ساختار دولت رضا شاه1

دراین مقاله می كوشیم درابتدا شناخت مختصری از نظریه های دولت در علم سیاست عرضه داریم و درادامه به مقایسه دولت رضاشاه با مدلهای ارائه شده بپردازیم .

الف) این كشورها نسبت به موضوعات بین المللی حساسیت كمتری دارند .

ب) روابط دیپلماتیك و اقتصادی این كشورها كم است .

ج) این كشورها نسبت به سیاست های نظامی قدرتهای بزرگ تمایلی نشان         نمی دهند.

اتخاذ این سیاست درصورتی امكان پذیر است كه كشور پذیرنده این سیاست به لحاظ اقتصادی احساس نیاز به كشورهای دیگر نكند . ضمنا كارائی این استراتژی به هنگام پراكندگی قدرت نظام بین المللی می باشد .

2- استراتژی بیطرفی : Neutrality

اتخاذ این سیاست ، براساس قرارداد یا توافق قدرتهای بزرگ امكان پذیر می گردد .

مانند توافق قدرت های بزرگ رد كنگره وین دایر بر بیطرفی سوئیس . البته برخی كشورها هم هستند كه بدون تعهد قدرتهای بزرگ ، عملكرد بیطرفانه ای درسیاست خارجی دارند .

دولت های بیطرف نقشی انفعالی در سیاست بین المللی دارند و به نوعی طرفدار وضع موجود می باشند . این سیاست در شرایط پراكندگی قدرتهای جهانی كارائی دارد .

3- استراتژی عدم تعهد :  Non-alignment

استراتژی عدم تعهد بدون تضمین به یك كشور خارجی و براساس ابتكار رهبران سیاسی یك كشور اتخاذ می شود . این استراتژی یا نشانه هایی نظیر عدم واگذاری پایگاه نظامی ، وابستگی نظامی و تعهد به قدرت های بزرگ قابل شناخت هستند .

دولتهایی كه این سیاست را برمی گزینند ، برخلاف دولت های بیطرف ، نقش فعالی درصحنه بین المللی دارند و سعی می كنند وضع موجود را به نقد و پرسش بكشند .

توفیق این سیاست منوط به برقرار سیستم دوقطبی می باشد و با نیازهای كشورهای درحال توسعه سازگاری دارد .

4- سیاست اتحاد و ائتلاف :  Alliance

این سیاست به هنگامی توسط یك كشور اتخاذ می شود كه آن كشور به تنهایی نتواند از منافع ملی خویش دفاع كند . بنابراین سعی می كند با همكاری كشورهای دیگر از كشور خود حراست نماید .

هدف از ائتلاف دولت ها ، افزایش نفوذ دیپلماتیك و ایجاد بازدارندگی در برابر خطرات می باشد . این سیاست درچارچوب نظام دوقطبی ، كارآیی بیشتری دارد .

دولت

اشكال دولت :

به طوركلی ، دولت ها را می توان به دو صورت دموكراتیك و دیكتاتوری مورد مطالعه قرارداد . نمونه دولت دمكراتیك ، دولت كثرت گرا است و دولت های مطلقه ، اقتدارگرا ، پاتریمونیال ، بناپارتی و توتالیتر از مصادیق دولت دیكتاوری می باشند . در زیر به ساخت و ماهیت هریك از دولتهای فوق الذكر ، توجه می كنیم :

1- دولت كثرت گرا :

دولت كثرت گرا به معنای متعارف كلمه واجد حاكمیت نیست زیرا خود تركیبی از گروههایی است كه خودمختاری و استقلال نسبی آنها به عنوان جزئی از مفهوم دولت كاملا شناسایی شده است . به عبارت دیگر ، این دولت ، به عنوان دولتی تعریف می شود كه در آن هیچ منبع و مرجع اقتدار واحدی وجود ندارد كه ازهمه جهت صالح و فراگیر باشد . بنابراین وظیفه گروه حاكمه نه اعمال قدرت نامحدود ، بلكه تنظیم روبط میان گروهها و افراد به منظور تأمین عدالت ، نظم و آزادی است . برخی از صاحب نظران ، دولت های دو یا چند حزبی را دولت های كثرت گرا می دانند .

2- دولت اقتدارگرا :

درمورد مفهوم و ماهیت اقتدارگرایی دربین صاحت نظران همداستانی وجود ندارد .

برخی اقتدارگرایی را مرادف با همه نظامهای استبدادی ملایم و فراگیر می پندارند . عده ای به اقتدارگرایی معنایی محدود می بخشند و تصریح می ورزند كه دولت اقتدارگرا دولتی است كه علاقمند به ورود گروههای غیرحاكم به درون دستگاه حكومت نیست . به نظر آنها این دولت ، خود را محق به مداخله در زندگی خصوصی شهروندان نمی داند .

دربرخی از نظریات ، براین نكته اشاره می شود كه دولت اقتدارگرا ، همان دولت استبدادی ملایم است كه در آن احزاب سیاسی مجاز به فعالیت آزادانه نخواهند بود . البته درچنین نظامی ، مقابله بین جناحهای قدرت طلب برای افزایش قدرت خویش وجود دارند .

