امروزه آموزش و پرورش بیشتر به شكل رسمی و شهری و سازمان یافته در سطحی گسترده جریان داشته و ارتباطی تنگاتنگ با رشد اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی، توسعه علمی، صنعتی و اقتصادی دارد. نگاه گسترده به نقش آموزش و پرورش به عنوان عاملی موثر در فعلیت بخشیدن به امكانات بالقوه و ذاتی افراد، انتقال اندوخته تجارب گذشتگان،ارائه ارزشهای مطلوب، افزایش معلومات و ایجاد مهارتهای لازم در اجزاء برای زندگی و بالاخره تسهیل سیر حركت وجودی آدمی به سوی كمال و قرب الی‌الله، اهمیت امروزه این نهاد اجتماعی را بیش از پیش نشان می‌دهد.
 

و كل نظام آموزش و پرورش، در حقیقت نظامی است تربیتی كه امروزه روی فرد انسانی پیاده می‌شود و این انسان با صفات و ویژگیهای متعدد و متنوعی كه دارد، موجودی بسیار پیچیده و استثنایی است كه تربیت و هدایت وی بدون شناخت دقیق این صفات به درستی و آسانی مقدور نخواهد بود.

شناخت، تنها از راه مطالعه چند كتاب با چند مورد خاص پیدا نمی‌شود، بلكه به ممارست و عمل نیاز دارد. و تربیت (آموزش و پرورش) با كوشش برای تغییر رفتار فرد، هنگامی و در صورتی موفقیت‌آمیز خواهد بود كه مربی، اعم از مادر و پدر و معلم موضوع تربیت را درك كند و او را انسانی بارآورد كه لازمه یك جامعه ایده‌آل باشد.

انسان شدن یا به خصایص انسانیت دست یافتن و آراسته شدن جز از راه «تربیت سالم» امكان ندارد. تربیتی كه به كلیت رفتار انسان توجه دارد و بهره‌مندی از زندگی سالم را هدف عمده خود تلقی می‌كند. تربیتی كه امروز انسان را فدای آینده نمی‌كند بدون این كه از آینده او ارزش حیاتی آن غافل باشد.

البته نباید از نظر دور داشت كه نهاد آموزش و پرورش از نظر تربیتی پس از خانواده قرار دارد. همچنان كه از دیدگاههای متفاوت و مستند علوم زیستی- تربیتی از جمله روانشناسی، تربیت اولیه كودك و خودآدمی در محیط خانواده پایه‌ریزی می‌شود كه بعد از آن طبعاً وارد خانه دوم یعنی مدرسه شده و بعد به اجتماعی بزرگتر از هر دو اجتماع قبلی به نام جامعه قدم می‌گذارد.

پس خانواده به عنوان نخستین گروه راهنمایی - تربیتی، با دوام‌ترین عاملی است كه در رشد شخصیت تاثیر می‌گذارد. تاثیر خانواده بخصوص در شیئی اولیه كودك نقش‌پذیری بیشتری دارد و از اهمیت بیشتری برخوردار است. كودك در محیط خانوادگی خود و به وسیله آن با زندگی جمعی و فرهنگی جامعه خود آشنا می‌شود.

به طور كلی، فرهنگ و ماهیت زندگی خانواده، روابط والدین با یكدیگر و با فرزندان، سن و روابط فرزندان با یكدیگر موقعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده، افكار و عقاید و آداب و رسوم متداول در خانواده، در رشد و تكامل روانی و شخصیت فرد موثرند. در این اثنا و در همان هنگام كه احتمالاً فكر می‌كنیم خانواده‌ها مطمئن‌ترین مكان برای تربیت سالم هستند؛ از همین مكان امن و مطمئن فرزندانی بیرون می‌آیند كه هر چند وارد مدرسه می‌شوند و تحت تربیتی اصولی‌تر قرار می‌گیرند ولی اندرون تاریكی از بار غم و اندوه و مشكلات با خود به محیط مدرسه می‌آورند كه اگر خوب جهت داده نشوند احتمالاً خسارت جبران ناپذیری را به پیكره خود، مدرسه و در نهایت یك نظام تربیتی تدوین شده وارد سازند. مشكلاتی كه حاصل دیده‌ها و شنیده‌های خود دانش‌آموز از اعمال و رفتار والدین خود می‌باشد و او تا مرحله ورود به فضای دیگری غیر از خانه آنها را لمس كرده و تحت تاثیر نقاط منحنی آن مسائل قرار گرفته است.

به طول كلی، طبقه‌بندی مشكلات نوجوانان- از بدو ورود به دوره راهنمایی تحصیلی تا اواسط دوره آموزش متوسطه- بر حسب اهمیت و فراوانی عبارتند از:

روابط خانوادگی، مشكلات مادی، مشكلات مدرسه‌ای، معلمان، روابط با جنس موافق و مخالف، چگونگی گذراندن اوقات فراغت، مشكلات سازشی و غیره كه عواملی از جمله: ترس، نگرانی، كم رویی، خشم، حسادت، احساس حقارت، اضطراب، ناكامی، تعارض و ... را سبب شده كه پیامدهای حاصل از این مشكلات و عوامل به عنوان بخش عمده‌ای از معضلات، مدارس‌ ما را درگیر مسائل پیچیده رفتاری و تربیتی می‌كند ...

در حالی كه یك نظام تربیتی سالم معتقد است كه انسان وقتی می‌تواند از سعادت واقعی هر دو جهان برخوردار شود كه دست و دل و مغز او هماهنگ تربیت یابند و او از بدن سالم، عاطفه سالم و فكر سالم بهره‌مند گردد.

