مقدمه و پیشگفتار

من دیده ام رنگین كمان را خندیده در ذرات باران

من خوانده ام رازی نهان را، در دفتر سبز بهاران

تغییر فصل بی بری را، سرسبزی و بار آوری را

حس كرده انگشتان سردم، در برگجوش شاخساران

كنكاش سرخ لاله ها را، در خلوت خاموش صحرا

دیدم كه دارد داستانها، از چاره جویی های یاران

آن دانه ی خاكی چه بودا – پوسیدن تن را پذیرا-

از ساقه ی نو رسته فردا، چون خود پدید آرد هزاران

من دیده ام جبر زمان را، نابودی فرسودگان را

نادیده بگذشتند اما، از دیدنیها دیده داران

از راستی در گونه ی گل، رنگین شود خون تكامل

اما دروغین است و رسوا، سرخاب این صورت نگاران

از بوته ی خوشبوی گلپر، از پونه ی شاداب نوبر

آیا توان گفتن پیامی، با كرم های گنده زاران؟

ای روز خوب آفتابی، با آسمان پاك و آبی

آخر بگو كی می شتابی، تا مرز این شب زنده داران؟

( رستاخیز، ص 327 )

از سالهای آب و سراب

مقدمه و پیشگفتار

قرن معاصر بانوان شاعری را در دامان خود پرورده است كه هر یك به سهم خود چنان ذوق و ابتكاری در كار سرودن شعر از خود نشان داده اند كه روزگار، سخن ایشان را هرگز به فراموشی نخواهد سپرد و سیمین بهبهانی یكی از آنان است. سیمین بهبهانی ( خلیلی ) به سال 1306 ه.ش. در تهران متولد شد. پدرش عباس خلیلی نویسنده و روزنامه نگار و صاحب ده ها تالیف بود و مادرش فخر عال خلعتبری نیز شاعر و نویسنده و روزنامه نگار بود. وی تحصیلات دانشگاهی را در رشته ی حقوق قضایی به پایان رساند و از چهارده سالگی به شعر گفتن پرداخت. ابتدا با چهار پاره های نیمایی شروع نمود و بعد به گفتن غزل روی آورد ؛ اما درغزل تحولی عظیم به وجود آورد.  زندگی سراسر نشیب و فراز و پرحادثه ی سیمین از كودكی تا نوجوانی شرحی بیش از حوصله ی این گفتار است و برای آگاهی از آن، می توان به شرحی كه او با قلم شیرین و نثر دلاویز و روشن خود به عنوان مقدمه ای بر “ گزینه اشعار ” خود نوشته مراجعه كرد.[1]

اما وی تنها شاعر نبود بلكه همچو پدر و مادرش به نویسندگی نیز می پرداخت؛ قصه و خاطرات و مقالات وی می تواند مطلب فوق را تایید نماید.

سیمین بهبهانی. شاعر معاصر، كه در غزل سرایی و اشعار غنایی توانایی خود رانشان داده است در شعر خویش با انتشار دفترهای رستاخیز، خطی زسرعت و از آتش، دشت ارژن در عوالمی متفاوت با مجموعه های چلچراغ و مرمر سیر می كند، عوالمی گسترده تر از احساسات و عواطف فردی و رنج های تنهایی. در شعر او اینك غم وشادی دیگران بیشتر جلوه گر است و احساس او در خلال شعرش تپش دل وی را هم آهنگ با ضربان قلب مردم به گوش جان می رساند. خود او این تجربه ی معنوی بزرگ را در مقدمه ی دشت ارژن چنین تعبیر كرده است: “ دیری است تا شعرم به یك عاطفه ی همگانی بدل شده است گویی كه زبان جمع است. و این نه ازان روست كه خواسته ام تا از زبان جمع مستحیل شده ام.[2]

سیمین بهبهانی آنچه را كه هست می بیند و می گوید و آنچه را كه می گوید به آن اعتقاد دارد.همان گونه كه ذكر شد برای آشنایی  بیشتر با شخصیت و حسب حال وی، بهتر است كه به نوشته ها و سروده های ایشان مراجعه گردد كه خود گویاتر است. در كتاب “ با قلب خود چه خریدم؟‌” ( گزینه قصه ها و یا دهای سیمین بهبهانی ) و نیز كتاب كلید و خنجر مطلب حسب حال ( جنینی كه من بودم ) مطالبی به قلم توانای سیمین نوشته شده است كه بسیار مفید خواهد بود.

