نظریه تكامل شغلی دونالد سوپر

مقدمه

سوپر در ارائه نظریه اش به شدت تحت تاثیر خویشتن پنداری قرار گرفته است. یعنی او معتقد است هر فردی شغلی را انتخاب می كند كه متناسب با عقاید وپندارش درباره ی خودش باشد. سوپر در ایجاد نظریه اش تحت عقاید بوهلر  در زمینه رشد نیز قرار گرفته است. بوهلر كه یك متخصص روانشناسی رشد است، زندگی را تركیبی از از دوره های متعدد ومشخص می داند. دوره اول را دوره رشد می نامد كه از لحظه تولد آغاز وتاسن چهارده سالگی ادامه می یابد. سپس دوره مكاشفه شروع می شود كه سنین پانزده تا بیست وپنج سالگی را در بر می گیرد. دوره سوم  را ابقاء می نامد كه از سن بیست وپنج سالگی آغاز ودر حدود سن شصت وپنج سالگی پایان می پذیرد. دوره آخر به افول معروف است واز سن شصت وپنج سالگی به بعد آغاز می شود وتا پایان زندگی ادامه می یابد. نقش ها و وظایف وفعالیت های انسان در هر دوره متفاوت وجداگانه با دوره‌های دیگر است. سوپر با تأسی بر عقاید بوهلر كامل ترین نظریه در زمینه انتخاب شغل وتعیین مسیر تكاملی انتخاب شغل وحرفه را پیشنهاد نموده است. (شفیع آبادی، 1382، ص 131)

سوپر به مسیر تكاملی انتخاب شغل وبلوغ شغلی وحرفه ای بیشتر از انتخاب شغل توجه دارد. زیرا معتقد است انتخاب شغل یكی از نتایج تكامل وبلوغ شغلی وحرفه ای است . بنابراین اگر مسیر تكاملی انتخاب وبلوغ شغلی وحرفه ای مورد مطالعه وبررسی قرار می گیرد ومشخص شود كه فرد بطور كلی در طی این مسیر از چه مراحلی می گذرد، در این حالت هدایت شغلی وحرفه ای فرد با توجه به مسیر ومراحل شناخته شده بسیار ساده تر وعملی تر خواهد بود. به نظر سوپر عوامل زیر مستقیماً در مسیر تكاملی انتخاب شغل وحرفه  دخالت دارد.

1. عوامل نقشی: كلیه عواملی را شامل می شود كه در محیط نقش فرد را معین ومشخص می سازند. بعنوان مثال، نقش فرد را در جامعه بعنوان معلم، مهندس، مشاور، پلیس، وغیره می توان مشخص كرد. هركدام از این نقشها برای فرد ارزش واهمیت خاصی دارد كه ممكن است همانند ویا مغایر با ارزش واهمیتی باشد كه از طرف جامعه برای نقش مورد نظر تعیین گردیده است. به عبارت دیگر، احتمال دارد تصور فرد از شغل مورد نظرش با تصور كلی جامعه از آن شغل یكسان نباشد. فرد با در نظر گرفتن ارزش واهمیتی كه شخصاً برای نقش هر شغل قائل است ونیز با توجه به ارزش اجتماعی نقش هر شغل به انتخاب یكی از مشاغل مورد علاقه خود اقدام می نماید.
2. عوامل فردی: كلیه خصوصیات فردی نظیر هوش، توانائی های خاص، رغبت ها وارزش ها در زمره ی عوامل فردی قرار می گیرند. این عوامل نیز بدون شك در تعیین مسیر تكاملی انتخاب شغل وحرفه موثر می باشند.
3. عوامل موقعیتی:  زمینه های خانوادگی، وضع اجتماعی واقتصادی ، رابطه عرضه وتقاضا، میزان دستمزد و حقوق در زمره ی عوامل موقعیتی بشمار می آیند. این عوامل نیز در تعیین مسیر تكاملی شغل وحرفه و در نتیجه در انتخاب شغل تأثیر قابل انكاری دارند.

گفتیم كه درنظریه تكاملی سوپربر خویشتن پنداری تاكید زیاد می شود. به نظر سوپر وهمكارانش(1963) اولین عامل موثر در تعیین مسیر تكاملی انتخاب شغل وحرفه پندار وعقیده انسان درباره خودش می باشد. با مرور مختصری در نوشته های پیروان مكتب اصالت انسان بخوبی آشكار می شود  كه اولاً خویشتن پنداری مهمترین عامل تعیین كننده  نوع رفتار انسان می باشد.(وایلی 1961) . ثانیاً تعاریف جداگانه  ومتعددی درمورد خویشتن پنداری توسط محققان ابراز شده است. گرچه تعاریف ارائه شده به ظاهر متفاوتند، ولی همگی معنی ومفهوم تا حدودی یكسانی را درباره ی خویشتن پنداری بیان می كنند.(همان)