فهرست عناوین

مقدمه...................................

در بیان ادب.............................

در آداب حضرت ربوبیت.....................

در آداب حضرت رسالت......................

آداب مرید و مراد........................

احتیاج به انبیاء در پرورش انسان.........

مقام شیخی و شرایط صفات آن از نظر نجم الدین رازی

آداب و وظایف شیخ نسبت به مرید از نظر عزالدین محمود كاشانی........................................

شرایط و صفات مریدی و آداب آن از نظر نجم الدین رازی 

در آداب مرید با شیخ از نظر عزالدین محمود كاشانی

شرایط شاگردپذیری از نظر ابوسعید ابوالخیر

چند نكته................................

چكیده...................................

در بیان ادب

ادب: نگاه داشتن و رعایت شرایط هر چیز، و در اصطلاح ملكه ای است در شخص كه او را از كارهای زشت باز دارد. «ادبه» یعنی او را مهذب و پاك و اخلاق او را مرضی كرد و به معنای آموختن علم ادب و عقوبت شخصی كه بدی كرده است،‌نیز هست. جمع آن آداب است و آداب بر علوم و معارف بطور كلی و بر علوم مستظرفه بطور خاص اطلاق می گردد ادب كامل آن بود كه ظاهر و باطن او به محاسن اخلاق و اقوال و نیات آراسته بود. اخلاقش مطابق اقوال باشد و نیاتش موافق اعمال. چنانكه نماید باشد و چنانكه باشد نماید.

شیخ الاسلام گوید: ادب تهذیب ظاهر و باطن است این كلمه در اصطلاح عرفان مأخذ از آیه شریفه «والحافظون لحدودالله» (توبه ، 112) است. حدود عبارت از اوامر و نواهی الهی است كه واجب یا مستجب یا محظور یا مكروه است. ادب همواره ملازم با مندوبات و بعد از مكروهات است. رعایت كردن حدود هر كسی عبارت از ادب است،‌نسبت بدان كس، و مأخوذ از روایت نبوی است كه فرمودند: «ادنی ربی فاحسن تأدیبی» (پروردگارم مرا ادب كرد و چه نیكو ادب كرد) حسن ادب، صفات احباب است.

لفظ ادب عبارت است از تحسین اخلاق و تهذیب اقوال و افعال. و افعال بر دو قسم اند: افعال قلوب و آن را نیات خوانند، و افعال قوالب و آن را اعمال خوانند. اخلاق و نیات نسبت به باطن دارند و اقوال و اعمال نسبت به ظاهر. پس ادیب كامل آن بود كه ظاهر و باطنش به محاسن اخلاق و اقوال و نیات و اعمال آراسته بود. اخلاقش مطابق اقوال باشد و نیاتش موافق اعمال. چنانكه نماید باشد و چنانكه باشد نماید.

در آداب حضرت ربوبیت

بدانكه حفظ ادب هم ثمرة محبت است و هم تخم محبت، هر چند محبت به كمال تر، محبت را اهتمام به رعایت آداب حضرت محبوب بیشتر و چندانكه صورت ادب بر محب ظاهرتر، نظر حضرت محبوب با او زیادتر و یكی از جمله آداب الوهیت آن است كه نظر از مشاهده جمال ربوبیت به ملاحظه غیری مشغول ندارد، در خبر است كه چون بنده به نماز برخاست به حقیقت حاضر حضرت الهی شد، پس اگر به دیگری نكرد پروردگار عالم گوید ای بنده به كه می نگری، به كسی می نگری كه او تو را از من بهتر بود،‌ای پسر آدم روی به من آور كه من تو را بهتر از آن چیز كه تو به وی نگرانی.

ادبی دیگر آن است كه به تقرب و ترحیب پادشاه و تمكین و مجال محادثه و مساحره یافتن در حضرت عزت مرتبه خود را فراموش نكند و از حد عبودیت و اظهار فقر و مسكنت متجاوز نگردد تا به طغیان منسوب نشود.

ادبی دیگر اصفای سمع است با كلام الهی و حسن استماع اوامر و نواهی به ترك اصفا با حدیث نفس.

