تحلیل مردم شناسی اماكن مذهبی تاریخی شهر صائین قلعه1

زیر بنای واقعی مردم شناسی یا انسان شناسی اجتماعی - فرهنگی، مردم نگاری است. در حقیقت مردم نگاری ثبت و ضبط اطلاعات و جمع آوری مصالح و لوازم مادی تحقیق در محل یا در موضوع مورد مطالعه است. و منظور از آن تدوین كاملترین تابلوی ممكن از یك محل می باشد، و موضوع مورد مطالعه می تواند تمام گستره های فرهنگی تاریخی و جغرافیایی را در بری بگیرد. «دكتر عسكری خانقاه، 1373» بنابراین مردم شناسی در ارتباط با سایر علوم از جمله تاریخ، جغرافیا،اقتصاد، سیاست، جامعه شناسی و بر اساس روش استدلال استقرائی، حركت از موضوعات به سمت كل، در صدد شناخت این گستره ها می باشد. در این تحقیق كه نوعی تحلیل مردم شناسی است سعی شده است تا موضوع مورد مطالعه كه شهر صائین قلعه و اماكن مذهبی تاریخی آن از جهات مختلف، جمعیتی جغرافیایی، فنون، اقتصاد، دین، زبان، عادات، آداب و رسوم و ... مورد بررسی و شناخت قرار گیرد. مردم شناسی می تواند در این بررسی یك جامعه ابتدائی یا روستایی یا جوامع صنعتی مدرن را مورد مطالعه قرار دهد. و از گرایش های مهمی كه در زمره ی مهمترین تفكرات مردم شناختی هستند یعنی تكامل گرایی، كه در جستجوی آن است كه جای انسان را در بین سایر انواع حیوانات تعیین كند، كه توسعه فرهنگی را منشعب از چند مركز ایجاد و ابداع بداند و كاركرد گرایی كه همه وقتش را بر روابط كاركردی بین ویژگیهای فرهنگی مختلف درنهادهای اجتماعی متمركز نموده و ساخت گرایی و ... استفاده نماید. «پیشین»

طرح مسئله

یكی از مشخصه های ادیان، ادیان چه ابتدائی و یا ادیان الهی، مسأله تقدس است. در هر دینی جاذبه های قدسی وجود دارد و مردمان آن جوامع نسبت به آن موارد و مكانهای مقدس احترام و ارزش معنوی قائل هستند، و اعمال خاصی را برای آن مكانها در نظر گرفته اند و با دقت سعی در انجام آن اعمال در آن اماكن می باشند. مردم دیندار در هر آئینی برای بازدید و زیارت و انجام اعمال مربوط به آن در زمان مناسبی به آنجا مراجعه و به وظایفی كه مطابق با آداب و رسوم آئینشان آئینشان است عمل می كنند. در كشور ما نیز كه مردم پیرو دین اسلام و مذهب تشیع هستند، مكانهای مقدسی بسیاری در نقاط مختلف كشور بصورت، قدمگاه، مزارمطهر، اقامتگاه، از امامان و اولاد آنها پراكنده شده است. وبه مردم سالانه بصورت انبوه حتی با طی مسافتهای طولانی خود را به این اماكن می رسانند. به آنها متوسل می شوند، زیارت می كنند و نذر قربانی به جای می آورند. در جامعه مورد مطالعه ما یعنی صائین قلعه كه یكی از شهرهای استان زنجان با قدمت بسیار می باشد و با وجود چنین امكن مقدسی بصورت امامزاده، ما شاهد حضور گسترده مردم بری عرض ارادت، دعا، نیایش، توسل ، هستیم كه در این تحقیق سی در شناخت این گرایش ها تجزیه و تحلیل مربوط به آن می باشیم.

1- موضوع تحقیق:

تحلیل مردم شناسی اماكن مذهبی تاریخی شهر صائین قلعه.

