قضا و قدر (پرتوئی از تفسیر نمونه)

1- همه چیز اندازه دارد.[1]

در آیات مختلفی از قرآن مجید می‌خوانیم كه هر چیزی محدود به حدی است كه از آن حد تجاوز نمی‌كند. در سوره طلاق آیه3 می‌فرماید: «قد جعل الله لكل شییء قدراً» (خدا برای هر چیز مقدار و اندازه‌ای قرار داده است) و در سورة حجر آیة 21 می‌خوانیم و ان من شییء الاعندنا خزائنه و ماننزله‌الابقدر معلوم» (هر چیزی خزائنش نزد ما است و جز به مقدار معین آن را نازل نمی‌كنیم) در آیات مورد بحث نیز می‌خوانیم: «و كل شییء عنده بمقدار.»

اینها همه اشاره به آن است كه هیچ چیز در این عالم بی‌حساب نیست، حتی موجوداتی را كه گاهی در جهان طبیعت، ما بی‌حساب و كتاب فرض می‌كنیم همه آنها دقیقاً حساب و كتاب دارند، چه ما بدانیم یا ندانیم، و اصولاً حكیم بودن خداوند، نیز مفهومی جز این ندارد، كه همه چیز در آفرینش او برنامه و حد و اندازه دارد.

آنچه را از اسرار آفرینش امروز بوسیلة علوم دریافته‌ایم، این حقیقت را كاملاً تأیید می‌كند. مثلاً خون انسان كه حیاتی‌ترین مادة وجودی او است و عهده‌دار رساندن تمام مواد لازم به تمام یاخته‌های بدن انسان است، از بیست و چند ماده تركیب یافته. نسبت این مواد و اندازه و كیفیت هر یك بقدری دقیق است كه با كمترین تغییر سلامت انسان به خطر می‌افتد و به همین دلیل برای شناخت نارسائیهای بدن فوراً به سراغ آزمایش خون و اندازه‌گیری مواد قندی، چربی، اوره، آهن و سایر اجزاء تركیبیش می‌روند و از كمی و زیادی این اجزاء فوراً به علل نارسائیهای بدن و بیماریها پی می‌برند. تنها خون انسان نیست كه تركیبی این چنین دقیق دارد، این دقت و محاسبه در سراسر عالم هستی موجود است.

ضمناً با توجه به این نكته روشن می‌شود كه آنچه را كه گاهی ما بی‌نظمی‌ها و نابسامانیهای عالم هستی می‌پنداریم در واقع مربوط به نارسائی علم و دانش ما است و یك موحد و خداپرست راستین هیچگاه نمی‌تواند چنین تصوری دربارة عالم داشته باشد و پیشرفت تدریجی علوم گواه این واقعیت است. نیز این درس را می‌توانیم بیاموزیم كه جامعة انسانیت كه جزئی از مجموعة نظام هستی است اگر بخواهد سالم زندگی كند باید این اصل «كل شییء عنده بمقدار» بر سراسر آن حكومت داشته باشد و از هر گونه افراط و تفریط و كارهائی كه حساب و كتاب در آن نیست بپرهیزد و در تمام نهادهای اجتماعی حساب و كتابرا حاكم سازد.

2- همه چیز جهان روی حساب است.[2]

جملة «انا كل شیء خلقناه بقدر» در عین فشردگی از حقیقت مهمی در عالم خلقت پرده برمی‌دارد، حقیقتی كه بر سراسر جهان هستی حاكم است و آن اندازه‌گیری دقیق در همة كائنات جهان است. هر قدر علم و دانش بشری پیشرفت می‌كند به این اندازه‌گیری دقیق آشناتر می‌شود. این اندازه‌گیری دقیق در موجودات ذره‌بینی موجود در كرات عظیم آسمانی نیز حاكم است. فی‌المثل می‌شنویم فضانوردان با محاسبات دقیق علمی كه به وسیلة صدها نفر كارشناس متخصص بوسیله‌ مغزهای الكترونیكی انجام می‌گیرد موفق می‌شوند درست در همان منطقه‌ای از كرة ماه كه می‌خواستند، بنشینند، در حالیكه ظرف چند روزی كه سفینه فضائی فاصلة زمین و ماه را می‌پیماید همه چیز دگرگون می‌شود، ماه هم بدور خود می‌گردد و هم بدور زمین و جای آن بكلی عوض می‌شود و حتی در لحظة پرتاب سفینه نیز زمین هم بدور خود و هم بدور آفتاب با سرعت فوق‌العاده‌ای درحركت است، ولی از آنجا كه تمام این حركات گوناگون، حساب و اندازة دقیقی دارد كه مطلقاً از آن تخلف نمی‌كند، فضانوردان موفق می‌شوند كه با محاسبات پیچیده، درست در منطقه مورد نظر فرودآیند!

ستاره شناسان می‌توانند از دهها سال قبل، خسوف و كسوفهای جزئی و كلی را كه در نقاط مختلف زمین روی می‌دهد دقیقاً پیش‌بینی كنند، اینها همة نشانة دقت در اندازه‌گیریهای جهان بزرگ است.