مقایسه مبانی فكری و سنت شعری رودكی و نیما یوشیج3

گستردگی انواع قالبهای شعری در شعر رودكی

رودكی به فراوانی سخن از دیرگاه شهرت داشته، چنانكه رشیدی سمرقندی (از شاعران نامدار قرن ششم) گفته است:

شعر او را بر شمردم سیزده ره صد هزار

                      هم فزون آید اگر چونانكه باید بشمری

به استناد این بیت مجموع اشعار رودكی به هزار یا یك میلیون و سیصد هزار می‌رسد. عوفی هم در لباب‌الالباب می‌گوید كه «اشعار او به صد دفتر برآمده است». دریغا كه از آثار گرانبهای پدر شعر فارسی تا امروز بیش از پانصد و پنجاه بیت از مأخذهای كهن بدست نیامده است. در این مقدار از سخن استاد تنها چند قصیده و قطعه و غزل و رباعی و پاره‌ای از مثنویهای چندگانه و بیت‌هائی پراكنده از دیگر سخنان وی می‌توان یافت.

دكتر رضا زاده شفق در این باره می‌فرماید: «رودكی در فنون سخن و انواع شعر مانند قصیده و رباعی و مثنوی و قطعه و غزل مهارت داشته و در هر طرز بخوبی كامیاب گردیده و مخصوصاً در قصیده سرائی پیشرو دیگران بوده است و می‌توان گفت نخستین شاعر بعد از اسلام است كه قصیده عالی و محكم ساخته. رودكی نه تنها در سخن‌پردازی و تناسب الفاظ استاد بوده بلكه معانی بسیار دقیق به كار برده و قطعه‌های عبرت‌آمیز و ابیات حكیمانه به یادگار گذارده است …»⁽¹⁾ به قول استاد زرین‌كوب: «شهرت و قبول (رودكی، البته بی‌جهت نبود. چون در شاعری قدرت و مهارتی كم مانند داشت. خاصه در توصیف احوال و تجسیم مناظر بس چیره‌دست بود: غزل او مایه رشك و حسرت عنصری بود و در نزد وی غزل رودكی وار نیكو شمرده می‌شد. شاید آواز دلاویز و نغمه پرشور چنگ شاعر نیز در شهرت و رواج این غزل‌ها بی‌تأثیر نبود و دریغ است كه از این غزلها نمونه‌های بسیار در دست نیست.»⁽²⁾

به گفته مؤلف فرهنگ جهانگیری و سندباد نامه رودكی دارای مثنوی‌های متعدد بوده است وی به جزء منظومه كلیله و دمنه و مثنوی دوران آفتاب و سندبادنامه، وی دارای شش مثنوی دیگر است.⁽³⁾ «از اشعار مسنوب به رودكی به جز آن چه به شعرای دیگر منسوب است و در دیوان ایشان می‌توان یافت، تاكنون 1047 بیت فراهم شده است:

1. از قصاید و مقطعات 572 بیت
2. از رباعیات 76 بیت
3. از ابیات پراكنده كه متعلق به قصاید و غزلیات و مقطعات بوده است 177 بیت
4. از مثنویات 222 بیت.⁽⁴⁾

كه این مطالب نشان دهنده گستردگی قالبهای شعری در دیوان او بوده است:

«رودكی پیشاهنگ چكامه سرایان نیز هست و كهن‌ترین قصیده كاملی كه مشتمل بر تشبیب و تخلص به مدح باشد از وی به یادگار مانده است. ابداع رباعی هم به گفته صاحب‌المعجم از اوست.⁽⁵⁾» رودكی با وسعت بخشیدن به مضامین قابل درج در رباعی، موضوعاتی از قبیل مدح، هجو، پند، اندرز و مضامین عاشقانه و تغزلی را در رباعیهای خود گنجانده است.

باید اشاره نمود كه مضامین غزلی یكی از مضمون‌های رایج در شعر رودكی است. این مضامین دارای تعابیری بدیع و دقیق است، از زبانی ساده برخوردار است و سخن مشهور عنصری در مورد آنها دور از حقیقت نیست كه می‌گوید: