پدیده شهرنشینی

از یك سو استقرار صنایع و كارخانجات در محدودة بلافصل شهرها و عمدتاً كلان شهرها و رواج نسبی روابط سرمایه داری سوداگر و وابسته در آن و از طرف دیگر بی نیاز شدن شهرها از بازار روستاها و قطع ارتباط تاریخی شهر و روستا موجب تقویت نقش و جایگاه شهرها شده و از سوی دیگر اصلاحات ارضی موجب تخریب بنیانهای زیست و معیشت روستاییان گردیده و اینها بر روی هم نامعادله ای ساختند كه حاصلش مهاجرت گسترده روستائیان به شهرهای بود كه بنیانهای تولید آن به درجه ای از كمال نرسیده بود كه قدرت جذب انبوه مهاجران را داشته باشد . انبوه مهاجرین جذب شده به شهرها نیاز به سر پناه و مسكنی داشتند كه با توجه به وضعیت درآمدی خود قادر به تأمین آن نبوده و در عمر كمتر طرح و برنامه ای نیز به تأمین مسكن برای آنها توجه می شود . آنها كه نمی توانستند در بازار رسمی زمین و مسكن نیاز خود را برآورده سازند ، در بازار غیر رسمی زمین و مسكن گونه ای متفاوتی از سرپناه را تقاضا می كردند كه در سالهای دهه پنجاه آلونك نشینی ، زاغه نشینی و حاشیه نشینی را شكل دادند . این مجموعه های سكونتی حاشیه ای كه در بافت درونی یا حاشیه ای شهرها به ویژه كلان شهرها ایجاد می شوند . به تدریج جای خود را به مجموعه های سكونتی جدیدی دادند كه در خارج از محدوده قانونی كلان شهر و در حریم استحفاظی آن شكل گرفته و در عین مشابهت با آنها متفاوت بودند ؛ امنیت در تصرف و فقدان خطر و تهدید تخریب ، مكان گزینی در حوزه عمل كلان شهر و در طول محورهای عمده منشعب از كلان شهر و نیز در نزدیكی مكانهای عمده صنعتی و اشتغال عملاً بستری را فراهم ساخت كه جمعیت انبوه مهاجر ساكن در محدوده كلان شهری به سمت آنان سرازیر شده و پدیده ای جدید را در نظام و مكان كلان شهری شكل دهنده این پدیدة جدید كه با مشخصه هایی چون خودرو بودن و بی اعتنایی به ضوابط و مقررات شهر سازی و ساختمانی ، اتكاء به حریم وارده خود جوش مردمی تأثیر ناپذیری از مدیریت و كنترل های دولتی و رسمی و امثال آنها شناخته می شوند ، « سكونت گاههای خودرو » نامیده شده اند . آنها نه جزئی وابسته به كلان شهر كه سكونتی گاهی با  استقلال نسبی از آن هستند كه حداقل در ابتدا پایه های شغلی و معیشتی خود را در كارخانجات و صنایع پیرامون جستجو كرده و سپس و با تأمین خدمات و زیر ساخت ها در مراحل بعدی رشد به درجه ای از استقلال خدماتی می رسند و توسط نهادهای رسمی به عنوان شهر به رسمیت شناخته می شوند و در هر حال در سالهای اخیر به عنوان نوعی الگوی سكونت جدید ، ما بین شهر و روستا ـ در منطقه كلان شهری مطرح شده اند كه در مورد تهران حدود 20 درصد جمعیت منطقه شهری را در خود جای داده اند .

این پدیده رو به گسترش كه با چالشهای نظری ـ كارشناسی و اجرایی متفاوتی مواجه بوده و هست ، نیازمند بازشناسی و كالبد شكافی است تا با شناخت ساز و كارهای شكل گیری و تحول و عوامل مؤثر در آن تحت مدیریت هدایت و نظارت در آید و تا جایی كه امكان دارد بسامان شده و برنامه دار گردد .