مقابله با كودك آزاری. (مروری بر راه‌كارهای موجود)

مقدمه

کمتر كسی را می توان یافت  که در کودکی  مورد آزار و اذیت این وآن قرار نگرفته و به نوعی تنبیه نشده  باشد. كودکان همواره آسیب پذیر ترین اقشار جامعه هستند که به دلائل مختلف از جمله پایین بودن سن و نداشتن مهارتهای  کافی قادر به حفاظت و حمایت کامل از خود نبوده و نیازمند حمایت بزرگسالان و به خصوص والدین خود هستند. اینان انسانهایی هستند كه اغلب با حقوق خود آشنا نیستند و نمی توانند در برابر انواع بدرفتاریها در خانواده از خود  محافظت کنند. این معضل بزرگ اجتماعی كه از آن به عنوان كودك آزری یاد می شود  همه جوامع چه پیشرفته و چه در حال توسعه را در بر گرفته وآثار کوتاه مدت و بلند مدت متعددی  را هم در شرایط فعلی و هم بر آینده او یعنی دوران بزرگسالی بر جای می گذارد ؛ اثراتی که گاه بسیار جبران ناپذیر است.

كودک آزاری یعنی هرگونه فعل یا ترک فعلی که باعث زیان  روحی و جسمی و ایجاد آثار ماندگار در وجود یک طفل شود. شکل های متعددی از کودک آزاری وجود دارد که آثار آن می تواند آشكار یا مخفی باشد و تنبیه بدنی و تجاوز جنسی به کودک هم از انواع کودک آزاری است که علائم آن قابل ردیابی است. ممانعت از حاضر شدن کودک در کلاس درس، محروم کردن او از غذا، حبس در حمام یا زیرزمین از اشکال مخفی کودک آزاری است. طبق تعریف پیمان نامه جهانی حقوق  کودک، افرادی كودك محسوب می شوند كه زیر  18 سال سن داشته باشند (20). اما از نظر سازمان بهداشت جهانی  انسان از بدو تولد تا سن 15 سالگی كودك نامیده می شود( 10 ) و کودک آزاری  از نظر این سازمان عبارت از  هرگونه آسیب و یا تهدید سلامت جسم، روان، سعادت، رفاه و بهزیستی کودک یا هرگونه کوتاهی و غفلت و انجام هر نوع عملی است که موجب آزار جسمی، ذهنی، عاطفی و روانی کودک شده و به رشد و سلامتش ضربه بزند. معمولا کودکان بیمار, نارس، بدخلق، بازیگوش و بهانه گیر و کودکانی که ناخواسته به دنیا می آیند در معرض آزار هستند.  

انواع كودك آزاری

به طورکلی آزار و شکنجه کودکان به چهار دسته تقسیم می شوند:

آزار جسمی : شامل كبود شدگی، سوختگی، خراشیدگی، جراحت، ورم و آثار كمربند، دست و لگد،  چنگ و دندان و ناخن است.  کودک آزاری جسمی و بدنی  اولین نوع کودک آزاری است که بیشتر در خانواده های نیازمند و در معرض از هم پاشیدگی اتفاق می افتد. کار پیش از موعد کودکان  در مزرعه  و کارگاههای زیر زمینی  و  خیابانها پیش از15 سالگی  و نیزکودک ربایی که  به منظور انتقام گرفتن از والدین و یا باج خواهی مالی  صورت می گیرد از مصادیق عمده کودک آزاری جسمی در تمام کشورهای جهان  است. در مواردی کودک آزاری های جسمی  منجر به مرگ می شود  كه اغلب در خانواده های از هم پاشیده و به دلیل اعتیاد و یا زندانی بودن یکی از والدین اتفاق می افتد.