2-هدف تحقیق:

شناخت اماكن مذهبی و تاریخی صائین قلعه و معرفی گذشته تاریخی  تحولاتی كه در این شهر و اماكن مقدس و مذهبی آن روی داده، آشنا كردن مردم با خصوصیات جغرافیایی، اقلیمی، اقتصادی، منطقه، شناخت امكانات بالقوه مادی و معنوی و وادار نمودن افراد، برای تحقق بخشیدن و بالفعل كردن آنها، شناخت تأثیرات  و كاركردهای مختلف ، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، روانی اماكن مذهبی و امام زاده ها و علل گرایش مردم به زیارت و احترام این اماكن، و همچنین شناخت آداب و رسوم مختلف، در مورد زیارت، نذر، قربانی، میهمانی، مراسم جشم، شادی، تفریح، عزاداری....كه در این اماكن توسط زائرین صورت می گیرد.

3- انگیزه تحقیق:

با نظر به این كه در كشور ما با توجه به دین و آیین و مذهب مردم، گرایش و كشش زیادی به مسئله مقدس بودن اماكن مذهبی و زیارت آن اماكن وجود دارد. و این گرایش و احترام در جامعه مورد تحقیق ما بصورت گسترده مشاهده می شود سعی در پژوهش و تحلیل این مسأله بر آمده ایم.

4- ضرورت تحقیق:

زندگی اجتماعی مردم از طریق تعاملات اجتماعی میان افراد گسترده می شود. تعامل اجتماعی یعنی تمایل افراد به برقراری رابطه با یكدیگر، كه از فطرت انسانس آنها ناشی می شود، و باعث وحدت و گسترش روابط اجتماعی و همبستگی میان اعضاء جامعه می گردد. واسطه تعامل میان افراد معانی هستند و معانی شامل رفتارهای مختلف فرهنگی ، مذهبی و دینی، اقتصادی، اجتماعی، و سیاسی می باشند. فرهنگ دینی و رفتارها و مراسم مذهبی، بخشی از زندگی اجتماعی مردم می باشند.

و در تعاملات اجتماعی، بعنوان واسطه باعث گسترش روابط افراد می شود. دعا، نیایش، نماز، زیارت، عزاداری بصورت دسته جمعی انجام می گیرد. و ما همواره در اماكن مذهبی، مانند مساجد، امام زاده ها، مرقد امامان، این اعمال را مشاهده می كنیم. در اماكن مقدس و مذهبی جامعه مورد تحقیق، یعنی امام زاده ها، زائرین زیادی برای زیارت، دعا، نیایش، انجام نذر، قربانی، تفریح، عزاداری حضور پیدا می كنند، و در مواردی شاهد كرامات، و معجزات در این اماكن هستیم. لذا شناخت این اعمال و رفتارها و معجزات و كرامات امام زاده ها كه از عناصر فرهنگ دینی و اجتماعی هستند، و معرفی آنها به مردم و ارتقاء فرهنگ زیارت، ضرورت پژوهش را بیشتر نمایان میكند. و از طرف دیگر چون تاكنون تحقیقی جامع از خصوصیات و ویژگی های، تاریخی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، شهر صائین قلعه و اماكن مذهبی آن صورت نگرفته است، ضرورت دیگری را برای این تحقیق ایجاد می كند.

5- روش تحقیق:

روش میدانی - مشاهده مشاركت آمیز، مصاحبه، و مطالعه ی اسناد و منابع از دیدگاه مكتب كاركرد گرایی است ] چرا كه در این مكتب جامعه به صورت كلی در نظر گرفته می شود، كه از اجزائی تشكیل شده و هر جزء در ارتباط با هم در جهت بقای كل نظام، كاركردی را بر عهده دارند. در این مكتب در تعریف فونكسیون آمده برآورده شدن یك نیاز بوسیله یك عمل دكتر مهرداد نوابخش 1382[  بطوریكه نیازهای روحی و روانی انسان از طریق عمل عبادت، قرائت قرآن- یاد خدا-زیارت ائمه، تذر، قربانی و غیره ارضاء می شود.