شعر حافظ

مقدمه :

از صورت شعر حافظ سخن ها می‎توان گفت و بسیار گفته اند. اما همین كه به معنی رو می كنی آن شیرین كار به طنازی می گریزد و از گوشه ای دیگر چشم و ابرو می نماید.

گویی در تثبت گوش تو زمزمه می‎كند و تا بر می گردی آوازش از عرش می‎آید. زبانش آنچنان ساده و آشناست كه انگار ترانه اش را از عهد گهواره شنیده ای و آنچنان با رمز و معما می گوید كه پنداری پیامی ست كه از كهكشان های دور می رسد.

این آشنایی رویی و گریز رنگی به دو واسطه است: صورت و معنی شعر او. و این هر دو، به گونه ای اعجاب انگیز همدست و همداستان اند. لفظ چون رنگین كانی ست كه به هر نظر از رنگی به رنگی می غلتد. و مضمون همچون امواج ناقوسی ست كه در بازگشت از هر زاویه طنینی دیگر دارد.

ابهامی كه صفت شاخص شعر حافظ است، تراویده از بریخانة پر نقش هزار آینة ضمیر اوست كه بر طیف اسرار آمیز زبانش عكس می اندازد. یگانگی تفكیك ناپذیر صورت و معنی چون جان و تن زنده.

این ماییم كه می خواهیم او را زمینی با آسمانی ببینیم. شعر او چون دور دست افق بوسه گاه آسمان و زمین است. آسمانی ست زیرا آنچه از خوبی و پاكی و عدل و امن می جوید درین تیره خاكدان نمی یابد. و زمینی ست، زیرا آنچه از ناز و نوش و نوا می‌خواهد در همین سایة بید و لب كشت فراهم است. پس اشاره اش به دورگاه آسمان است و چشم و دلش در زمین می گردد. (1)

حافظ

خواجه شمس الدین محمد شیرازی در حدود سال 726 در اواخر حكومت ایلخانان و ویرانگری مغول در شیراز زاده شد مادرش كازرونی بود و پدرش از كوهپایه های اصفهان بود كه به شیراز مهاجرت كرده بود. حافظ از كودكی به علوم زمانش آشنا شد و با حافظه نیرومندی كه داشت قرآن را از بر كرد و با صدای دلكشی كه داشت آن را می خواند و بزرگترین حافظ زمان شده استاد بزرگ او میرشریف الدین گرگانی بود. (جرجانی) و نوشته اند كه شب های بسیاری را در كنار بقعه (آرامگاه) بابا كوهی شیرازی به صبح رسانید تا سرانجام در سحرگاهی بلند شد و به وی اجازه ورود به آستان وصال معشوق بخشیده شد.

روزگار جوانی حافظ مصادف با حكومت شاه شیخ ابواسحاق اینجو در شیراز بود كه با حافظ میانه خوش داشت و مروی به نسبت ملایم و دادگستر و شعر دوست بود ولی به دست امیر مبارزالدین كشته شد و امیر مبارزالدین كه در دیوان حافظ محتسب لقب یافته است بر جای وی به حكومت شیراز نشست و او هم به دست پسرش شاه شجاع كشته شد و بطور كلی در روزگار حافظ شیراز همچنان در تلاطم و معرض قتل و غارت بوده است كه انعكاس این دوره ناآرام را در شعر حافظ می بینیم. (2)

حافظ نزدیك به 500 غزل سروده است كه بعد از مرگش بوسیلة دوست و همكلاسی او خواجه شمس الدین محمد گل اندام جمع آوری شده است حافظ از پیشروان سبك عراقی است و غزل عاشقانه و عارفانه در كلام وی به منتهای زیبائی و كمال رسیده است بیشترین مضامین خود را حافظ از شاعران پیش از خود گرفته و بیشتر تحت تأثیر رودكی ، فردوسی ، فرخی سیستانی، خیام، نظامی گنجوی، سعدی خواجوی كرمانی و مولوی بلخی بوده است و هر مضمونی را كه از آنها گرفته به نیكی پرداخته و به زیبائی آراسته است.