دوران مشروطیت1

در پیش از اسلام، پادشاهان با قدسی خواندن خویش در صدر توجیه اعمال استبدادی شان بر می آمدند و خود را نماینده ی اهورا مزدا و دارای فره ایزدی می دانستند. حتی با ورود اسلامن نیز این رویه (حكومت استبدادی و توجیه آن) همچنان ادامه پیدا كرد و جالب آنكه پس از اسلام روحانیون و متولیان دینی نقشی را كه موبدان در پیش از اسلام در توجیه استبداد داشتند را به عهده گرفتند و اینكه در بعضی كتب و متون گفته می شود كه با وروداسلام در ایدئولوژی قدسی دانستن شاه خلل ایجاد شد، خیالی باطل است بلكه فقط تا حدودی در صورت عناوین و القاب تغئیراتی صورت گرفت و مثلاً واژه هایی چون پادشاه و فرهّ ایزدی جای خود را به خلیفه و سلطانی وظل الله دادند و در این مورد آقای مطهری به خطا رفته اند كه در كتاب خدمات متقابل اسلام و ایران اینگونه می آورند: «اسلام این فكر را كه پادشاهان آسمانی نژادند، برای همیشه ریشه كن ساخت»[1].

اینكه چه زمانی آن نادانی جای خود را به آگاهی داد، باید بگوئیم كه در زمان مشروطه این مهم رخ داد و حال چه شد كه این تفكر برای اولین بار در آن مقطع دچار تزلزل شد. موضوع اصلی این مقال است كه به آن خواهیم پرداخت ولی اینكه چرا پس از دو انقلاب بزرگ مشروطه و انقلاب 57 كه هر دو در مخالف با استبداد و خود كامگی شكل گرفت ما هنوز هم هوای مسموم استبدادی را استشمام می كنیم و گویی كه ریشه های انی هیولایی كه اتمامی تاریخ ما را در بر گرفته خشك نمی شود، موضوعی است بس قابل تأمل كه به نظر می رسد در این زمینه از سوی اندیشه ورزان ایرانی چندان كه باید كار نشده است.آخر سخن آنكه گر چه بسیاری از آرمانهای مشروطه به بازنشست و در زمان حاضر نیز با وجود گذشت یك قرن به بار ننشسته است ولیكن پیروزی مشروطه در آن بود كه توانست هاله ی تقدسی كه به دور پادشاهان كشیده شده بود را از بین ببرد و پادشاه را نه شخصیتی فرازمینی و آسمانی كه شخصیتی زمینی و قابل نقد معرفی كند و ندای آزادی خواهی و قانونی مدارك را برای اولین بار در اذهان مردم ساری و جاری سازد.