اساس فلسفی عقاید هابز

به نظر هابز همه ی وقایع عالم را می توان با اصل ساده ی « حركت » بیان كرد. فلسفه ی معرفت از علت به معلول و از معلول به علت است و چون رابطه ی علت و معلول جز حركت چیزی نیست فلسفه در حقیقت « علم حركت » است.

هابز مبتكر این عقیده نبود و عقیده ی پیشوایان علمی زمان خود را در این باب پذیرفته بود اما این اصل ساده و ابتدایی را شامل نفس آدمی و اجتماع نیز كرد. از این روست كه او را پیرو فلسفه ی مكانیزم و ماتریالیزم خوانده اند. در نظر او نفس آدمی مجموعه ای از حركات است و حیات اجتماعی نیز چنین است. هشیاری را نیز بر حركت مبتنی می داند و به نظر او هشیاری جز تصویری از حركاتی كه در سلسله ی اعصاب صورت می گیرد چیز دیگر نیست. بنابراین اساس معرفت آدمی را باید در تاثرات حسی جست و جو كرد.

اما اهمیت واقعی هابز نه در فلسفه است و نه در روان شناسی بلكه در رشته ی علم اجتماع و علم سیاست است. در این دو رشته نیز اهمیت او در درجه ی اول از لحاظ نتایجی كه به دست آورده است نیست بلكه در به كار بردن روش دقیق استدلال علمی است.

هابز كسان را متوجه كرد كه برای شناختن اجتماع و دستگاه سیاست باید از روان شناسی آدمی شروع كرد و خود چنین كرد و دستگاه فلسفی او درباره ی اجتماع و سیاست نتیجه ی دقیق اصولی است كه درباره ی نفس آدمی به دست آورده است. اگر این اصول صحیح نباشد و ما اكنون می دانیم كه صحیح نیست نتایجی كه هابز از آن می گیرد نادرست خواهد بود. اما اهمیت او از این لحاظ كه روش علمی را در شناختن سیاست و اجتماع به كار برده است همچنان به جا می ماند. ا زاین رو لوایتان یكی از معتبرترین كتابهای جهان درباره ی اجتماع و سیاست است  و در زبان انگلیسی معتبرترین كتاب نوع خویش است.

وضع طبیعی آدمیان

آنچه هابز « وضع طبیعی » می خواند وضع آدمیان قبل از تشكیل اجتماع است. در این وضع خودخواهی سلطه ی مطلق دارد هر كس سود خود را می جوید چون همه در استعدادا مساوی اند و نیز چون همه یك نوع چیزها را طالب اند میان آدمیان پیوسته رقابت و خصومت هست. هر فرد دشمن دیگران است و با دیگران در وضع جنگ دائم است. در این وضع افراد آدمی نسبت به ینكدیگر مثل گرگ اند. منظور هابز این نیست كه افراد پیوسته به كشمكش با هم مشغول اند اما منظورش این است كه پیوسته قصد تعرض به یكدیگر دارند و پیوسته در ناامنی و خطر حمله ی دیگر ی به سر می برند و هیچ كس از خطر دیگران ایمن نیست. در چنین وضعی تصور خوب و بد و ظلم و عدل وجود ندارد، چه ظلم و عدل و خوب و بد ساخته قانون اند و قانون فرع تشكیل اجتماع است و در وضع طبیعی قانون موجود نیست. در چنین وضعی پیدا شدن تمدن و میوه های عالی آن از ادبیات و علوم و صنایع غیر ممكن است. در وضع طبیعی  زندگی آدمی « تنها و مسكین و نكبت بار و كوتاه است ».

آنچه آدمیان را وادار می كند از وضع طبیعی بیرون آیند، راننده ای عاطفی است و آن ترس از مرگ است كه بزرگترین شرهاست و آدمی از آن پیوسته وحشت دارد. عقل راهنمای عاطفه ی وحشت از مرگ می گردد و برای ایجاد صلح و ایمنی اصولی پیدا می كند كه آنها را هابز قوانین طبیعت می خواند.