را به عنوان یك نقطه عطفی می‌پذیرند. این چهارچوب تحلیل در جریان كار خود دوركیم رشدی اساسی را طی كرد، اما مداوم پیرامون ماهیت سیستم اجتماعی و رابطه آن سیستم با شخصیت فرد تمركز داشت.

تفكر دوركیم غالباً ریشه در تاریخ روشنفكری فرانسه داشت. اگر به گذشته دورتری برگردیم، دكارت [فلسفه دكارتی] و رسو از همه مهمتر بودند و افراد دیگری كه در سالهای نزدیك به او بوده‌اند و در تفكر دوركیم اهمیت بسزائی داشته‌اند، سن سیمون و آگوست كنت و استاد وی فوستل دو كولانژ بودند. علاقه دوركیم به روشنفكران معاصر برجسته دیگر كشورها، ویژه آلمان و انگلستان، به طور موثقی ماهیت فرانسوی داشت: راجع به مسائل انسان و جامعه، و این به معنی تحقیر كردن اصالت تفكر فرانسوی نیست. اگر بگوییم آن تفكر یك موقعیت میانجی بین دو جناح اصلی گرایشات متفكر را در بر می‌گرفت. یعنی تجربه گرایی انگلیسی و كاركردگرایی و ایده آلیسم آلمان. به عبارتی صریح‌تر، جامعه شناسی مدرن حاصل تركیب عناصری هستند كه به برجسته‌ترین وجهی در آن دو سنت شكل گرفته‌اند و به نظر می‌رسد ماهیت میانجیگرانه‌اش در زمینه فرانسوی‌اش بوده است كه به دوركیم یك محل بارزی برای ابراز وجود دادند و جایگاه و نفوذ دوركیم به طور مؤثری در این تركیب كمك كرد.[1]

در نوشته‌ای كه پیش‌رو دارید سعی شده است تمام ابعاد دوركیم كه شامل زندگی شخصی و حرفه‌ای، ریشه‌های فكری، آثار دوركیم و مفاهیم كلیدی كه در هر اثر مطرح می‌شود، مورد بررسی قرار بگیرند. و نیز تأثیرات دوركیم بر نظام آموزش همگانی فرانسه و تأثیراتی كه وی بر رشته انسان شناسی و شاخه‌های این رشته داشته است. و از آنجایی كه بیشترین تأثیرات دوركیم بر انسان شناسی از طریق كتاب معروف وی تحت عنوان «صور بنیادین حیات دینی» بوده است. سهم بیشتری به بررسی این كتاب و مفاهیم ارائه شده توسط این كتاب داده شده است.

زندگی شخصی و حرفه‌ای دوركیم:

امیل دوركیم را باید به عنوان نخستین جامعه‌شناس دانشگاهی كشور فرانسه به شمار آورد. او اگر چه در امور اجتماعی فرانسه به سختی درگیر شده بود، اما سراسر زندگی‌اش تحت تأثیر كار دانشگاهی‌اش قرار داشت. دوركیم مرد دانشگاهی بود كه همكارانش هنوز وی را مهمان ناخوانده‌ای می‌دانستند كه می خواهد رشته‌ای را تدریس كند كه هنوز مشروعیت آن توجیه نشده بود.» (كوزر، 1382 : 204 و  205)

دوران زندگی دوركیم با بحرانی از تاریخ فرانسه و اروپا مقارن است. وی در 15 آوریل 1858 در اپینال واقع در لورن متولد شد و در 15 نوامبر 1917 در فرانسه- پاریس درگذشت. دوركیم از تبار یهودی بود و در خانواده‌ای متدین پرورش یافت، پدرش خاخام اعظم بود و زمانی از دوركیم انتظار می‌رفت كه پای بر جای  پای پدر بگذارد. وی بر آن شد كه از این سنت خانوادگی بگسلد و اعلام  كرد كه لااداری است؛ اما شخصیت سخت متأثر از پرورش اولیه و زندگی دقیق و منضبط اولیه باقی ماند. وی در 18 سالگی به پاریس رفت تا برای دانشسرای عالی درس بخواند.