ادبی دیگر ادب سؤال و تحسین خطاب است. چندانكه معنی سؤال و خطاب از صورت امر و نهی و نفی دورتز به ادب نزدیكتر

ادبی دیگر اختفای نفس است در مطاوی انكسار و گم كردن وجود خود در ظهور آثار نعمت الهی وقتی كه نعمتی از نعمتهای او بر خود یاد كند.

ادبی دیگر حفظ اسرار الهی است. باید كه چون بر سری از اسرار ربوبیت وقوف یافت و محل امانت و مستودع اسرار گشت، افشای آن به هیچ وجه جایز ندارد.

ادبی دیگر مراعات ادب اوقات سؤال و دعاست و اوقات صموت و سكوت. و آداب حضرت قرب بسیار است هر كه به این هفت ادب محافظت نماید از رعایت دقاقیق آداب دیگر امید است كه بی بهره نماند و فی الجمله به هیچ حال مراعات ادب حضرت از بنده ساقط نشود الا در حال فنا و استفراق در عین جمع.

در آداب حضرت رسالت

نزدیك اهل تحقیق و محبان صدق معلوم و محقق است كه محبوب ، محبوب بود. چه هر كه محبوب محبوب را دوست ندارد علامت آن است كه محبوب او به علت غرضی معلول و مدخول است. و اینچنین كسی به حقیقت محب نفس خود باشد نه محب محبوب و محبوب را به علت آنكه وسیلت انتفاع و محل التذاذ نفس خود داند دوست دار و نه به ذات و حقیقت. و محبان صادق كه از علت هوا و مراد نفس صافی گشته باشند و از شائبه هستی خالص شده خود را از برای محبوب خواهند. نه محبوب را از برای خود،‌ و هستی خود را فدای او خواهند، نه او را فدای خود و مراد او را بر مراد خود مقدم دارند بلكه ایشان را خود هیچ مراد نبود الا مراد محبوب. و همچنانكه محبوب محبوب محبوب خود بود، وسیلت وصول به حضرت محبوب هم محبوب بود. و پیش اهل ایمان و ایقان معین و مبین است كه رسول (ص) هم محبوب اله است و هم وسیلت حضرت پادشاه تعالی و تقدس. پس محبت الهی اقتضای صدق محبت رسول كند (ص).

همچنانكه حق سبحانه و تعالی را پیوسته بر جمیع احوال خود ظاهراً و باطناً واقف و مطلع بیند، رسول علیه الصلوه والسلام را نیز بر ظاهر و باطن خود مطلع و حاضر بیند تا مطالعه صورت تعظیم و وقار او همواره بر محافظت آداب حضرتش دلیل بود و از محافظت او سراً و علناً شرم دارد و هیچ دقیقه از دقایق آداب صحبت او فرو نگذارد.

و ادب دیگر بعد از تمهید قاعده اعتقاد كمال متابعت سنت و طریقه اوست به دوام اجتهاد. باید كه متأدب در متابعت سنت رسول الله غایت جهد مبذول دارد و اهمال در آن جایز نشمارد و یقین داند كه درجة محبوبی نتوان یافت الا به مراعات سنن و نوافل.

و فی الجمله باید كه در جمیع حالات و اعتقادات و اقوال و افعال، تعظیم و توقیر رسول الله را با تعظیم الهی مقارن دارد و طاعت او را با طاعت حق لازم شمارد «قل اطیعوا الله و اطیعوا الرسول» ایمان به خدای و یگانگی او بی مقارنت ایمان به محمد و اقرار به رسالت او صحی و مقبول نیست و ادای فرایض را بی سنن رواتب به حضرت عزت طریق وصول نیست. تعظیم او را عین تعظیم حق بیند و طاعت او محض طاعت اله سبحانه تعالی و من یطع الرسول فقد اطاع الله.

