بررسی شاخص‌های فرهنگ و تفكر بسیج در اقشار بسیجی و مطالعه آسیب شناسی آن

   فرهنگ و تفكر بسیج در سیر تحول و تكوین بسیج در دوران انقلاب ، جنگ تحمیلی و دوران سازندگی و بعد از آن در جامعه حضور داشته و همیشه در لحظات بحرانی ، گره های نظامی ، سیاسی ، فرهنگی و اقتصادی نظام را به نحو معجزه آسایی باز كرده است . از آنجا كه بقای نظام جمهوری اسلامی در گروه توجه به این فرهنگ ناب اسلامی ، انقلابی وایرانی است ، باید شاخصه های این فرهنگ را شناخت . همان شاخصه هایی كه از زمان پیدایش تا كنون از آن بهره مند بوده و همگان بر این اساس بسیج را می شناسند و تكریمش می كنند . بر اساس همین شاخصه ها نیز باید از آن وضعیت شناسی و آسیب شناسی كرد و زمینه های ضعف و قوت آن را در اقشار بسیج بررسی كرد و راه كارهایی را برای ارتقای ویژگی های  اسلامی ، انقلابی وملی آن به دست آورد .

موضوع پژوهش 

   بسیج انقلاب اسلامی ایران بیش از آنكه درای سازمان رزمی مشخص باشد ، دارای یك فرهنگ و تفكر است كه شالوده اصلی سازمان بسیج را همین فرهنگ و تفكر تشكیل می دهد . در تبیین فرهنگ و  تفكر بسیج ویژگیهای آن نظریه های مختلفی ارائه شده است كه رد رأس آن فرمایشات حضرت امام خمینی (قدس سره) و حضرت آیت ا…خامنهای (مد ظله) قرار دارد . ایشان بسیج را یك فرهنگ كه د ربین مردم ایران قرار دارد معرفی نموده كه ریشه در باورهای انقلابی ، اسلامی و ملی ایران دارد . معنویت ، شجاعت ، ولایت ، آگاهی و شناخت ، دشمن شناسی ، حریت و … از شاخصهای این فرهنگ و تفكر محسوب می شود .

   در مباحث جامعه شناسی نظرات مختلفی در خصوص فرهنگ و تفكر بسیج ارائه شده است كه زاییده نگرش بسیج شناسی آنهاست . اصولا” برخی بسیج را یك پدیده صرفا” اجتماعی و گذرا می دانند و آن را تز كودتا و آشوب های داخلی می دانند و برخی آن تز بسیج توده ای مطرح كرده اند و برخی بسیج را مانع اصلاحات جامعه در روند حركت بسوی غرب تلقی نموده اند و آن را به عنوان آسیب و مانع توسعه قلمداد كرده اند و برخی آن را نتیجه انقلاب و معادل با جریان انقلاب اسلامی تلقی كرده اند و بدین ترتیب آن را عنصر اصلی نظام اسلامی ایران میدانند . برخی نیز معتقدند كه فرهنگ بسیج در جریان تحولات اجتماعی دچار ضعف شده و رو به نابودی است و برخی معتقدند كه فرهنگ بسیج متناسب با شرایط و موقعیت ها اهداف ووظایف خاصی یافته است كه این تحول را نمی توان ضعف نامید ، بلكه بیانگر توسعه و ارتقاء است .

   آنچه مد نظر این نگارش است ، بررسی شاخصه های فرهنگ و تفكر بسیج در اقشار بسیجی است كه به آسیب شناسی از آن نیز می پردازند . برای آسیب شناسی یك مدل مطلوب از فرهنگ و تفكر بسیج ارایه می گردد . سپس بر اساس مدل مطلوب وضعیت موجود ارزیابی می شود . مقایسه وضع موجود با وضع مطلوب امكان این آسیب شناسی را فراهم می آورد .

دستاوردهای نظری و عملی پژوهش

   مهترین دستاورد این پژوهش ، در بعد نظری تبیین ویژگی های فرهنگ و تفكر بسیج است . در این تحقیق مبانی و جایگاه نظری وویژگی های فرهنگ و تفكر بسیج به لحاظ اسلامی ، انقلابی و ملی تبیین می شود و چهار چوب نظری بسیاری از تحقیقات میدانی را در دراز مدت فراهم می آورد .

   به لحاظ عملی ،، نتایج این تحقیق ، زمینه های ضعف یا قوت اقشار مختلف بسیج را به لحاظ میزان برخورداری از ویژگی های فرهنگ بسیجی بیان می نماید تا مسئولین در زمینه تقویت و یا رفع موانع ، اقدامات علمی و عملی لازم را اعمال نمایند .

معهذا موارد زیر نیز حایز اهمیت است :

1. آشنایی هر چه بیشتر افكار عمومی (خصوصا” جوانان) با ویژگی های فرهنگ و تفكر بسیج .

