زلزله و مدیریت بحران

سرعت انتشار امواج زلزله :

سرعت امواج زلزله بستگی به جرم مخصوص و خاصیت روان شدن سنگهایی دارد که از انها عبور می کند. سرعت امواج زلزله در سنگهای متراکم وصلب وزیاد درسنگهای سبکتر و نرمتر کم می باشد. بعلاوه ازدیاد فشار باعث افزایش سرعت امواج وازدیاد درجه حرارت باعث کاهش سرعت امواج زلزله می گردد.

زمین لرزه:

به علت ذخیره شدن مقادیرزیادی انرژیدر درون زمین وبا توجه به نظریه جابجایی قاره ها تغییرات عمده ای در قسمت های سطحی زمین رخ می دهد که زمین لرزه یکی از این تغییرات است. به عبارت دیگر زمین لرزه پدیده انتشار امواج در زمین به علت ازاد شدن مقدار زیادی انرژی ناشی ازاغتشاش سریع در پوسته زمین ویا در قسمت های بالایی گوشته در مدت کوتاه می باشد.یک زلزله شدید ممکن است ناشی از شکست سنگ بستری به طول بیش از100 تا 400 کیلومتر وعرض وضخامت چندین کیلو متر باشد. محلی که منشا زلزله بوده ودر حقیقت انرژی به یکباره از انجا ازاد ورها می گردد کانون زلزله ونقطه ای واقع بر سطح زمین که در بالای کانون قرار دارد مرکز زلزله نامیده می شود . دامنه حرکت زمین در روی سطح ابتدا شامل لرزه های جزیی است که یکباره افزایش می یابدوپس از لحظه کوتاهی حرکت تدریجا فروکش می کند.لرزه های جزیی بنام تکان های اولیه و قسمت بعدی با دامنه های بزرگتر بنام تکان های اصلی و اخرین قسمت بنام دنباله لرزه مرسوم است. 

علل وقوع زلزله:

در حال حاضر تحولات اساسی در داخل زمین که باعث وقوع زلزله می گردد هنوز بطور کامل روشن نشده است و نظریه های مختلفی پیشنهاد شده که در بعضی حالات متناقض یکدیگر می باشند.طی چند سال گذشته معلوم شده است که علل وقوع زلزله ارتباط نزدیکی به تحولات تکتونیک کلی زمین دارد که مداوما رشته کوهها و دره های اقیانوسی را در سطح زمین ایجاد می کنند.

معمولا بیش از 95 درصد علل وقوع زلزله ها مربوط به حرکات تکتونیک صفحه ای است ولی عوامل دیگر نظیر اتشفشانها وفروریختن غارهای عظیم زیر زمینی ولغزش زمین که همگی انها نیز در هر حال تابع حرکات صفحات پوسته زمین است می توانند در ایجاد زمین لرزه ها نقش داشته باشند.

ایران به دلیل قرار گرفتن در نوار لرزه خیز آلپ، هیمالیا و منطقه فعال زمین ساختی، یكی از كشورهای با خطر بالای زلزله در جهان است كه در قرون گذشته بیش از ۱۳۰ زلزله شدید در مقیاس ۵/۷ ریشتر و بزرگ تر را تجربه كرده است. تنها در قرن بیستم، كشور ایران شاهد ۲۰ زلزله بزرگ بوده كه این حوادث باعث كشته شدن ۱۴۰ هزار نفر، ویرانی چندین شهر، دهكده و آسیب های اقتصادی فراوان شده است.۱ پوسته زمین سازنده این منطقه از قطعات نامتجانس كنار هم تشكیل گردیده. این قطعات توسط گسل های بزرگ از هم جدا می گردند. به استثنای مناطق گودال اقیانوسی، كانون زمین لرزه ها عموماً در ۵۰ كیلومتری اول پوسته زمین متمركزند. جمعاً ۱۵ میلیون كیلومترمربع، یعنی۱۰ درصد از مناطق بیرون از آب تحت تهدید زلزله قرار دارند. انرژی مورد نیاز برای ایجاد زلزله، غالباً به واسطه حركت قاره ها (حركات صفحات زمین) تأمین می شود. زلزله ها ۹۰ درصد منشاء تكتونیكی یا گسلی (طبق نظر تكتونیك صفحه ای، سطح كره زمین از صفحاتی تشكیل شده است كه در حال حركت اند. دو صفحه در ناحیه مرزی بینشان به یكدیگر نیرو وارد می سازند. این نیرو عامل اصلی تأمین كننده انرژی لازم برای ایجاد زلزله است). ۷ درصد منشاء آتشفشانی و ۳ درصد منشاء متفرقه دارد. ایران در كنار كشورهایی همچون چین، هند و مصر به عنوان یكی از چهار كشور بلاخیز جهان كه هر ساله بیش از ۱۱۰۰ میلیارد ریال خسارت به جهت بروز حوادث طبیعی به آن وارد می آید شناخته شده است.

