درباره اینكه چه عاملی به وجود آورنده این تعهد در افراد است دو دیدگاه كاملا متفاوت ارایه شده است كه یكی از آنها تعهد را امری عاطفی یا نگرشی می داند. و دیدگاه دیگر به آن به عنوان امری رفتاری می‌نگرد كه در جهت كسب منافع بیشتر در فرد شكل می‌گیرد.

صرف نظر از تفاوت این دو دیدگاه آنچه مسلم است این است كه تعهد موجد بهره‌وری است،‌زیرا افزایش تعهد، (در حد مطلوب) موجب ارتقاء سازگاری فرد با سازمان و مقاومت او در برابر تعبیرات، بروز خلاقیت های فردی، و نیز استفاده كارآمد از منابع انسانی می شود كه این همه خود افزایش بهره‌وری را در پی خواهد داشت. (خاكی،95: 1376)

نیروی انسانی مهمترین سرمایه سازمان هاست و هر چه این سرمایه ازكیفیت مطلوب و بالاتری برخوردار باشد احتمال،‌ موفقیت، بقاء و ارتقاء‌سازمان بیشتر خواهد شد. لذا باید بهبود كیفی نیروی انسانی را مورد توجه خاص قرار داد. چرا كه هم به نفع سازمان است و هم به نفع افراد،‌ اما تنها آموزشهای تخصصی شامل این اقدام نمی‌گردد. بلكه بهبود نگرش و تعدیل ارزشهای افراد نیز شامل می‌شود یكی از مهمترین این نگرش‌ها تعهد سازمانی است.

تعهد سازمانی نگرشی درباره وفاداری كاركنان به سازمان و فرایندی مسمتر است كه به واسطه مشاركت افراد در تصمیمات سازمانی، توجه افراد به سازمان و موفقیت و رفاه سازمان را می‌رساند. (مقیمی 83ص302)

درمیان همه انواع تعهد،‌ تعهد سازمانی لذت بخش‌تر پر جاذبه‌تر و رایج‌تر به نظر می‌رسد. این علاقه مندی و توجه از مطالعات متعددی كه روابط بین تعهد سازمانی و پیش شرطها و پی آمدهایش را بررسی نموده‌اند،‌ قابل مشاهده است.

دلیل عمده و اصلی چنین علاقه و توجه، این است كه تعهد سازمانی بعنوان یك نگرش قادر است ترك خدمت كاركنان را بهتر از سایر نگرشهای‌ كاری مانند رضایت شغلی پیش بینی نماید. بعلاوه استدلال شده است،‌ سازمانهای كه دارای اعضای با سطح بالای تعهد سازمانی هستند. عملكرد بهتر و بهره‌وری بیشتر و غیبت و تاخیر كمتری دارند. (اشرفی، 2: 1374)

توجه به تعهد نیروی انسانی شاغل در سازمانهای دولتی وخصوصی نسبت به سازمان یا موسسه متبوع خود از اهمیت وجایگاه خاص برخوردار است و شركت ملی نفت نه تنها از این قاعده مستثنی نیست بلكه با توجه به جایگاه مهم این صنعت در جامعه واهمیت رشد و توسعه اقتصادی كشور تعهد كاركنان نسبت به شركت و حفظ نیروی كارآمد توجه خاصی را می‌طلبد.

ضرورت و اهمیت مساله:

در دهه گذشته تعهد سازمانی جایگاه مهمی را در تحقیقات مربوط به رفتار سازمانی به خوداختصاص داده است. زیرا یكی از شاخص‌های برتری یك سازمان به سازمان دیگر دارابودن نیروی انسانی متعهد می‌باشد. وجودچنین نیرویی متعهدی وجهه سازمان را در اجتماع مهم جلوه داده و زمینه را برای رشد و توسعه سازمان فراهم می‌كند. برعكس، نیروی انسانی باتعهد و تعلق اندك نه تنها خود را در جهت نیل به اهداف سازمان حركت نمی‌كند، بلكه می‌تواند در ایجاد فرهنگ بی‌تفاوتی نسبت به مسائل و مشكلات زمان در میان سایر همكاران موثر باشد. مهمتر از این سازمان را در تحقق اهداف و آرمانهایش ناكام سازد.(اله دادرسی،25: 1382)

مطالعه میزان تعهد افراد نسبت به سازمان متبوع خودیكی از روشهای مناسب برای قضاوت در مورد میزان موفقیت یا عدم موفقیت سازمان در تحقق اهداف مورد نظر به شمار می‌رود. از طرفی فقدان این عامل بر رفتار افراد عملكرد شغل و رضایت آنان تاثیر مستقیم گذارده و در نهایت برسازش فرد با محیط كار تعامل فرد با محیط و نهایتا سلامت روان افراد تاثیر گذار است.

سازمانهایی كه دارای اعضای با سطوح بالای تعهد سازمانی هستند معمولاً از عملكرد بالاتر،غیبت و تاخیر كمتركاركنان برخوردارند. سازمانها به افرادی نیاز دارند كه به نفع سازمان فراتر از وظایف مقرره تلاش نمایند. و این بویژه در مشاغل حساس وبحرانی از اهمیت زیادی برخوردار است.

