زن و نهنضت مشروطیت (نیروهای تولید)

پیشگفتار

در طول تاریخ بشر، روابط تولیدی و مناسبات توزیع و مالكیت حاصل از آن مرتباً تغییر كرده و به نسبت آن نیز روابط اجتماعی انسان ها بی امان در حال دگرگونی بوده و هست. روشن است كه مناسبات زن و مرد نیز نسبت به هم- در چنین شرایطی از دگرگونی های بدون وقفه- به دور از تغییر نبوده و مختلف ترین شكل ها را به خود گرفته است. تسلط و برتری مرد نسبت به زن یا برعكس از جمله‌ی بزرگترین نتایج این دگرگونی ها است.

زنان كنونی در جوامع طبقاتی تحت ستمی دوگانه قرار دارند. ستم نخست ناشی از وابستگی به مردان و عدم استقلال اقتصادی و اتكاء به خود آنان است، و دیگری ستمی است كه هم او و هم غیرهمجنسان مردش در زندگی اجتماعی و روابط كار و سرمایه متحمل می‎شوند.

بنابراین مسئله تنها بر سر برابری حقوق زن و مرد نیست، بلكه ورای آن، سخن از برانداختن تمام محدودیت هایی است كه وابستگی انسان از انسان و در نتیجه وابستگی یك جنس به جنس دیگر را به وجود می‎آورد.

دوران ما، دوران تحولات و دگرگونیهای سریع بنیادی است. یكی از مهمترین مسایلی كه همواره در كشور نوخاسته اهمیت خود را بیشتر نشان می دهد، مسئله ی زنان است. این مهم است كه زن چه نقشی در حیات اجتماعی به عهده گیرد و چگونه نیرو و تواناییش را در همه‌ی جهات به كار گیرد و عضوی مؤثر و عامل تولیدی پویای جامعه‌ی انسانی گردد. شكوفایی استعدادهای زن تنها زمانی مقدور است كه امكان شكوفایی تمامی اعضای یك جامعه به وجود آید. از این رو مسئله‌ی زن نه تنها به جنس او بلكه به كل جامعه اش هم مربوط است. در این رابطه، مطالعه‌ی مسایل مربوط به زنان باید در رابطه ای سالم و منطقی و با توجه به قانونمندی های عام جوامع طبقاتی صورت گیرد. سرنوشت تاریخی زن و نقش وی را باید از گذشته های دور تاریخ بشری مورد ارزیابی قرار داد و بر مبنای آن به تصویر شرایط كنونی اش پرداخت. تنها در چنین صورتی است كه ترسیم خطوط اصلی زندگی آینده‌ی او و رهاییش از بندهای اسارت می‎تواند میسر گردد.

زنان در نهضت مشروطیت ایران

نهضت مشروطیت ایران جنبشی سوداگرانه- مردمی بود. این جنبش، نیروهای فئودالی و استعماری را یك مرحله به عقب راند. و اگرچه نتوانست به هدف خود یعنی استقرار بورژوازی ملی یا رژیمی دموكراتیك دست یابد، لیك امكان یافت نظام بورژوا- ملاكی را كه از نظر تاریخی یك مرحلة جلوتر از سلطه‌ی مطلق فئودال ها بود جایگزین آن سازد. در این جنبش زنان ایران نیز از خواب خرگوشی چندین هزار ساله‌ی خود برخاستند ودر جهت پیشبرد هدف های آن سهمی ایفا كردند.

در زمان مظفرالدین شاه موج اعتراض و نارضایتی از سوی مردم پایه های سست استبدادی مطلقه ی قاجار را به لرزه درآورد. زنان در تخریب سرای بانك- كه دولت روسیه‌ی تزاری به منظور توسعه ی سیاست خود بر فراز قبرستانی قدیمی در تهران بنا می نهاد- شركت جسته و آن را در هم كوبیدند. هنگامی كه مردم از سوی علمای وقت دعوت شدند كه به منظور اعتراض به سیاست های خودكامه‌ی مظفرالدین شاه عبدالعظیم بست بنشینند، زنان جلوی سواران شاهی را- كه قصد خرابكاری داشتند- گرفته و مانع رخنه‌ی آنان به درون بست نشینان گردیدند. رساندن اخبار و اطلاعات مهم در مواقع حساس مبارزات مردم نیز از جمله فعالیت های زنان بود. در اواخر سلطنت مظفرالدین شاه بست نشینی بزرگی در سفارت انگلیس برپا شد كه به پیروزی مردم انجامید و مظفرالدین شاه به ناچار صدور فرمان مشروطیت را بر گردن گرفت. با صدور این فرمان مردم به برگزاری جشن ها و پایكوبی پرداختند و زنان نیز در برگزاری این مراسم شركت جستند. زنان همچنین در جنبش به وجود آمدن بانك ملی- كه به منظور پیشگیری از اقدام دولت مبنی بر دریافت وام از دول بیگانه بود- با پیشنهاد فروش جواهرات خود و ایجاد سرمایه‌ی اولیه برای بانك، آمادگی خود را در این اقدام ملی نشان دادند.

«… روزی در پای منبر سید جمال واعظ در مسجد میرزا موسی زنی به پا خاسته چنین گفت: دولت ایران چرا از خارجه قرض می‎كند.