الكالوئید (گباه شناسی)

تعریف امروزی الكالوئید:

فرآوردهای ثانویه متابولیسم گیاهی هستند كه موادی قلیایی، دارای یك یا چند اتم، نیتروژن در حلقه هتروسیكل می‌باشند و برخی به دلایل اثرات فیزیولوژیكی خود مصرف پزشكی دارند.

تكامل (دیدگاه فیلوژنی)

الكالوئید‌ها در گیاهان پست وجود ندارد. (تالوفیت ها) در قارچ‌ها الكالوئیدهای واجد سولفور و انواع الكالوئیدهای آنتی بیوتیكی شناخته شده است. در نهانزادان آوندی خصوصاً دم اسبیان و پنجه گرگیان الكالوئیدها وجود دارند. در بازدارندگان الكالوئید افدرین در گیاه ریش‌بزی و الكالوئید تاكسول در گیاه سرخدار وجود دارد. در نهاندانگان دو لپه تیره‌های خشخاش، آلاله، سیب زمینی و زرشك غنی از آلكالوئید هستند و در تك لپه ها تیره های آلاله و نرگس.

نقش الكالوئیدها در گیاه:

1. بدلیل مزه تلخ و خاصیت سمی سبب محافظت گیاهان در برابر علفخوارها و پاتوژنها می‌شوند.
2. دارای اثرات شبه هورمونی هستند و می‌توانند تنظیم كننده رشد گیاهان باشند. مثلاً‌ نوروهیوسیامین اثر شبه پروژسترونی دارد.
3. با جانشینی بجای قلیاهای معدنی موجب توازن یونی شده و یا با جانشینی كاتیونهای خاك باعث جذب آنیونها می‌شوند.
4. بعنوان منبع ذخیره نیتروژن هستند، اما هنوز اینكه در شرایط فقر نیتروژن خاك بتوانند وارد متابولیسم گیاه شوند ثابت نشده است.
5. الكالوئیدها باعث از بین رفتن مواد زاید و ازت داری كه محصولات جانبی متابولیسم گیاهان هستند و ممكنست مضر باشند می گردند.
6. موجب غیر فعال شده رادیكال آزاد اكسیژن می‌گردند. (بروسین و استریكنین)

در نواحی با تابش بالای فرابنفش گیاهان تجمع بالایی از الكالوئیدها دارند.

7) برخی از الكالوئیدها جزء رنگیزه‌ها هستند و در جذب حشرات به گرده افشانی كمك می‌كنند. (پتریدین و بتالین)

مكان بیوسنتر و ذخیره الكالوئیدها در گیاهان:

معمولاً الكالوئیدها در ریشه سنتز شده  سپس به اندامهای هوایی منتقل می‌شوند و گاهی در جریان انتقال دچار تغییرات شیمیایی در ساختارشان می گردند. الكالوئیدها در واكوئل‌های بافت‌های جوان متمركز می‌شوند و معمولاً‌ در سلولهای بسیار جوانی كه هنوز واكوئلی نشده‌اند وجود ندارد. الكالوئیدها می‌توانند از غشاهای زیستی نفوذ كنند و انتقال آنها بدرون واكوئل از طریق انتشار است. الكالوئیدها ممكنست در اندامهای مختلف گیاه موجود باشند:

دانه (سورنجان)، میوه (فلفل سیاه)، برگ (تاتوره)، ریشه (اقونیطون)، پوست (انار)، ریزوم (بهارك)، ساقه (ویتاریا)، جوانه (بنگ دانه)، پوشینه (خشخاش).