در دانشسرا، در زمره گروهی از روشنفكران برجسته بود. دیری نگذشت كه علاقه وی متوجه حوزه فلسفه اجتماعی و سیاسی شد. در اكول نورمال سوپر یور پاریس، وی از دو تن از معلمانش، بوترو و فوستل دوكولانژ متأثر شد. بوترو وی را به مطالعه دقیق آثار كنت هدایت كرد. وی همچنین با مطالعه نوشته‌‌های رنوویه فیلسوف اجتماعی نوكانتی به فلسفه كانت علاقمند گردید. مضامین كانتی بعداً به دفعات در آثار دوركیم ظاهر شدند، او در صور بنیانی حیات دینی كوشید تا صورتی نظام یافته از «كانت گرایی جامعه‌شناختی» را به عنوان نظریه شناخت طرح بریزد.

وی بعد از فراغت از تحصیل، سالهای 1882 تا 1887 به تدریس  فلسفه پرداخت. و در این میان سال تحصیلی 86-1885 را در آلمان سپری كرد و به مطالعه تحولات معاصر در فلسفه اجتماعی و روانشناسی جمعی در آن كشور پرداخت. در آنجا به درك روشنتر چگونگی واقعیت اجتماعی و پیچیدگی ارگانیك و تحول آن نایل آمد. مقالاتی كه دوركیم در مورد تفكر اجتماعی آلمان نوشت به وی كمك كرد تا در سال 1887 مقامی در دانشگاه بوردو بدست آورد، این مقام دانشیاری علوم اجتماعی و آموزش بود. وی در همان سال ازدواج كرد. (گیدنز، 1363 : 12- 9) سالهای بوردو برای دوركیم یك دوره فعالیت كتاب بس آفرینشگرانه بود. او در این سالها یك رشته مقالات انتقادی مهم از جمله نقد تاب جامعه سنتی جامعه نوین فردیناند تونیس را منتشر ساخته و سخنرانی‌های افتتاحیه درسهایش را به صورت یك رشته مقالات به چاپ رسانده بود. در سال 1893، او از رسالة دكترایش به زبان فرانسوی تحت عنوان تقسیم كار و نیز از رساله لاتینی خود كه درباره منتسكیو نوشته شده بود، دفاع كرد. (كوزر، 1382: 209) انتشار قواعد روش جامعه‌شناسی كه در سال 1894 به صورت یك سلسله مقاله بود، باعث مشاجراتی شد. به دنبال قواعد، كتاب خودكشی در سال 1894 انتشار یافت و در آن دوركیم بر عهده گرفت كه مفید بودن برداشت خود از روش جامعه‌شناسی را با كار بستن آن به یك موضوع تجربی خاص نشان دهد.

تفكر دوركیم غالباً ریشه در تاریخ روشنفكری فرانسه داشت. اگر به گذشته دورتری برگردیم، دكارت [فلسفه دكارتی] و رسو از همه مهمتر بودند و افراد دیگری كه در سالهای نزدیك به او بوده‌اند و در تفكر دوركیم اهمیت بسزائی داشته‌اند، سن سیمون و آگوست كنت و استاد وی فوستل دو كولانژ بودند. علاقه دوركیم به روشنفكران معاصر برجسته دیگر كشورها، ویژه آلمان و انگلستان، به طور موثقی ماهیت فرانسوی داشت: راجع به مسائل انسان و جامعه، و این به معنی تحقیر كردن اصالت تفكر فرانسوی نیست. اگر بگوییم آن تفكر یك موقعیت میانجی بین دو جناح اصلی گرایشات متفكر را در بر می‌گرفت. یعنی تجربه گرایی انگلیسی و كاركردگرایی و ایده آلیسم آلمان. به عبارتی صریح‌تر، جامعه شناسی مدرن حاصل تركیب عناصری هستند كه به برجسته‌ترین وجهی در آن دو سنت شكل گرفته‌اند و به نظر می‌رسد ماهیت میانجیگرانه‌اش در زمینه فرانسوی‌اش بوده است كه به دوركیم یك محل بارزی برای ابراز وجود دادند و جایگاه و نفوذ دوركیم به طور مؤثری در این تركیب كمك كرد.[1]

