شركت‌های چند ملیتی

قدیمی‌ترین سازمان تجارت خارجی انگلیس «كمپانی تجارت كالاهای عمده» كه در اوایل قرن 14 تاسیس شد. وسیله‌ای بود برای پر كردن خزانه سلطنتی- به مرور زمان مقام سلطنت سهم بیشتری از اختیارات سیاسی و اقتصادی خود را به بازرگان حادثه‌جو واگذار كرد كه به خوبی با راه و رسم خرید و فروش در سرزمین‌های غریب و درو دست آشنا شده بودند.

فعالیت بین المللی موسسات تجاری بصورت ابزاری برای تنظیم ورابط بازرگانی درآمد و سپس وسیله‌ای شد برای گسترش بازارهای جدید. پادشاهان و كمپانی‌ها با هم پولدار می‌شدند.

انحصارات تجاری و بسیاری از حقوق و امتیازات مخصوص دولت به كمپانیها داده شد و در عوض اینها هم برای مقام سلطنت یك امپراطوری بنا كردند.

• در قرن 17 و 18 قدرتهای تجاری اروپا- به بازرگانان اجازه دادند بصورت جمعی و تحت پوشش حقوقی شركت به تجارت بپردازند و در واقع اختیارات سیاسی خود را به آنها تفویض نمودند.

• پدید آمدن تدریجی شم تجارت یا طرز فكر بازاری در فضای اقتصاد آزاد رابطه بین حاكمیت عمومی و خصوصی را بطور بنیادی تغییر داد.

- البته شرط كافی برای تشكیل شركتهای بزرگ چند ملیتی تنها انگیزه، منفعت طلبی نبود.

پایان جنگ بین‌المللی دوم شرائط و موقعیت را برای انقلاب صنعتی دوم جهان سرمایه داری از هر نظر فراهم نمود. اختراعات و اكتشافات سیستم‌های ارتباطی حمل و نقل – اطلاعاتی- و سایر تكنولوژیهای مدرن قوانین مساعد و موصوبات لازم نیز برای سرمایه گذاری زمینه و موجبات انقلاب صنعتی دوم را كامل كرد و در مدت كوتاهی از سرمایه‌گذاریهای جدید همان شركت‌های بزرگ و موفق قبلی، شركتهای چند ملیتی جدیدی زائیده شدند.

در چهار دهه اخیر شرائط و موقعیت لازم برای تولد و رشد غولهای صنعتی بوجود آمد. هر چند كه عمر بازرگانی بین المللی به درازای عمر استثمار است ولی پایان جنگ جهانی دوم آغاز مرحله جدیدی را در اقتصاد- بازرگانی عمر استثمار است ولی پایان جنگ جهانی دوم آغاز مرحله جدیدی را در اقتصاد- بازرگانی وصنعت بین المللی اعلام نمود. – كنفرانس برتن‌وودز Bretton woods، تشكیل صندوق بین المللی پول و بانك جهانی و استقرار سیستم ثابت نرخ برابری ارزهای معتبر جهانی باطل را در برداشت كه تضمینی برای توسعه سرمایه گذاری امریكا در اروپا محسوب می‌شد. طرح مارشال نیز كه در ژوئیه سال 1947 بوسیله جرج سی مارشال وزیر امور خارجه وقت امریكا پیشنهاد و مورد تصویب قرار گرفت زمینه را برای سرمایه‌گذاری امریكا در اروپا مساعد نمود و بازار بورس اروپا را رونق بخشید.

- در سالهای اولیه تشكیل بازار مشترك جمع سرمایه‌گذاری امریكا در اروپا از یكی دو میلیارد دلار تجاوز ننمود ولی پس از ده سال مجموع این سرمایه‌گذاریها از ده میلیارد دلار بیشتر شد. در آن زمان بیش از نیمی از مجموع 6000 فعالیت اقتصادی امریكا در اروپا متمركز بود.

- اكنون كه در حدود سه دهه از تشكیل بازار مشترك اروپا می‌گذرد حجم سرمایه‌گذاری‌های امریكا در اروپا بیش از صد برابر رقم سالهای اولیه یعنی از مرز تریلیون دلار (هزار میلیارد دلار) گذشته است.

بازار مشترك: (EEC) شش كشور اروپائی فرانسه- آلمان غربی- ایتالیا- بلژیك- هلند- لوگزامبورگ در سال 1958 این اتحادیه انحصاری، اقتصادی را تشكیل دادند. (طرح پروژه ژان مونه از فرانسه) برای اتحاد سیاسی اروپا از طریق اتحاد اقتصادی برای ایجاد سیستم آزاد به منظور انتقال كالا، ارائه خدمات- سرمایه و كارگر و وحدت مقررات بازرگانی و گمرگ و واردات و صادرات و مقررات حمل و نقل كشاورزی، بازرگانی و نتیجه تشكیل بانك، سرمایه‌گذاری اروپا و صندوق اجتماعی اروپا برای كارگران بیكار گردید. در سال 1982 در بیست و پنجمین سالگرد تعداد اعضاء 10 كشور بود.

• طرح مارشال زمینه را برای سرمایه‌گذاری امریكا در اروپا مساعد كرد و در حقیقت قسمت اعظمی از سرمایه گذاریهای فراری اروپا از جنگ جهانی دوم با پوشش قوانین حمایت از سرمایه‌ امریكا در اروپا به خدمت گرفته شد.
• وتشكیل بازار مشترك اروپا آینده این سرمایه‌گذاری سودآور را تامین نمود.

آدام اسمیت:

«یكی از مهم‌ترین ویژگیهای سرمایه بین‌المللی بودن آن است و سرمایه را به حكم عقل سلیم باید از محدودیتهای ملی و سیاسی آزاد كرد».

- تراست (Trust) در اصلاح كسب و تجارت و بازرگانی- تركیبی از چند شركت بزرگ است كه نسبت به تولید و یا توزیع یك یا چند كالا و یا خدمت به خصوص بصورت انحصاری و یا شبه انحصاری عمل می‌نماید. ولی بعدها با وضع قوانین ضد تراست این نوع تراست  غیر قانونی اعلام شد.