بهداشت و سلامت فردی و نقش آن بر جوامع

سلامت بی‌تردید مهم‌ترین جنبه از مسائل حیات انسان به شمار می‌رود كه از دوران قدیم ذهن اندیشمندان را به خود مشغول كرده است. كسانی نظیر افلاطون كه سلامت را به عنوان «هماهنگی میان عملكردهای بدن» و افرادی نظیر جالینوسی كه در مقابل سلامت، بیماری را به عنوان «برهم خوردن تعادل» فرض كرده‌اند جزء متقدمینی هستند كه به تعریف این مفهوم پرداخته‌اند. همچنین در طول 30 سال گذشته تعداد زیادی از تحقیقات مربوط به سلامت تعاریف متعددی از آن ارائه كرده‌اند. به عنوان نمونه در منابعی نظیر مركز ملی سلامتی آمریكا، 1964؛ بیلوك، 1971؛ برسلو، 1972؛ الینسون، 1974؛ بالینسكی و برگر،1975؛ كاپلان، 1976؛ ساكت، 1977؛ سازمان بهداشت جهانی، 1979؛ ویر، 1981؛ هیدی و دیگران ، 1985 و … تعاریف گوناگونی از مفهوم سلامت به چشم از می‌خورد (Blaxter,1998:2) كه سعی خواهد شد تعاریفی كه نزدیكی بیشتری با اهداف تحقیق حاضر دارند مورد اشاره قرار گیرند.

به‌طور كلی در تعاریف پزشكی، سلامت معادل عدم وجود بیماری فرض می‌شود.  بنابراین در حوزة دانش پزشكی به جای ارائه تعریف از سلامت عموماً به ارائه تعریف بیماری بسنده می‌شود. یكی از این تعاریف كه مبتنی بر پزشكی جدید است بیماری را به عنوان «انحراف متغیرهای بیولوژیك قابل اندازه‌گیری از حد عادی یا وجود اشكال آسیب شناختی طبقه‌بندی و تعریف شده تلقی می‌نماید» (Ibid:3).

دانش دیگری كه به ارائه  تعریف از سلامت پرداخته است، جامعه شناسی پزشكی است. تعاریف جامعه شناختی از سلامت ضمن مدنظر قرار دادن عوامل بیولوژیك، بر عوامل اجتماعی، فرهنگی و روانی نیز تأكید دارند. به عنوان مثال منوچهر محسنی معتقد است سلامت از صفات بسیار متنوعی شكل می‌گیرد كه عبارتند از : آمادگی برای كار، تغذیه خوب، احساس شادابی و فقدان هرگونه غم و رنج (محسنی، 45:1376).

همچنین سازمان بهداشت جهانی تحت تاثیر تعاریف جامعه شناختی سلامت را «حالت رفاه و آسایش كامل روانی، جسمی و اجتماعی می‌داند و نه فقط فقدان بیماری و نقص عضو»(همان: 45). بنابر تعریف سازمان بهداشت جهانی، سلامت را می‌بایست با توجه به عواملی نظیر سن، جنس، جامعه و منطقه زیست و در قالب حدود هنجاری مورد بررسی قرار داد.

2-  بیماری

برای تكمیل بحث تعاریف سلامت، ضرورت دارد به مفهوم مقابل آن یعنی بیماری نیز پرداخته شود تعریف بیماری نیز همانند سلامت به سادگی امكان پذیر نیست و برحسب نوع جامعه، مراحل توسعه و مسائل فرهنگی، تعاریف متفاوتی از آن ارائه شده است.

بیماری را در غالب موارد «انحراف از حالت سلامت» تعریف كرده‌اند. به اعتقاد اغلب مردم بیماری حالتی است كه تحت تاثیر آن سلامتی انسان به مخاطره می افتد از نظر محیط شناسان بیماری پدیده ای است ناشی از ناتوانی ارگانیسم در ارائه پاسخ همساز به محیط (محسنی، 56:1376)، در حالی‌كمه در انگارة سنتی پزشكی بیماری ضایعه‌ای است در درون بدن انسان كه دو نوع شاخص پدید می‌آورد. اول حالتهایی احساسی كه بیمار به آن دچار می‌شود و به او هشدار می‌دهد كه وضع روبراه نیست كه به آنها نشانه ها (symptoms) گفته می‌شود و دوم نشان‌گرهایی كه بیان كنندة وجود ضایعة آسیب‌شناسانه نهفته‌ای هستند كه توسط پزشك تشخیص داده می‌شوند و به آنها علائم (signs) اطلاق می‌شود (آمسترانگ، 1372: 27) .