در نوشته‌ای كه پیش‌رو دارید سعی شده است تمام ابعاد دوركیم كه شامل زندگی شخصی و حرفه‌ای، ریشه‌های فكری، آثار دوركیم و مفاهیم كلیدی كه در هر اثر مطرح می‌شود، مورد بررسی قرار بگیرند. و نیز تأثیرات دوركیم بر نظام آموزش همگانی فرانسه و تأثیراتی كه وی بر رشته انسان شناسی و شاخه‌های این رشته داشته است. و از آنجایی كه بیشترین تأثیرات دوركیم بر انسان شناسی از طریق كتاب معروف وی تحت عنوان «صور بنیادین حیات دینی» بوده است. سهم بیشتری به بررسی این كتاب و مفاهیم ارائه شده توسط این كتاب داده شده است.

زندگی شخصی و حرفه‌ای دوركیم:

امیل دوركیم را باید به عنوان نخستین جامعه‌شناس دانشگاهی كشور فرانسه به شمار آورد. او اگر چه در امور اجتماعی فرانسه به سختی درگیر شده بود، اما سراسر زندگی‌اش تحت تأثیر كار دانشگاهی‌اش قرار داشت. دوركیم مرد دانشگاهی بود كه همكارانش هنوز وی را مهمان ناخوانده‌ای می‌دانستند كه می خواهد رشته‌ای را تدریس كند كه هنوز مشروعیت آن توجیه نشده بود.» (كوزر، 1382 : 204 و  205)

دوران زندگی دوركیم با بحرانی از تاریخ فرانسه و اروپا مقارن است. وی در 15 آوریل 1858 در اپینال واقع در لورن متولد شد و در 15 نوامبر 1917 در فرانسه- پاریس درگذشت. دوركیم از تبار یهودی بود و در خانواده‌ای متدین پرورش یافت، پدرش خاخام اعظم بود و زمانی از دوركیم انتظار می‌رفت كه پای بر جای  پای پدر بگذارد. وی بر آن شد كه از این سنت خانوادگی بگسلد و اعلام  كرد كه لااداری است؛ اما شخصیت سخت متأثر از پرورش اولیه و زندگی دقیق و منضبط اولیه باقی ماند. وی در 18 سالگی به پاریس رفت تا برای دانشسرای عالی درس بخواند.

در دانشسرا، در زمره گروهی از روشنفكران برجسته بود. دیری نگذشت كه علاقه وی متوجه حوزه فلسفه اجتماعی و سیاسی شد. در اكول نورمال سوپر یور پاریس، وی از دو تن از معلمانش، بوترو و فوستل دوكولانژ متأثر شد. بوترو وی را به مطالعه دقیق آثار كنت هدایت كرد. وی همچنین با مطالعه نوشته‌‌های رنوویه فیلسوف اجتماعی نوكانتی به فلسفه كانت علاقمند گردید. مضامین كانتی بعداً به دفعات در آثار دوركیم ظاهر شدند، او در صور بنیانی حیات دینی كوشید تا صورتی نظام یافته از «كانت گرایی جامعه‌شناختی» را به عنوان نظریه شناخت طرح بریزد.