آداب مرید و مراد

احتیاج به انبیاء در پرورش انسان

«بدان كه چون خداوند طلسم ملك و ملكوت بر یكدیگر نسبت آن را چنان محكم كرد كه هیچ آدمی و ملك به تصرف نظر خویش هر چند بكوشند آنرا باز نتوانند گشود و اگر توانستی روح هرگز در زندان سرای دنیا قرار نگرفتی.

بندهای طلسم اعظم را یا او تواند گشود یا كسی كه مفتاح به دست او دهد. حق تعالی چون خواست كه طلسم اعظم موجودات گشاید و روح انسانی را از قید حبس قالب خلاص دهد و به عالم قرب باز رساند در هر قرن و عصر یكی را از جمله خلایق برگزید و از همه بندگان بركشید و به نظر عنایت مخصوص گردانید.

پس روح انبیاء كه در صف اول بودند در مقام بی واسطگی از نظرهای خاص حق تعالی پرورش یافته بودند كه در طلسم گشایی عالم صورت آدم وقت خویش باشند آنگاه خلایق به واسطه هدایت ایشان طلسم گشودن درآموزند.

در دبیرستان شریعت ابتدا باید مقدمات آن را آموخت كه هر امری از اوامر شرع كلید بندی از بندهای آن طلسم اعظم است و چون به حق هر یك در مقام خویش قیام نمودی بندی از طلسم گشاده شود.

چون معلوم شد كه بندهای طلسم وجود انسانی جز به كلید شریعت نمی توان گشود، حقیقت دان كه شریعت را صاحب شرع باید و آن انبیاء اند.

در دو قرن اخیر كه سرعت پیشرفت بشر به واسطة پیدایش ابزار جدید ارتباط جمعی از قبیل روزنامه، مجلات، رادیو و تلویزیون و...  و دگرگونی عمیق و شیوة چاپ و نشر كتب بیشتر گردیده و آموزش به نوعی عمومیت تامی یافته است نقش كتاب و كتابخوانی اهمیت و درخشش ویژه داشته است و توجه این موضوع نظر علمای تعلیم و تربیت را به خود جلب نموده تا جایی كه رشتة تخصصی روشهای مطالعه عنوان یكی از شاخه‌های آموزش گردیده است و عده‌ای از علمای تربیتی به تحقیق و بررسی آن مشغول شدند و نتایج پژوهشهای اكثر ایشان به صورت مختلف چاپ و نشر شده است آنچه را كه اكثر محققین بر آن معتقدند این است كه در جهان متغیر عصر حاضر كه هر روز در زمینه‌های علمی –سیاسی – اقتصادی – هنری دگرگونی تازه‌ای رخ می‌دهد كتاب و مطالعه دیگر كار افراد ویژه نیست بلكه هر شخصی در هر موقعیت و در هر مقام و شغلی نیازمند به مطالعه و خواندن مستمر است و باید بطور مرتب مقداری از وقت روزانة خود را به خواندن مطالب كتب و روزنامه‌ها و مجلات اختصاص دهد شك نیست كه اگر دانش‌آموزان به روزنامه‌خوانی و مطالعة كتب خود گیرند و هر روز كه از عمرشان می‌گذرد مقداری بر سطح آگاهیشان افزوده گردد می‌توانند به عنوان افرادی آگاه و بصیر جامعه خود را به سوی پیشرفت و ترقی سوق دهند.

    كتابخوانی انسان را در تعیین سرنوشت خود و جامعة خویش شریك می‌كند حس همنوع‌دوستی و خیرخواهی را برمی‌انگیزد، قوة ابتكار و خلاقیت، روحیة آزادی‌خواهی و بزرگ‌منشی را تقویت می‌كند. خواندن و مطالعه در نزد انسان یك توانایی اكتسابی است كه هر چه فرد در آن بیشتر تمرین كند تبحّر بیشتری كسب می‌نماید تمام كسانی كه با سرعت و علاقه به خواندن می‌پردازند سالها تجربة مطالعه و كتابخوانی از همان دوران كودكی داشته‌اند بنابراین هر چه انسان بیشتر مطالعه كند و با كتاب و سایر مطالب خواندنی بیشتر سر و كار داشته باشد بر فنون و روشهای درست و تسریع مطالعه تسلط بیشتری پیدا می‌كند و بهتر می‌آموزد كه چگونه بر مشكلات سریع‌خوانی غلبه كند همچنین ایجاد علاقمندی و عادت به مطالعه بایستی قسمتی از برنامه مؤسسات آموزشی، كودكستانها، مدارس ابتدائی و متوسطه باشد و در هر سنی مطابق با امكانات و احتیاجات همان سن كار مداوم و مطابق با برنامة معین انجام گیرد.

