده كه این موضوع باعث سیاه شدن رنگ آب كه نشان دهنده ی  (بی هوازی) شدن نهر و ایجاد بوهای زننده و رشد و تكثیر حشرات موذی می گردد.

از آنجایی كه دسترسی كودكان به نهرها آسان و گاهاً در حاشیه آن به بازی می پردازند، شیوع انواع بیماری های واگیر محتمل می باشد. لازم به ذكر است كه نهرهای داخل شهر به رودخانه ای به نام « شهر رود» تخلیه می گردند و رودخانه فوق نیز پس از طی مسافت چند صد متر به دریا می ریزد و از آنجائی كه در كنار دریا مردم منطقه و مسافرین هم مشغول شنا كردن می باشند، منجر به تماس مستقیم آنها با فاضلاب خانگی می گردد كه این امر می تواند شیوع گسترده بیماری های واگیر و منطقه به وسیله آب را در پی داشته باشد.

• پیشنهادات

با توجه به مشكلات موجود و عدم دفع بهداشتی فاضلاب، طراحی و اجرای شبكه جمع آوری فاضلاب و تصفیه خانه برای شهر ضرورت خاصی دارد و چنان چه این امر صورت نگیرد می تواند مشكلات شدید بهداشتی و زیست محیطی را در منطقه ایجاد نماید.

ضمن بازدید از منطقه مشخص شد كه تعدادی از لوله های جمع آوری آب های سطحی به نهرهای داخل شهر تخلیه می گردد، ولی عمق لوله در محل تخلیه به رودخانه بدون در نظر گرفتن ارتفاع آب رودخانه بوده است. لذا در موقعی كه آب رودخانه بالا می آید خصوصاً در مواقع بارندگی، آب های سطحی منتقله به وسیله لوله قادر به تخلیه در رودخانه نبوده و در جهت عكس در لوله ها به جریان درمی آید، لذا با توجه به اجرای غیر اصولی شبكه آب های سطحی نیاز به طراحی شبكه ای فنی و محاسبه شده می باشد تا بتوان به نحو مطلوب آب های سطحی منطقه را جمع آوری و دفع نمود.