وی بعد از فراغت از تحصیل، سالهای 1882 تا 1887 به تدریس  فلسفه پرداخت. و در این میان سال تحصیلی 86-1885 را در آلمان سپری كرد و به مطالعه تحولات معاصر در فلسفه اجتماعی و روانشناسی جمعی در آن كشور پرداخت. در آنجا به درك روشنتر چگونگی واقعیت اجتماعی و پیچیدگی ارگانیك و تحول آن نایل آمد. مقالاتی كه دوركیم در مورد تفكر اجتماعی آلمان نوشت به وی كمك كرد تا در سال 1887 مقامی در دانشگاه بوردو بدست آورد، این مقام دانشیاری علوم اجتماعی و آموزش بود. وی در همان سال ازدواج كرد. (گیدنز، 1363 : 12- 9) سالهای بوردو برای دوركیم یك دوره فعالیت كتاب بس آفرینشگرانه بود. او در این سالها یك رشته مقالات انتقادی مهم از جمله نقد تاب جامعه سنتی جامعه نوین فردیناند تونیس را منتشر ساخته و سخنرانی‌های افتتاحیه درسهایش را به صورت یك رشته مقالات به چاپ رسانده بود. در سال 1893، او از رسالة دكترایش به زبان فرانسوی تحت عنوان تقسیم كار و نیز از رساله لاتینی خود كه درباره منتسكیو نوشته شده بود، دفاع كرد. (كوزر، 1382: 209) انتشار قواعد روش جامعه‌شناسی كه در سال 1894 به صورت یك سلسله مقاله بود، باعث مشاجراتی شد. به دنبال قواعد، كتاب خودكشی در سال 1894 انتشار یافت و در آن دوركیم بر عهده گرفت كه مفید بودن برداشت خود از روش جامعه‌شناسی را با كار بستن آن به یك موضوع تجربی خاص نشان دهد. در همان سال كه خودكشی چاپ شد، دوركیم به تأسیس مجله مشهور «سالنامه جامعه‌شناسی» كمك كرد. سالنامه اهمیت خاصی به آثار مربوط به جامعه‌شناسی دین می‌داد، رشته‌ای كه دوركیم به طور فزاینده‌ای در دوره‌های آخر زندگی خویش به آن علاقمند شده بود. وی در سال 1902  به سوربن رفت و كرسی آموزش را اشغال كرد، هر چند كه تا سال 1906 مقام استادی كامل را بدست نیاورد. در سال 1912 صور بنیانی حیات دینی را منتشر ساخت.

پیش از این سالها، وی تدریس تاریخ سوسیالیسم را در سال 86-1885 در پاسخ به برخی از شاگردانش كه از ماركسیسم متأثر شده بودند، برعهده گرفت. وی هیچ علاقه‌ای به ماركسیسم انقلابی نداشت و معتقد بود انقلابها تغییرات بسیار اندكی بوجود می‌آورند: دگرگونی عمیق همواره نتیجه تكامل اجتماعی دراز مدت است از سوی دیگر وی به گرمی به سوسیالیسم اصلاح گرا متمایل بود و آنرا با آرمانهای بازسازی ترقی خواهانه اجتماعی خودسازگار می‌پنداشت.

او مقاله‌ای به نام فردگرایی روشنفكران نوشت كه به طور مشخص انتزاعی و مجرد بود. در آن دوركیم به عنوان یكی از همان روشنفكران سعی كرد تا تفسیری از فردگرایی بدست دهد كه از عقاید جامعه‌شناختی اش استنتاج شده بود و به رد این ادعا پرداخت كه نظریات وی متضمن هرج و مرج است. (گیدنز، 1363 : 16-12)

«شواهدی وجود دارند كه جنگ برای دوركیم یك ضربه بزرگ داشت. نه تنها در واقع هزینه جنگ برای فرانسه خیلی بالا بود، بلكه بیش از نیمی هم آموزگاران دوركیم كه دراكول نورمال وارد شده بودند، قبل از اتمام جنگ در سال 1913 كشته شدند. همچنین دوركیم تنها پسرش را در سال 1916 از دست داد. این آسیب‌ها ممكن است در باعث شدن مرگش در اثر یك سكته قلبی در 15 نوامبر 1917 در سن 59 سالگی خیلی كمك كرده باشند.  (Sills. 1968:p.311)

بخش عمده آثار دوركیم كه بیشتر شامل جزواتی بود كه وی برای درسهای متعدد نوشته بود، بعدها [پس از مرگ وی] به چاپ رسید. مهمترین این آثار  عبارتند از: دو مطالعه دربارة‌ آموزش (آموزش اخلاقی و تحول تعلیم و تربیت در فرانسه)، درسهای بوردو و درباره سوسیالیسم (كه در سال 1928 منتشر شده و مخصوصاً از سن سیمون بحث می‌كند)، بحثی در سیاست مدنی و دولت (اخلاق حرفه‌ای و اخلاق مدنی)، تحلیل فلسفه عمل گرایی كه از یادداشت‌های دانشجویان گردآوری شده است (عمل‌گرایی و جامعه‌شناسی)، درسهای جامعه‌شناسی؛ فیزیك سوم و حقوق كه در سال 1950 منتشر شدند. (گیدنز، 1263 : 17-15 ، آرون 1381: 421  و 422)