ایران بر روی نوار زلزله الپاید قرار دارد که در امتداد شرق - غرب از کوههای هیمالیا تا دریای مدیترانه ادامه دارد . تکتونیک ایران اخیرا بوسیله مک کنزی و نوروزی مطالعه شده است .

بر اساس اطلاعات زمین شناسی و زلزله شناسی موجود و نتایج مقدماتی انها دو مدل مختلف برای تکتونیک صفحه ای ایران پیشنهاد کرده اند .

1) مدل پیشنهادی نوروزی:صفحات اصلی منطقه عبارتند از :صفحه عربستان وصفحه ایران وصفحه اوراسیا.

صفحات عربستان وایران با سرعت های مختلف در جهت شمال شرقی حرکت می کنند.مشخص ترین خصوصیت تکتونیکی منطقه از زیر رانده شدن صفحه ایران به وسیله صفحه عربستان سعودی می باشد.در مرز مشترک این دو صفحه یک ناحیه تقرب وجود دارد که بوسیله منطقه فشاری زاگرس و چین خوردگیهای زیاد مشخص می باشد.

2) مدل پیشنهادی مک کنزی : خاطر نشان می سازد که تکتونیک ایران ونواحی مجاور ان را نمی توان فقط با چند صفحه اصلی توجیه کرد.همچنین مرزهای صفحات یک گسل واحد تشکیل نداده بلکه سیستم های گسل تشکیل می دهند .

انواع حرکات گسل ها:

1)گسل های نرمال

2)گسل های لغزش جانبی

3)گسل های فشاری یا معکوس

انواع امواج زلزله:

1)امواج حجمی

2)امواج اولیه(الف:امواج برشی  ب:امواج ثانوی)

3) امواج سطحی(الف:امواج لاو    ب:امواج ری لی)

مقدمه

سالهاست كه در كشور ایران، شاهد تكرار سناریوی زلزله بوده و هستیم. سناریویی كه با خواب و بی­خیالی شروع شده و با خواب و بی­خیالی نیز پایان می­یابد. مردم و دولتی كه در خواب غفلت نسبت به وقوع زمین لرزه هستند و پس از وقوع زلزله و خسارات بی­شمار جانی و مالی، شاهد اشك و ناله از طرف مردم و فراخوان عمومی برای ارسال كمكها از طرف دولت هستیم! در این بین مردم نه تنها خود را قربانی زلزله بلكه قربانی سیاستهای دولت در زمینه حوادث غیر مترقبه دانسته و تمام تیرهای نقصان و كم كاری را به سوی دولت و دستگاههای اجرایی نشانه می­روند. دولت نیز گاها با ارائه آمار و ارقامی كه از سوی هیچ ارگان بی­طرفی تایید و یا رد نمی­شود، اقدام به توجیه عملكرد خود نموده و خود را مبرا از هرگونه عملكرد اشتباهی می­داند. و در نهایت تمام هیاهوها با "بلا" خواندن یكسری پدیده های طبیعی، به اتمام می­رسد. و چون واكنش در مقابل "بلا" غیرممكن می­باشد، پس مردم واقعا قربانی بوده و دولت نیز واقعا بی­تقصیر می­باشد! لذا بهترین عملكرد در مقابل بلا، دعا كردن و خوابیدن است.

همچنین زلزله به عنوان یكی از انواع بلایای طبیعی كه در كشور ما هر از چند گاهی به وقوع می پیو ندد به دلیل ضعف در سازه ساختمان های مسكونی , زمان وقوع , اگاهی بسیار كم و اموزش بسیار ضعیف در سطح عموم جامعه , قربانیان زیادی گرفته است .

شاید بهتر باشد كه بگوییم زلزله پدیده ای طبیعی است و نحوه رویكرد ما به ان و توجه به بسیاری از موارد همچون اموزش عمومی , بالا بردن ضریب ایمنی , میزان تلفات وخسارات را تعیین می كند .  

ایجاد یك برنامه ایمنی و سیستم طراحی سازه مناسب در ساختمان های شهری وروستایی با توجه به الگوهای موجود در جهان , همچون كشور زابن ما را در برخورد با بلایای طبیعی همچون زلزله بسیار مقاوم خواهد ساخت.

ازسوی  دیگر قیاس بین هزینه های پاسخگویی و هزینه های پیشگیری نیز بسیار دردنیا مطرح است . چندین برابر هزینه های پیشگیری در امر پاسخگویی صرف می گردد .