2-1 بیان مسئله

    علاقه به مطالعة كتاب كه ریشه در حس كنجكاوی انسان دارد امری فطری و هماهنگ با انگیزه‌های درونی افراد است و كم و بیش در تمام كودكان وجود دارد كودكان در صورتی كه در خانواده‌ای با هر موقعیت فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی باشند حداقل به تماشای تصویر كتاب علاقه دارند اگر چه این امر می‌تواند سرآغاز علاقه به مطالعة كتاب در بزرگسالی شود اما به مرور زمان با توجه به موقعیت خانواده این علاقه در دو جهت مختلف شكل می‌گیرد در عده‌ای نگرش مثبت به كتاب رشد كرده و علاقه آنها روز به روز بیشتر می‌شود تا آنجا كه طبق برنامة منظم و دقیق مطالعة كتاب را در برنامه روزانه خود جای می‌دهند و در عده‌ای نگرش منفی ایجاد می‌گردد و آنچنان از كتاب گریزان می‌شوند كه كتابهای درسی را میز برای كسب حداقل نمره قبولی مطالعه می‌كنند و با كتابهای دیگر هیچ رابطة دوستی و نزدیكی ندارند از دلایل عدم استفاده از مطالعه را می‌توان گفت در كشور ما هنوز هیچ اقدام جدی در این زمینه صورت نگرفته است دلیل اصلی این بی‌توجهی را می‌توان در این دید كه مطالعه هنوز در ایران یك موضوع جدی تلقی نشده و نیاز به مطالعه هنوز برای مردم یك نیاز واقعی به حساب نمی‌آید.

    نظر به اینكه گرایش و انگیزه به مطالعه در خانواده و از دوران كودكی شكل می‌گیرد قطعاً برای یافتن علت اصلی ابتدا باید سراغ خانواده و سپس به دنبال عوامل دیگر رفت كه به نوبة خود دارای اهمیت ویژه‌ای هستند به همین دلیل به عنوان یك معلم كه می‌تواند در تشویق دانش‌آموزان به مطالعه مؤثر باشد تحقیقی را در زمینة تاثیر مطالعات غیر درسی در كمك به تحصیلی دانش‌آموزان دورة ابتدائی، موضوع پژوهش قرار داده تا قدم كوچكی در راه تعالی بخشیدن فرهنگ مطالعه در میان آینده‌سازان كشور برداشته شود.

3-1 اهداف تحقیق

هدفهای كلی تحقیق

1- آگاهی از تاثیر مطالعات غیر درسی در موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان.

2- آگاهی از تأثیر كتابخانة مدارس در ایجاد عادت به مطالعه در دانش‌آموزان و زمینه‌سازی برای توسعة فرهنگی.

هدفهای جزئی تحقیق

1- آگاهی از تأثیر تشویق والدین و معلمان در گرایش دانش‌آموزان به مطالعه

2- آشنایی با عواملی كه در مطالعة دانش‌آموزان نقش دارد.

3- آگاهی از ضرورت تهیة كتابهای ادبیات كودكان مطابق با سن و فهم و احتیاجات فعلی آنها از سوی متخصصان.

4- مشخص كردن میزان علاقة دانش‌آموزان نسبت به موضوعات مختلف مورد مطالعه

5- تحریك قوة خلاقیت و ابتكار دانش‌آموزان و تقویت و پرورش نیروی تخیل آنان.

6- آگاه نمودن والدین دانش‌آموزان به اهمیت مطالعات غیر درسی در كسب موفقیت‌های تحصیلی.