آشنایی با شخصیت و افكار یك نویسنده و شاعر قدم نخست برای درك نوشته ها و سروده های وی است.

سیمین با نخستین شعری كه در چهارده سالگی سرود در روزنامه ی “ نوبهار ” ملك الشعرا بهار چاپ شد نشان داد كه دردهای جامعه و روزگار مردم پریشان حال تا چه اندازه اندیشه ی او را از نوجوانی به خود مشغول می داشته است.[3]

سیمین اگرچه سرودن شعر را درقالب محمول عروضی آغاز كرد ولی شیوه ی نوین چهار پاره های به هم پیوشته را تا چند زمانی قالب بیشتر سروده های او را تشكیل می داد تا این كه رفته رفته به غزل گرایش بیشتر یافت و توانست در این پهنه به آفرینش آثاری برجسته و چشم گیر و شهرتی شایسته دست یابد.

ویژگی هایی از شعر سیمین

گفتیم كه سیمین در غزل تحولی عظیم را پدید آورد، به این صورت كه آن را با مسائل روزمره و سوژه های نمایشی و گفت و گو ها پیوند داد. غزل وی دارای سبكی خاص است كه باید آن را منحصر به فرد دانست. سیمین از سال 1352 ه.ش. و پس از انتشار كتاب رستاخیز خود شیوه ی تازه یی را در پرداختن غزل معاصر بنیاد نهاد كه بدون هیچ تفاخری به لزوم آن سخت باور داشت. این شیوه ی تازه از هنگامی در شعر سیمین شكل گرفت كه از دیدگاه دیگری به غزل نگریست و نه تنها در گزینش مضامین از هر دست ، به نوآوری پرداخت، كه در استفاده از اوزان غزل روش دیگری به كار بست و وی بر این باور بود كه “ ما امروز نیاز به اوزان تازه داریم، به جست و جو می رویم و در میان پاره های كلام آن را كشف می كنیم ”[4]

وی از قالب كلاسیك غزل كناره گرفت كه در آن توفیقی چشم گیر یافت. خود در این باره چنین می گوید:

“ می گویند: چرا سر به بیابان خشن و سنگلاخ گسترده اوزان ناشناس نهاده یی ؟ پای سمندت خواهد شكست و به سرخواهی افتاد. چشم كسی شیرین سواری تو را نخواهد دید، كه پایی را پروای پی گرفتن بی پروایت دربادیه ی جنون نیست. به همان میدان پرتماشایی باز گرد، تا دیگر تاخ تاخ سم سمندت با صدای هلهله و آفرین در‌آمیزد. می گویم : بسیار در چنین میدان رانده ام كه همه در عرصه ی بی خطرش، آشنا و چشم آموز، بی هیجان و بی حادثه، تسلیم تكاپوی سواران بوده است. كشف وطلب، اما، كوه و گداز می خواست، بیابان و ریگزار می جست، و همواری آن میدان، همه ی آن نبود كه من می خواستم، این میدان، خود روزگاری، قطعه بیابانی ناشناخته و پرمانع است. انوری و عطار بارها و بارها راه نشان دادند و نشانه گذاشتند، سنگ برداشتند و سنگریزه كوفتند……. و آنك شما و عرصه ی آسان كرده ی ایشان. در این بیابان خواهم تاخت، تپه ها و گدارها خواهم شناخت، كوره راهی خواهم جست و زیر پویه ی مكرر ستورم چنان خواهمش كوفت كه راهی شود ساده و هموار.