آزار جنسی : شامل تجاوز به عنف و استثمار جنسی است. آزار جنسی یکی از اشکال کودک آزاری محسوب می شود که متاسفانه سیر فزاینده و نگران کننده ای  به ویژه در کودکان دختر دارد. نمایش رفتارهای جنسی، تجاوز و تماس و هر گونه بهره برداری از کودکان جهت کسب لذایذ و ارضای میل جنسی، آزار جنسی محسوب می شود. در سراسر جهان بیش از 300 هزار دختر و پسر جوان به عنوان کودکان سرباز وجود دارد که بسیاری از کودکان در سن زیر 10 سال قرار دارند و در این میان اکثر دختران سرباز مورد سوء استفاده جنسی قرار می گیرند. در همین ارتباط، یکی از سیاستهای به خصوص در جنگ بالکان وادار کردن دختران سرباز به بارداری و حفظ فرزند دشمن بود که در نهایت در بسیاری موارد به خودکشی این دختران منجر شد.

 آزار عاطفی : شامل آزار روحی، كلامی و آسیب ذهنی است كه منجر به اختلال رفتاری، شناختی، عاطفی و یا فكری در كودك می شود. کودک آزاری روانی همانند فحش، توهین، تبعیض،  تحقیر،  سرزنش  و خدشه دار کردن شخصیت کودک است که علاوه بر خانواده های  مشکل دار در خانواده های نسبتا مرفه جامعه نیز دیده می شود . متاسفانه  بسیاری از والدین این موارد را کودک آزاری به شمار نمی آورند( 4)  

قصور در حق كودكان : همان غفلت و بی توجهی همه جانبه به كودك است كه او را از رشد و پیشرفت انسانی محروم می سازد. قصور در حق كودكان بر سه نوع می تواند باشد :

قصور جسمی : شامل عدم مراقبت پزشكی، گرسنگی و خواب آلودگی، كثیف بودن و عدم پوشاك مناسب، ضعف در مراقبت و شرایط ناسالم وغیر بهداشتی خانه می باشد. هر عمل که به علت غفلت  موجب وارد آمدن آسیب جسمی به یک کودک شود از طرف افراد بالغ و به صورت صدمه به پوست و بافتهای سطحی سر، بخشهای داخلی و سیستم استخوانی نمایان شود کودک آزاری جسمی نام می‌گیرد.

قصور آموزشی : همان  باز داشتن کودکان از تحصیل به دلیل مشکلات اقتصادی است. یکی از مفاد پیمان نامه حقوق کودک بر تحصیل کودکان تاکید دارد و به همین دلیل ممانعت از تحصیل کودکان نیز نوعی کودک آزاری به شمار می رود. هم در قانون اساسی و هم در مفاد آیین نامه حقوق کودک آموزش کودکان تا سنینی اجباری است.  

قصور عاطفی : شامل غفلت و بی توجهی به نیاز های روحی و عاطفی و شخصیتی کودکان و آفرینش و خلاقیت توسط آنها است که آخرین مورد آن شایع ترین نوع کودک آزاری محسوب می شود(16).

آثار و تبعات كودك آزاری

حقوق کودکان هر روزه توسط عده ای نادیده گرفته می شود و هر روز کودکانی در چهار دیواری خانه هایشان مورد شکنجه و آزار قرار می گیرند، بی آنکه در جامعه انعکاسی یابد و یا مورد کوچکترین حمایت اجتماعی قرار گیرند. در بسیاری از موارد زمانی که کودک مورد آزار قرار می گیرد خانه را ترک می کند و در این میان ممکن است مسائلی پیش آید که نتوان جبران کرد. بی شک یکی از تاثیرات کودک آزاری عواقبی است که در سنین بعدی کودک و بر ذهن او به عنوان عضوی در جامعه بر جای می ماند. کودکانی که مورد آزار قرار می گیرد در بزرگسالی همواره احساس خلاء، ناامنی عاطفی و روانی خواهند كرد ، مسئولیت پذیریشان کم شده و معمولا منزوی و مردم گریز، نامهربان و پرخاشگر از آب در می آیند ؛ كه اگر به این معضل رسیدگی نشود  اینان همان جوانان عاصی و بزهکار ناخواسته آینده خواهند بود. زیرا کودکانی که آزار می بینند لاجرم خود آزار رسان می شوند. به تعبیر دیگرکودکانی که در دوران طفولیت بی هیچ حمایت اجتماعی مورد اذیت و آزار عضوی از خانواده یا شخص خارج از خانواده قرار گرفته باشد، نمی تواند در بزرگسالی به خدمت جامعه ای در آیند که رنج و آرامش کودکی آنها را نادیده گرفته است.