- خلاصه روند دویست ساله توسعه و گسترش شهر تهران

شهر تهران از حدود دویست سال پیش كه پایتخت اعلام شد تا به امروز تحولات بسیاری را از سر گذرانیده است و طی ادوار مختلف توسعه، به كلان شهر كنونی تبدیل شده است. شهر تهران عمدتاً در سه مقطع گسترش یافته است؛ اول در زمان صفویه و قاجاریه، دوم در زمان پهلوی اول و سوم در زمان پهلوی دوم. حركت طبیعی گسترش شهر تهران طی دوران صفویه و قاجاریه و به حكومت رسیدن رضاشاه، دچار تحولات جدیدی شد. وسعت شهر تهران طی دوران كوتاه حكومت وی به سرعت افزایش یافت و از حدود 24 كیلومتر مربع در سال 1301 هـ . ش به حدود 45 كیلومتر مربع در سال 1320 هـ .ش رسید. یعنی مساحت شهر در ظرف كمتر از 20 سال، تقریباً دو برابر شد. هسته مركزی شهر نیز با توجه به جاذبه شمال شهر و شمیرانات به طرف آن كشیده می‌شود، به طوریكه امروزه مركز تهران از بازار به خیابان انقلاب تغییر مكان داده است، یعنی 4 كیلومتر حركت كرده است. در نقشه‌های گسترش شهر تهران در دوره‌های مختلف، این تغییرات به وضوح دیده می‌شود. جمعیت شهر تهران در طی سالهای 1166 هـ . ش تا 1365 هـ . ش از بیست هزار نفر به 6 میلیون نفر رسید. یعنی 300 برابر و وسعت شهر از 2/7 كیلومتر مربع به 620 كیلومتر مربع رسید یعنی وسعت شهر 76 برابر شد.

• ارتفاعات

استان تهران با رشته‌ كوه‌های البرز از استان‌های شمالی ایران جدا شده است. بخش مرتفع البرز در مرز شمال استان به 1500 متر می‌رسد كه در سمت شمال غربی كشیده شده است. در ارتفاعات بالایی كوهستان البرز كه دارای شیب نسبتاً تندی است، امكاناتی بسیار محدود برای دست‌یابی به منابع آب و كشاورزی وجود دارد. از این رو جمعیتی بسیار اندك در این نواحی ساكن شده‌اند. شهرستان و تقریباً همه شهر دماوند در این ارتفاعات قرار گرفته است.

ارتفاع رشته‌كوه‌های البرز به سوی شرق افزایش می‌یابد و در ارتفاع 5678 متری (قله دماوند) به بالاترین حد خود می‌رسد. قله دماوند در مركز البرز قرار دارد و مرتفع‌ترین قله میان چكادهای آسیای غربی و اروپا است. قله دماوند آتشفشانی خاموش است كه اكنون آخرین مرحله‌های پیش از خاموشی كامل را می‌گذراند و خروج گازهای گوگردی و چشمه‌های معدنی این ادعا را تایید می‌كند.

در شمال‌شرقی استان، كوه‌های سوادكوه و فیروزكوه قرار دارد و به ارتفاعات شهمیرزاد در شرق می‌پیوندد.

دیواره جنوبی كوه‌های البرز مركزی را در استان تهران كوه‌های لواسانات و قره‌داغ و كوه‌های شمیرانات كه بلندترین نقطه آن قله 3933 متری توچال می‌باشد، در بر گرفته است. از دیگر ارتفاعات استان می‌توان به كوه‌های حسن‌آباد و نمك در جنوب، بی‌بی شهربانو و القادر در جنوب شرقی و ارتفاعات قصر فیروزه در شرق اشاره كرد.

•  پوشش گیاهی

موقعیت آب و هوایی استان تهران، چه در مناطق كوهستانی و چه در دشت‌ها، موجب پوشش گیاهی از نوع نیمه صحرایی شده است. بارندگی اندك و خشكی هوا باعث رشد خار و بوته استپ‌های صحرایی و نیمه صحرایی به ویژه در بلندی‌هاست.

نواحی جلگه‌ای و دشت‌های استان تهران با شیبی ملایم از شمال شرقی به سوی جنوب غربی كشیده شده است. این مناطق به علت هموار بودن، وضعیتی مناسب برای كشاورزی و تجمع كانون‌های زیستی فراهم آورده است.