| مقایسه مبانی فكری و سنت شعری رودكی و نیما یوشیج2
نكات دستوری و صنایع ادبی در اشعار رودكی یكی از مواردی كه در اشعار شعرا بدان همیشه توجه شده است رعایت نكات دستوری و صنایع ادبی در كلام منظوم است اگر چه دیوان رودكی در دست نیست؛ اما با توجه به همین تعداد ابیات برجای مانده از وی می‌توان بر گستردگی و فراوانی این موارد در اشعار او اشاره نمود «ویژگیهای زبان فارسی در عصر رودكی را باید در نمودهای كهنگی
|
 |
| دسته بندی | علوم انسانی |
| فرمت فایل | doc |
| حجم فایل | 93 کیلو بایت |
| تعداد صفحات فایل | 93 |
نكات دستوری و صنایع ادبی در اشعار رودكی
یكی از مواردی كه در اشعار شعرا بدان همیشه توجه شده است رعایت نكات دستوری و صنایع ادبی در كلام منظوم است.
اگر چه دیوان رودكی در دست نیست؛ اما با توجه به همین تعداد ابیات برجای مانده از وی می‌توان بر گستردگی و فراوانی این موارد در اشعار او اشاره نمود.
«ویژگیهای زبان فارسی در عصر رودكی را باید در نمودهای كهنگی این زبان جستجو كرد. این نمودها پیش از آن كه خود را در ساختار نحوی كلام نشان دهند، در ساختار صرفی، و ابدال حروف و برخی كیفیتهای بلاغی آشكار می‌سازند.
براساس برخی قراین در روزگار سامانیان زبان پهلوی به صورتی محدود، رواج داشته است و دلیل آن، برخی قرینه‌های موجود در آثار شاعران عصر سامانی است.
رودكی در بیتی می‌گوید:
|
وگر پهلوانی ندانی زبان |
|
«ورز رود» را ماوراءالنهردان |
كه این سخن حكایت از احتمال آشنایی با زبان پهلوی دارد.»(59)
در هر حال ابتدا به ذكر مهمترین ویژگیهای زبانی عصر رودكی میپردازیم كه بدین شرح است:
- ویژگیهای صرفی
1-1) افعال:
كاربرد فعل در این دوران به صورتی پویا و گسترده و شاید متناسب با نیازهای موجود بوده است چنان كه در ساخت فعل علاوه بر صورتهای قیاسی از اشكال غیرقیاسی نیز استفاده می شده و به همین سبب، ساختن فعل از اسم و به عبارت دیگر مصدرهای جعلی یا ساختگی متداول بوده است:
|
نیك او را فسانه واری شو |
|
بد او را كمرت سخت بتنج |
(دیوان رودكی، ص 54)
تبجیدن (= تنگیدن 
تنگ)
- استعمال پیشوند «ب» در ابتدای افعال، مثل: بودن ( ببودن) و نیز پیشوندهای دیگر كه مهمترین آنها عبارتند از: می، همی، فرو، باز، با، وا، فا، ها، الف نفی و دعا:
|
آن ملك با ملكی رفت باز |
|
زنده كنون شد كه تو گویی بمرد |
(دیوان، ص 18)
|
مهتران جهان همه مردند |
|
مرگ را سر همه فرو كردند |
(دیوان، ص 21)
- توسع معانی در بعضی از مصدرها نظیر: شدن، آمدن، گرفتن:
|
كنون زمانه دگرگشت و من دگرگشتم |
|
عصا بیار كه وقت عصا و انبان بود |
(دیوان، ص 25)
|
بیهوده ممان كه باغبانت به قفاست |
|
چون خاك نشسته گیر و چون بادگذر |
(دیوان، ص 114)
- كاربرد افعال مجهول كه استعمال آنها در ادوار بعد منسوخ شده است؛ نظیر: آشكوخیدن- الفغدن.
|
چون بگردد پای او از پای دار |
|
آشكوخیده بماند همچنان |
(دیوان، ص 90)
|
شیر غژم آورد و جست از جای خویش |
|
و آمد این خرگوش را الفغده پیش(60) |
(دیوان، ص 84)
|
گفت فردا بینی او را پیش تو |
|
خود بیا هنجم ستیم از ریش تو(61) |
(دیوان، ص 93)
2-1) اسمها:
كاربرد اسم در دوره رودكی گاه به شدت تحت تأثیر زبان فارسی میانه بوده است چنانكه در مواردی اسمها نزدیك به همان شكل پهلوی خود استعمال می شود، مانند: اشتر، اشكم، سمب، خمب و …
و نیز كاربرد معنایی كهن و غیر رایج كلمات مانند استعمال خاور در معنی باختر.
|
از خراسان به روز طاوس وش |
|
سوی خاور می خرامد شادوكش |
|
مهر دیدم بامدادان چون بتافت |
|
از خراسان سوی خاور می‌شتافت |
(دیوان، ص 135)
- كاربرد تلفظهای كهن رایج در فارسی دری، مانند استعمال یرگس به جای هرگز و یا كاربردهای گویشی.
|
گرچه نامردم است مهر و وفاش |
|
نشود هیچ ازین دلم یرگس |
(دیوان، ص 30)
و یا استعمال «وار» و «واره» به جای بار (= دفعه، نوبت)
|
گل دگر ره به گلستان آمد |
|
واره باغ و بوستان آمد |
|
وار آذر گذشت و شعلة آن |
|
شعلة لاله را زمان آمد |
(دیوان، ص 19)
- كاربرد نشانه جمع فارسی برای جمع های عربی، مانند: عجایبها، معجزاتها، ملوكان.
|
گر نعمهای او چو چرخ دوان |
|
همه خوابست و باد باد فٍره(62) |
(دیوان، ص 96)
3-1) حروف
كاربرد خاص حروف جنبه دیگری از ویژگیهای زبانی عصر رودكی را برای ما روشن می سازد كه مهمترین موارد آنها عبارتند از:
حروف اضافه و ربط:
- كاربرد حروف اضافة تاكیدی یا دوم:
|
صلصل به سرو بن بر با نغمة كهن |
|
بلبل به‌شاخ گل بربالحنك غریب(63) |
(دیوان، ص 14)
|
به حجاب اندرون شود خورشید |
|
چون تو برداری از دو لاله حجیب(64) |
1فیزیك (1)