جوانان ما هرگز جنین فرصتی را نداشته اند كه شاخص های فرهنگ و تفكر بسیج را مستقیم و ملموس درك نمایند . جوانان ما آنچه را كه امروز به عنوان فرهنگ و تفكر بسیج می بینند ، می شنوند و می خوانند برداشت هایی است كه به آن ها منتقل می شود كه بعضا هم خالی از اشكال و اغراض كینه جویانه نیست . لذا ضرورت دارد تا به انحای مختلف شمای كلی این فرهنگ و تفكر به جوانان منتقل شود .

1. مقابله با تهاجم فرهنگی : یكی از شیوه های مؤثر در مقابله با تهاجم فرهنگی ، شناخت و اشاعه فرهنگ و تفكر بسیج است تا جوانان ما را از گرایش به فرهنگ مبتذل غرب و انحراف از فرهنگ ایرانی وو اسلامی مصون بدارد .
2. تصحیح یك برداشت غلط : بعضا” از افراد نا آگاه و یا مغرض تعاریف و برداشت های غلطی از بسیج و فرهنگ بسیج منتشر می شود كه یا ناشی از شناخت ناصحیح آنهاست یا این كه مغرضانه می خواهند این فرهنگ را با یرداشت های كوته فكرانه خود مخدوش سازند . می توان با ارایه تعاریف روشن از فرهنگ و تفكر بسیج برداشت های غلطی كه از فرهنگ و تفكر بسیج ، تبلیغ می شود را خنثی و اذهان را روشن كرد .
3. تجلیل از بسیجیان حامل ارزش های والایی هستند كه حاصل زحماتی است كه در سال های بحرانی دفاع مقدس و پس از آن متحمل شده اند . باید به انحاء مختلف این ارزش ها را در فرهنگ بسیج نهفته است مورد تجلیل قرار داد و نگذاشت تا در زنگار روزمرگی به فراموشی بگرایند . مكتوب كردن چنین فرهنگ و تفكری ضمن تجلیل از آن به بقای آن نیز ككمك می نماید .
4. راهی فراروی پژوهشگران و هنرمندان : بسیاری از هنرمندان و پژوهشگران در صددند تا به نحوی وظیفه شرعی و ملی خود را برای حفظ آثار جنگ ادا نمایند، اما به یك منبع موثق و علمی ، كمتر دسترسی دارند ، چنین پژوهشی در آمد ی است برای آن ها تا بیش از گذشته به این مقوله بپردازند و آن را برای نسل آینده با بهترین صورت ها و سیرت ها به یادگار بگذارند .

تعاریف و مفاهیم

    در این گفتار تعاریف مربوط به واژه ها ی فرهنگ ، تفكرو بسیج  ارائه می شود . هر چند این تعاریف تا بیش از انقلاب در ادبیات ایران مورد استفاده قرار می گرفته اند اما امروز این واژه ها در ادبیات ایران معانی خاصی پیدا كرده اند كه متاسفانه هنوز در فرهنگ لغت یا دائره المعارف رسمی كشور ، تعریف مناسبی در خصوص آن نیامده است . مع الوصف تعاریف مربوط به واژگان فرهنگ و تفكر بسیج به شرح زیر ارائه می گردد .

مفهوم و فرهنگ

   فرهنگ از وسیع ترین مفاهیم علوم اجتماعی است . اولین تعریف علمی فرهنگ توسط (تایلور) در سال 1871 در كتاب (فرهنگ اولیه ) ارائه گردیده است . نظر تایلور این بود كه ”فرهنگ مجموعه پیچیده ایست كه دانش ، اعتقادات ، قوانین ، آداب و رسوم و هر آموخته دیگر انسان را شامل می شود ”.

به گفته تایلور فرهنگ عبارت است از مجموعه علوم ، دانش ها ، هنرها ، افكار و عقاید ، اخلاقیات ، مقررات و قوانین ، آداب و رسوم و سایر آموخته ها و عاداتی است كه انسان به عنون یك عضو جامعه كسب می كند .

   برای مفهوم فرهنگ بیش از 250 تعریف آورده اند كه نقل آن همه در حوصله این نوشتار نیست ، لیكن در ذیل برخی تعاریف را بازگو می كنیم :

تعریف لغوی

   در فرهنگ نامه دهخدا ذیل (فرهنگ )آمده است :

   فرهنگ مركب از ”فر” كه پیشوند است و ”هنگ” از ریشه تنگ اوستایی به معنی كشیدن و فرهیختن هر دو مطابق است با ریشه ادوكا كه به معنی كشیدن و نیز معنی تعلیم و تربیت به معنی فرهنگ است كه دانش و ادب باشد .

   در فرهنگ معین : نیز به این شكل معنی شده : فرهنگ ، فرهنج :

1. ادب (نفس) تربیت .
2. دانش ،. علم ، معرفت ، وزارت فرهنگ : وزارتخانه ای كه امور تعلیم و تربیت افراد مملكت را برعهده دارد .
3. مجموعه آداب و رسوم
4. مجموعه معارف و هنرهای یك قوم .
5.