اكو (ECO) و تحولات آن

فصل اول- فلسفه پیدایش و تاریخچه

اكو سازمانی بین المللی با ویژگی اقتصادی است كه مقر آن در ایران قرار دارد و به بیان واضح تر ایران از مهمترین اعضاء و مؤسسین آن است.

ملاحظه خواهید كرد كه با نگاهی به نام، اساسنامه و ظرفیت كشورهای عضو چه از لحاظ جمعیتی و چه از لحاظ منابع طبیعی و وسعت، اكو بسترهای فراوانی در جهت تنظیم روابط منطقه ای و توسعه اقتصادی كشورهای عضو دارد كه اگر چه از آنها استفاده نمی شود یا حداقل كمتر استفاده می شود می تواند این سازمان را به یكی از كانونهای قدرت منطقه ای چه از لحاظ اقتصادی و چه از منظر سیاسی تبدیل نماید.

پس از جنگ دوم جهانی كشورها عمدتاً در تب و تاب ایجاد همكاری های منطقه ای و احراز یك امنیت فكری و روانی از این طریق برای خود بودند و به همین هدف سازمانهای منطقه ای گوناگونی تأسیس كردند.

بدون شك ایران كه یكی از كشورهای زخم خورده از این جنگ خانمان سوز بود از قاعده فوق مستثنی نبود و از آنجائی كه بسترهای بسیار زیادی برای رشد اقتصادی ایران معطل و بلااستفاده مانده بود نیاز به یك سازمان اینچنینی كه از یك طرف امنیت خاطر فوق و از طرف دیگر بارور نمودن استعدادهای بالقوه كشور از طریق همكاری با كشورهای قدرتمند منطقه (البته در آن زمان) محقق سازد را در دستور كار خود قرار داد و بدین ترتیب با همكاری و همیاری دو كشور مسلمان همسایه یكی از غرب و دیگری از شرق و با تكیه بر نظریه همگرایی – اكو یك دیدگاه منطقه ای – اقدام به تأسیس RCD- در حقیقت بستر تشكیل سازمان اكو نمود.

مبحث اول- نظریه همگرائی

صاحبنظران مختلف ارنست هاس[1] ، آمیتا اتزیونی[2] ، كارل دویچ[3] ، یوهان كالتونگ[4] ، به مانند تعاریف علوم اجتماعی قادر به ارائه تعریف واحد و یكسانی در خصوص همگرایی نبوده و هركدام بر اساس نگرش خود این مسأله را تشریح و تبیین می نماید. هاس معتقد است «همگرایی فرآیندی است كه به وسیله آن رهبران سیاسی چند كشور مختلف متقاعد و علاقه مند می شوند كه وفاداریها و انتظارات و فعالیتهای سیاسی شان را به سمت مركز جدیدی كه نهادهایش دارای اختیارات قانونی یا متقاضی اختیارات قانونی ورای اختیارات كشور- ملتها می باشد سوق دهند[5] ». اتزیونی همگرایی را یك وضعیت می داند «وحدت سیاسی فرایندی است كه به موجب آن همگرایی به عنوان یك وضعیت و افزایش قدرت و وحدت میان واحدهای تشكیل دهنده یك سیستم به وجود می آید».[6] كارل دویچ می گوید «همگرایی یك موضوع همیشگی و حق است نه یك موضوع مربوط به زمان خاص و شرایطی است كه در آن مردم در اختلافاتشان بجای جنگ، صلح را انتخاب می كنند».[7] كالتونگ همگرایی را فرآیندی می داند كه : «به موجب آن دو یا چند بازیگر یك بازیگر جدید را به وجود می آورند و وقتی این فرآیند تكمیل شد می توان گفت كه این بازیگران همگرا شده اند».[8]

هیچیك از تعاریف یاد شده اگر چه هر كدام زیبایی های خود را داراست تعریف جامعی از همگرایی آنچنان كه مد نظر ماست بدست نمی دهد چرا كه با این وجود كه همگرایی از جنبه هایی یك فرآیند اجتماعی است كه می تواند سازنده و سبب اتفاقات فراوان در عرصه داخلی و بین المللی باشد همچنان خود یك وضعیت است كه محصول فرآیندهای دیگری می باشد. بنابراین می توان اینگونه بیان نمود كه همگرایی حلقه ای از یك زنجیر طولانی است كه می تواند اهداف گوناگون را به واقعیتهای موجود پیوند بزند كه اكو نیز به نوعی محصول همان همگرایی است.

مبحث دوم : عوامل مؤثر در پیدایش اكو

علاوه بر مسائلی كه پیشتر به عنوا زمینه و بستر شكل گیری اكو به آن اشاره شد عوامل دیگری نیز در فرم گیری و در حقیقت كیفیت سازماندهی اكو دخالت داشت.