7- آگاهی از تأثیر مطالعات غیر درسی در پیشرفت خواندن.

4-1 اهمیت موضوع تحقیق

    انسان از زمانی كه خط را اختراع كرد تا امروز كه صفحة كامپیوتر منعكس كنندة افكار و امیال و جولانگاه فكر بشر است هیچگاه از كتاب و كتابخانه بی‌نیاز نبوده است در دنیای معاصر كه بوسیلة وسایل ارتباطی مثل دهكده‌ای كوچك و محدود شده است و چهار گوشة آن هر لحظه روشن‌تر و واضح‌تر و قابل رویت می‌شود هنوز كتاب و مطالعه جایگاه رفیع فرهنگی خود را حفظ كرده و به عنوان سرآمدترین و بهترین وسیلة انتقال پیام و اطلاعات محسوب می‌شود.

    دربارة اهمیت مطالعه و نقشی كه در سازندگی فرد و اجتماع و سرنوشت بشری دارد و اینكه مطالعه می‌تواند چه نقش عظیمی در تعلیم و تربیت ایفا كند صحبت فراوان شده است و امروزه كمتر كسی را می‌توان یافت كه با كتاب سر و كار نداشته باشد و به این نكتة مهم واقف نباشد شكی نیست كه علاقمندی به مطالعه خصلتی است كه باید در افراد بوجود آید و مدام تقویت شود تا زمانی كه فرد خود بتواند این كار را ادامه دهد عادت به مطالعه اكتسابی است و باید از همان دوران كودكی در شخص تقویت گردد.

    با توجه به اینكه یكی از وظایف آموزش و پرورش ایجاد عادت به مطالعة مستمر در دانش‌آموزان است و از طرفی نقشی كه مطالعة مدام در شكل‌گیری شخصیت انسان دارد به اهمیت نقش والدین و مدرسه و جامعه در این امر مهم پی می‌‌بریم هدف آموزش و پرورش به معنای واقعی گذشته از تعلیم و تدریس، جستجو و كنكاش در روح دانش‌آموزان برای درك ذوق و استعدادهای نهفتة آنان و رهبری این استعدادها به سوی كمال است. در عصری كه ما در آن زندگی می‌كنیم هدف آموزش و پرورش در آموزشگاهها به پایان رساندن برنامة درسی سالانه نیست امروز دیگر نمی‌توان دانش‌آموزان را محكوم و محدود به خواندن چند كتاب درسی كرد ذهن كنجكاو و جستجوگر آنان پاسخ پرسشهای بی‌شماری را كه پیشرفت حیرت‌انگیز دانش و اكتشافات بی‌شمار امروز برای او بوجود آورده است، طلب می‌كند و برآوردن این نیازها دسترسی به منابع و خدمات كتاب و كتابخانه می‌باشد.

    متأسفانه امروزه دانش‌آموزان به مطالعات جانبی به علل گوناگون رغبت و علاقة چندانی نشان نمی‌دهند و شمار قابل توجهی از اولیاء و معلمان نیز با غفلت و عدم آشنایی از اهمیت و نقش اینگونه مطالعات، دانش‌آموزان را در این جهت تشویق و راهنمایی نمی‌كنند گاهی بر این باورند كه این مطالعات باعث اتلاف وقت و موجب افت تحصیلی می‌گردد در صورتی كه كتاب بهترین دوست انسان و موجب باروری اندیشه و غذای روح بشر است بنابراین كودكان و نوجوانان به كتابهایی نیاز دارند كه جذاب و عمیق و شیرین بوده و با تجربه‌های آنان و نیز نیازها و علایق و تواناییهای آنها هماهنگ باشد و همچنین وسیله‌ای باشد برای كنجكاوی‌های خودانگیخته و آرمانهای بلندپروازانة آنها، خوراكی باشد برای تخیل سرشار و سیّال آنان و بر وسعت تجربه‌های آنان بیافزاید به آنها لذت خواندن و عمیق شدن را ارزانی دارد و سرانجام لذت را به علاقه و علاقه را به عادت مبدل سازد.