مقایسه مبانی فكری و سنت شعری رودكی و نیما یوشیج1

مقدمه و پیشگفتار:

سالهاست كه نام رودكی پیوسته با عنوان «پدر شعر فارسی» و نام نیما یوشیج (علی اسفندیاری) با عنوان «پدر شعر نو فارسی» همراه بوده است و گاه خواننده بدون آنكه علت واقعی این وجه تسمیه را بدند آن را به خاطر سپره و بارها ذكر نموده است.

شاعران بزرگواری كه هر كدام در اعتلای فرهنگ و ادب غنی ایرانی بسیار كوشیده‌اند و تأثیرگذار بوده‌اند و هركدام تحولات بسیار عظیمی را در زمانه و عصر خویش حاصل كرده‌اند.

افراد بسیاری نیز در معرفی آنان و توضیح و گزارش آثارشان گام نهاده‌اند.

اینكه در این طرح تحقیقاتی، اینجانب كوشیده‌ام تا بین مبانی فكری و سنت شعری این دو شاعر، مقایسه‌ای انجام دهم و در ضمن به علل و دلایلی كه باعث شده است از میان خیل عظیم شاعران و گویندگان فارسی از دیرباز تاكنون این دو را به عنوان پدران‌ شعر فارسی برگزیده‌اند، بیان دارم.

به نظر اینجانب برای یك مقایسه‌ی اصولی و صحیح، نخست باید به بررسی و شناخت جزئیات مطالب مورد قیاس پرداخت و سپس نتیجه‌گیری نمود. البته قابل ذكر است كه اگر بخواهیم یك مقایسه‌ی نسبتاً اصولی انجام دهیم؛ باید با توجه به آنكه تعداد ابیات بر جای مانده از این دو شاعر بسیار از لحاظ كمیت با هم اختلاف دارند و چون تعداد ابیات بر جای مانده از رودكی كمتر از هزار بیت است ولی در مورد نیما یوشیج این تعداد چندین برابر می‌باشد؛ لذا به ذكر پاره‌ای از آنها می‌پردازیم تا بدین وسیله یك توازن تقریباً منطقی بین شمار ابیات این دو شاعر از لحاظ ارزیابی برقرار گردد.

لازم به ذكر است كه در تذكره‌ها و كتب تاریخ ادبیات درباره‌ی شمار اشعار رودكی سخن بسیار گرفته‌اند: برخی آن را متجاوز از یك میلیون بیت می‌دانند و برخی دیگر بر آن‌اند كه 700 هزار بیت بوده، و نیز آورده‌اند كه شعر رودكی در صد دفتر گردآوری شده بوده كه بی‌گمان این ارقام مبالغه‌آمیز است. آنچه مسلم است رودكی پر شعر بوده و اكنون همان‌طور كه ذكر شد مقدار اندكی از سروده‌های او در دست است. ⁽¹⁾

در این مجموعه تلاش شده است كه با بررسی و تفحص بر روی اكثر آثار و تحقیقاتی كه در باب این دو شاعر شده است و در كنار هم قرار دادن آن مطالب به نتیجه‌ای كه مورد نظر است، دست یافته شود. در باب رودكی و نیما یوشیج تحقیقات و كتب فراوانی به انجام رسیده است؛ اما آنچه اكنون پس از سالها می‌تواند انگیزه‌ای برای تأمل و تألیفی دوباره در شعر و زندگی این دو شاعر باشد، یكی همان مقایسه‌ی مبانی فكری و سنت شعری این دو است و نیز شاید با این روش پاره‌ای از ابهامات به این گونه از میان برداشته شود و دیگر آن كه شاید در كنار هم قرار دادن مطالب به صورت مقایسه‌ای راه تازه‌ای را در نقد و تحلیل اشعار این دو گوینده‌ی شهیر ایرانی به همراه داشته باشد.

مجموعه‌ی حاضر به هر حال كوششی است برای آشنایی و باز آشنایی كه از منابعی بسیار با ارزش در این زمینه مدد جسته است.

و در پایان امید است كه مخاطبان و اندیشمندان سخن، این نیم گام لرزانی را كه از سر كم‌دانی و كم‌توانی در عرصه‌ی سیمرغ برداشته‌ام به گستاخی نگیرند.

نخستین شناسندگان رودكی:

درباره‌ی چند تن از بزرگان سخن سرایان ایران دشواری بسیار بزرگی كه در پیش ماست این است كه درباره‌ی نام و نسب و تاریخ در گذشت و جزییات زندگی ایشان آگاهی درست و دقیق در كتاب‌های رایج نیست. گویی شهرت ایشان وانتشار فوق‌العاده‌ی آثارشان چنان در میان مردم ایران درگرفته است كه در پی این گونه جزئیات كه درباره‌ی ایشان بسیار اهمیت دارد نرفته‌اند و در حقیقت شهرتشان، زندگیشان را تحت‌الشعاع قرار داده است. چنانكه درباره‌ی فردوسی هنوز مجهولات فراوان در پیش داریم. یكی از آن گویندگان شهیر رودكی است كه زندگی و آثار و افكار او پیوسته در ابهام مانده است و نخستین كسی كه بحث درباره این مرد بزرگ را به جایی رسانده است كه برخی جزییات زندگی او را از زیر پرده استتار روزگار بیرون كشیده مرحوم محمد قزوینی در حواشی چهار مقاله نظامی عروضی است.