صاحب نظران متأخر اعتقاد دارند كه این نظامها ، قابلیت استحاله به نظامهای لیبرال را دارند .

3- دولت مطلقه :

دولت مطلقه در دو سطح كلان و خرد ، قابل طرح و بررسی است :

درسطح كلان ، دولت مطلقه را باویژگیهای زیر باید شناخت :

الف) شخص حاكم ، با دولت یكسان تلقی می شود . دولت متعلق به شخص حاكم می باشد .

ب) شخص حاكم ، با دولت یكسان تلقی می شود . دولت متعلق به شخص حاكم می باشد .

ج) شخص حاكم مدعی است كه براساس حكم و حمایت خداوندی حكومت می كند .

د) دستگاه های رسمی این را تبلیغ می كنند كه تصمیمات شخص حاكم درجهت پیشبرد نفع و مصلحت دولت است .

درسطح خرد ، نكات روشن تر و دقیق تری از این دولت را می توان دریافت نمود . چه در این معنا ، دولت مطلقه واژه ای است كه درمیانه سد ، شانزدهم در اروپا رایج شد و منظور از آن حكومتی بود كه در انتقال جامعه از نظام فئودالیته به نظام سرمایه داری اولیه نقش اساسی داشت . این دولت در اروپا برخوردار از ویژگیهای (تمركز و انحصار درمنابع قدرت دولتی . تمركز وسایل اداره جامعه ، پیدایش ارتش جدید ، ناسیونالیسم و تأكید برمصلحت ملی) بوده همچنین این دولت ، اصلاحاتی را در حوزه های اقتصادی ، اداری ، دیوانی و مالی انجام داد .

4- دولت بناپارتی :

ایده دولت ، دراندیشه ماركس ، بیش از هرنظریه پرداز دیگر مطرح است . ماركس ، دركتاب هیجدهم برومرلوئی بناپارت ، پس از اشاره به كودتای بناپارت درسال 1851 ، درمورد علائم بناپارتیسم می گوید : بناپارتیسم عبارت از «سیاست مانور میان طبقات و استمداد عوام فریبانه از تمام طبقات جامعه برای پرده پوشی از دفاع از منافع استثمارگران می باشد» . به نظر ماركس ، استقرار این دولت در زمانی است كه بورژوازی خود را در خطر ببیند و قادر به مقابله با مبارزات پرولتاریا نباشد .

5- دولت پاتریمونیال :

این دولت یكی از اشكال دولت سنتی موردتوجه ماكس وبر می باشد ، از دید وبر، دولت پاتریمونیال واجد ویژگیهای زیر است :

الف) دستگاه حكومتی دراین نظام ملك خصوصی فرمانرواست . او می تواند آن را بفروشد و یا میان وارثان خود تقسیم كند .

ب) اعضای اجتماع در این نظام رعایای شخص فرمانروایند .

ج) در این نظام ، قوانین غیرشخصی مكتوب وجود ندارد و جای آن را فرامین فرمانروا گرفته است .

د) این نظام با ساختهای اقتصادی مختلف می تواند همزیستی داشته باشد . و درعین حال رشد آن منوط به توسعه تجارت است .

برخی از صاحب نظران متأخبر ، الگوی مسلط رهبری در خاورمیانه را به دلایل زیر واجد خصوصیات پاریموینالی می دانند :

1- شخصی بودن سیاست :

دراین منطقه به رغم وجود موسسات رسمی ، سازوكار تصمیم گیری شخصی است .

2- تقرب :

 نزدیكی به حاكم ، موجد كسب موقعیت سیاسی مهم می شود .

3- غیررسمی بودن :

تصمیم گیری غیرشفاف و درپشت پرده صورت می گیرد .

4- توجیه دینی :

با اتكاء به نوعی عقیده مذهبی ، حقانیت دولت توجیه می شود .

5- لیافت نظامگیری :

 ارتش نماینده اراده حاكم و حاكم فرمانده كل نیروهای مسلح است .

6- دولت :

موسولینی رهب رفاشیست ایتالیای دهه 1920 و 1930 ، با بیان این نكته كه همه چیز باید درخدمت دولت باشد . واژه توتالیتاریزم را ابداع كرد .

برخی از صاحب نظران ، اعتقاد دارند كه درحقیقت دولت توتالیتر ، شدیدترین و فراگیرترین دولت استبدادی است . این دولت ، علاوه برمداخله در زندگی عمومی شهروندان ، در زندگی خصوصی آنان دخالت می كند . این صاحب نظران ، ویژگیهای دیگری را هم برای این دولت درنظر می گیرند :

1- دخالت و یا نظارت دولت دراموراقتصادی

2- استفاده فراوان از ابزارهای تبلیغی

3- وجود جو شدید اختناق و رعب و وحشت درجامعه .

نمونه بسیار معروف دولت توتالیتر دولت فاشیستی است . دراین دولت ، رهبر نقش تعیین كننده ای در اداره كشور دارد و با اتكاء‌به یك حزب ، از فعالیت آزادانه احزاب سیاسی دیگر جلوگیری می كند . همینطور این دولت ، دارای گروههای پایه ای مبتنی برطبقات متوسط سنتی است و استفاده از وسایل تبلیغی خشونت دولتی در آن رواج شدید دارد .