نیاز ما و امت اسلامی به درس مدیریت پیامبر (ص)

مقدمه:

چنانچه تاریخ زندگی بشری را مطالعه كنیم، خواهیم دید آنچه را كه ما امروزه مدیریت می‌نامیم از دیرباز به عنوان یك ضرورت برای انسان مطرح بوده و در اغلب فعالیتهای وی حضور داشته است. از ایام گذشته، نظریه‌های مدیریت و سازمان بدون آنكه مدون و منظم شده باشند به كار گرفته می‌شدند و در شرح احوال و اعمال رسولان و پیامبران در اعصار گذشته كاربرد این نظریات مشهود بوده‌است، بخصوص اگر به دوران پیامبر(ص) خویش برگردیم می‌بینیم كه پیامبر (ص) اسلام تمامی اصول مدیریتی را كه الانه مدون شده است در جنگها و در هدایت مردم جاهل و عوام آن زمان رعایت می‌كرده پس نظریه‌های مدیریت پدیده نوینی نیستند كه بشر در عصر جدید به آن دست یافته باشد، بلكه آنچه در قرون اخیر در زمینه سازمان و مدیریت انجام گرفته به صورت مجموعه در آوردن و جامه عمل پوشاندن به نظریات و اندیشه های پراكنده ای است كه از قبل موجود بوده است همانطور كه در تجزیه تحلیل ذیل آمده نشان می‌دهد كه كاری كه فرنگیان در ساخت و پرداخت تئوری مدیریت و سازمان كرده‌اند كاری غریب و بغرنج نیست كه از عهده غیر آنان برنیاید بلكه از دوران قبل از اسلام و بعد از آن نیز تا به الان بوده است.

تعاریف مدیریت و مقایسه آن در دوران حضرت پیامبر (ص) و مدیریت پیامبر (ص) بر مسائل آن زمان:

صاحبنظران مدیریت را به گونه‌‌های متفاوت تعریف كرده‌اند. صاحبنظری مدیریت را هنر انجام امور به وسیله دیگران توصیف كرده و بر نقش دیگران و قبول هدف از سوی آنان تاكید ورزیده است، گروهی مدیریت را علم و هنر هماهنگی كوششها و مساعی اعضای سازمان و استفاده از منابع برای نیل به اهداف معین توصیف كرده‌اند، همانطور كه در روایات آمده پیامبر (ص) یارانی چون ابوذر، سلمان فارسی، بلال حبشی و از دورترین اقصی‌نقاط دنیا تا نزدیكترین فرد چون مولای متقیان را به گونه‌ای كنار هم جمع كرده بود كه گویی از یك دیار واحد و از یك فرهنگ برخوردارند جنگ بدر كه نخستین جنگ بزرگ مسلمانان با كفار قریش بود[1] و شخص پیامبر (ص) در آن شركت نمود و فرماندهی كه پیچیده‌ترین اصول مدیریتی در آن نهفته است را در دست گرفتند و ضربه سختی بر دشمن وارد كردند. یكی از اصول مدیریت این است كه از كمترین امكانات بیشترین و بهترین بهره را ببریم اگر جنگ بدر را بررسی كنیم. می‌بینیم كه مسلمانان در این جنگ از كمترین تجهیزات جنگی و كمترین منابع انسانی برخوردار بودند.

هنر پیامبر (ص) در استفاده از اصول مدیریتی هماهنگی افراد و انجام امور به بهترین وجه بوسیله بهترین افراد بود به عنوان مثال پیامبر (ص) در جنگ بدر چهل نفر از مسلمانان را تحت فرماندهی حضرت حمزه كه قهرمان رزم آوری بود، برای كنترل مسیر كاروانها فرستاد و همین افراد منطقه‌ای در حدود 130 كیلومتر را كه عرض آن بود نگهبانی كردند.

مدیریت بحران و عملكرد پیامبر (ص) در مقابل بحرانها:

 در مدیریت بحران مهمترین عامل، عامل روحیه است و نوع رفتار انسان با مسائل، نظریه‌پردازی می‌گوید مشگل همیشه موجود می‌باشد آنچه همیشه وجود ندارد برخورد مناسب با بحران است، وقتی كه خبر حركت لشگر اسلام در تعقیب لشگر كفر به ابوسفیان رسید آنها شروع ب جنگ روانی و شایع و تهدید مسلمانان، كردند كه پیامبر (ص) و مسلمانان گفتند «حسبنا الله وَ نِعم الوكیل»

خدا ما را كافی است و او بهترین مدافع است آنگاه با پیام جبرئیل، پیامبر(ص) به مدینه بازگشت و دشمنان بر اثر رعب و وحشتی كه از مسلمانان در دلشان افتاده بود به سوی مكه گریختند.[2]

نوآوری در مدیریت و سنت شكنی پیامبر (ص):

بسیاری از نظریه پردازان مدیریت از جمله بولدینگ، سالان سیكف، پیفر، مارچ، اوسون و غیره. مدیریت را پدیدة در حال رشد می‌دانند و سنتهای قبلی را رد كرده و روشهای نوینی‌ جایگزینی آن می‌كنند و سطوح مختلف جدیدی برای مدیریت تعریف می‌كنند، پیامبر(ص) اسلام این پدیدة اجتماعی را بیش از 1400 سال پیش در بین مردم جاهل و عامی عملی و كاربردی كرده بودند بطوری كه در زمان جاهلیت، سنتهای غلطی وجود داشت كه در رگ و پوست وجود مردم جاهلیت، ریشه دوانیده بود. یكی از آن سنتهای غلط این بود كه ازدواج یك شخص از طبقه پائین با یك شخص از طبقه بالا را جایز نمی‌شمردند، پیامبر (ص) اسلام برای ریشه‌كن كردن چنین سنتهای غلط و اجرای دستور اسلام كه میزان از همتایی دین و كمال است، نه حسب و نسب، عملاً وارد صحنه شد. و زید بن حارثه، غلام و پسرخواندة پیامبر (ص) بود، پیامبر (ص) او را آزاد كرد و زینب دختر عمه‌اش را همسر او گردانید!