با عنایت به اهمیت این مساله ضروری است كه سازمانها تدابیر لازم را به منظور حفظ و افزایش تعهد اعضایشان بیندیشند وعواملی را كه می‌تواند منجر به كاهش تعهد آنان گردد را به حداقل ممكن رسانده و از میان بردارند.

كوتاهی در این امر به افزایش هزینه‌های هنگفت ناشی از ترك خدمت كاركنان وجذب نیروهای جدید منجر شده ونیاز به ایجاد مكانیزم كنترل و نظارت دقیق و پیچیده‌ای دارد. (اشرفی 4: 1374)

لذا بررسی میزان تعهد سازمانی كاركنان سازمانها و موسسات وهمچنین عوامل تأثیرگذار بر آن ضرورت می‌یابد. در این پژوهش قصد بررسی میزان تعهد سازمانی كاركنان شركت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران  (تهران) را داریم. تا با آگاه ساختن مسئولان مربوطه زمینه‌ای را برای بكارگیری، آموزش و حفظ كاركنان لایق، كارآمد ومتعهد به سازمان ایجاد كنیم تا با كاهش هزینه‌های ناشی از ترك خدمت، غیبت، تأخیر و .. كاركنان، بهره‌وری سازمان به حد مطلوب برسد.

بیان مسئله

نیروی انسانی كارآمد شاخص عمده برتری یك سازمان نسبت به سازمانهای دیگر است و چرا كه نیروی انسانی مهمترین منبع هر سازمانی است. كاركنان متخصص، وفادار، سازگار با ارزشها و اهداف سازمانی، نیازهای اصلی و بسیار ضروری هر سازمان هستند. سازمان به كاركنانی نیازمند است كه فراتر از شرح وظایف مقرره و معمولی به كار و فعالیت بپردازند. كاركنانی كه مایل باشند، بخواهند و بتوانند بیش از مقدار معمول برای دستیابی به اهداف سازمانی به انجام وظیفه بپردازند. وجود چنین نیرویی در هر اداره و سازمان ضمن كاهش غیبت، تأخیر و جابجای باعث افزایش چشمگیر بهره‌وری سازمان، نشاط روحی كاركنان، دستیابی هر چه بیشتر و بهتر به اهداف متعالی سازمان و نیز دستیابی به اهداف فردی خواهد شد. در ارتباط با تعهد سازمانی مطالعات مختلفی انجام شده كه یكی از مهم‌ترین این مطالعات به وسیلة «می‌یر و آلن»[1] انجام گرفته و مدلی سه بعدی ارائه شده است. ابعاد این مدل عبارتند از:

1- تعهد عاطفی[2]: شامل وابستگی عاطفی كاركنان به تعیین هویت با سازمان و درگیرشدن در فعالیتهای سازمانی است.

2- تعهد مستمر[3]: شامل تعهدی است كه مبتنی بر ارزش نهادن به سازمان است و كارمند در زندگی سازمان سهیم می‌شود.

3- تعهد تكلیفی (هنجاری)[4]: شامل احساسات افراد مبنی بر ضرورت ماندن در سازمان است (می‌یر و آلن: 1990 به نقل از كونگ، 2: 2005)

با توجه به اینكه دنیای سازمانهاست و متولیان اصلی این سازمانها، انسانها هستند حتی با وجود فن آوریهای جدید و روشهای تولید و خدمات مكانیزه نقش انسان به عنوان عامل مبانی در سازمان ها غیرقابل انكار است. بنابراین منابع انسانی با ارزش ترین منابع برای یك سازمان محسوب می شود كه بطور كلی به تمام فعالیت های یك سازمان جهت می دهند و فعالیتهای آن را تحت الشعاع قرار می‌دهند.

برای ارائه یك رفتار مطلوب در راستای اهداف سازمانی توسط نیروی انسانی، بایستی عوامل انگیزشی را شناخت و ابزارهای مناسب را به كار برد تا رضایت شغلی، تعهد سازمانی، علاقه و بالندگی كاركنان تحقق یابد. بررسی میزان تعهد سازمانی كاركنان و عوامل انگیزشی موثر بر آن كه موجب افزایش و یا كاهش آن می شوند به مدیریت سازمان كمك می كنند تا به یك برنامه ریزی صحیح و منسجم، تحقق اهداف افراد را در راستای تحقق اهداف سازمان قرار داده عملكرد و بهره وری سازمانی را ارتقا بخشید.

همه كشورها به نیروی انسانی متعهد و كارآمد نیاز دارند واین نیاز در كشورهای در حال توسعه بیشتر خودنمایی می‌كند بویژه در رابطه با صنعت نفت كه نقش عمده‌ای در اقتصاد كشور بر عهده دارد. مسئله‌ای كه در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرد، بررسی میزان تعهد سازمانی مدیران، كارمندان وكارگران شاغل در شركت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران (تهران) است. به عبارت دیگر می‌خواهیم بدانیم كاركنان این شركت تا چه اندازه نسبت به سازمان خود، اهداف و ارزشهای آن متعهد هستند و میزان این تعهد چه رابطه‌ای با ویژگیهای دموگرافیك[5] (سطح شغلی، سابقه خدمت، مدرك تحصیلی، وضعیت تأهل، تعداد فرزندان، سن، بومی و غیربومی، روز كار و شیفت كار بودن) آنان دارد.