سهم عمده‌ای از افزایش بار بیماری‌های غیر واگیردار را افزایش اختلالات روانپزشكی بر عهده دارد. این اختلالات كه پیش از این توجهی در كشور به خود جلب نكرده بود و در حدود یك دهه است  كه به یكی از محورهای مهم تبدیل شده و نیاز به برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های متعددی در زمینه بهداشت روان هم اكنون بیشتر از هر زمان دیگر احساس می‌شود (مركز مشاوره دانشگاه تهران، 1381).

مطالعه انجام شده توسط سازمان جهانی بهداشت، دانشگاه‌ هاروارد و بانك جهانی به این امر اشاره می‌كند كه تلفات 5 میلیون نفری ناشی از صدمات در سال 1990، بالغین جوان بیشترین سهم را داشته و پس از حوادث رانندگی، خودكشی دومین علت این مرگ‌ها بوده است. آزاد (1373) خودكشی[1] و انواع آن را به شرح زیر معرفی می‌كند: خودكشی از دو لغت دارای ریشه لاتین یعنی SUI‌ به معنی خود و Caedere‌ به معنی كشتن مشتق شده است و در حال حاضر به صورت خودكشی استعمال می‌شود. اولین بار این اصطلاح در سال 1737 توسط دفونتن فرانسوی به كار گرفته شد. بعدها اصطلاحات دیگری كه مربوط به خودكشی بودند مورد استفاده قرار گرفتند از جمله:

اقدام به خودكشی، برای اقداماتی كه شخص به منظور از بین بردن خود انجام می‌دهد اما منجر به مرگ نمی‌شود. افكار خودكشی[2] برای اشتغالات ذهنی راجع به نیستی و تمایل به مردن كه هنوز جنبه عملی به خود نگرفته است.

خودكشی انجام یافته[3]، برای همه مواردی كه شخص با انجام یك عمل انهدامی و تخریب صدمه‌ای به خود وارد می‌كند. فرا خودكشی[4] برای همه رفتارهای آسیب رسان كه شخص به طور غیر عمدی و بدون قصد خاتمه دادن به زندگی مرتكب می‌شود.

خصوصیت مشترك ما بین افرادی كه اقدام به خودكشی می كنند داشتن این باور است كه خودكشی تنها راه غلبه بر احساسات غیر قابل تحمل است. كشش خودكشی در این است كه در نهایت به این احساسات غیر قابل تحمل خاتمه می دهد. در تراژدی خودكشی، آشفتگی و مشكلات عاطفی به حدی شدید می‌گردند كه فرد را در یافتن راه حل‌های مختلف حل مشكل ناتوان می‌سازند، در حالی كه راه حل‌های دیگری نیز وجود دارند .

مرگ یكی از اعضای خانواده از جمله مواردی است كه اعتماد به نفس ما را تحت تاثیر قرار داده و احساس بی‌ارزشی را در ما به وجود می‌آورد، در واقع هیچ نوع دیگری از مرگ در دوستان و بستگان، چنین احساس مداومی از پریشانی، شرم، گناه و اغتشاش كلی را باعث نمی‌گردد. بازماندگان خودشان نیز قربانی هستند و در سال‌های بعد از خودكشی شخص مورد علاقه، میزان بالایی از مرگ و میر را نشان می‌دهند. این موارد به همراه تاثیر اجتماعی و اقتصادی خودكشی، اهمیت توجه به آن و ضرورت شناخت علل و عوامل فردی و اجتماعی آن را نشان داده و انگیزه‌ای برای بررسی این پدیده مهم فردی و اجتماعی را فراهم می‌نمایند.

شاید بتوان نوجوانی را به عنوان دوره‌ای از فراخنای زندگی كه طی آن بیشتر خصوصیات اجتماعی، روانی ، شناختی و زیستی تغییر می‌یابند در نظر گرفت. (لرنر[5] و گالامبوس[6]، 1998) . به همین دلیل افراد در این مرحله سنی در معرض بسیاری از مشكلات رفتاری و روانی قرار می‌گیرند. در واقع در دوره نوجوانی ضعف در تصمیم‌گیری (در حوزه‌هایی مانند مدرسه، روابط با جنس مخالف و مصرف مواد) ، نتایج منفی‌تری از دوران كودكی را در برداشته و همچنین نوجوان بیشتر برای تصمیمات و نتایج كارهای  خود نسبت به دوران كودكی مسئول می‌باشد.

فهرست :

خصوصیات عمومی دوران بلوغ.....................

خواهش های فطری و خواهش های اكتسابی در دوره جوانی   

فراهم كردن غرایز در این دوره (تكالیف نوجوان).

چگونگی رشد شخصیت در این دوره.................

اظهار وجود و اثبات شخصیت.....................

چگونگی دستیابی به استقلال.....................

انتخاب دوست..................................

چگونگی رشد و تكامل جسمانی از تولد تا پایان دوره جوانی   

عكس العمل های روانی دختران نسبت به تغییرات بدنی

رابطه ی بلوغ جسمی با بلوغ روانی..............

خود دوستی و دگردوستی در این دوره ............

بلوغ.........................................

مقدمه

خصوصیات عمومی دوران بلوغ

• برقرار كردن مناسبات كاملتر با همسالان خود
• كامل كردن نقش اجتماعی خود به عنوان یك مرد یا یك زن
• قبول كردن وضع جسمانی خود و استفاده از آن به طور مؤثر
• به دست آوردن استقلال عاطفی و از میان بردن وابستگیهای عاطفی با والدین  و سایر افراد بالغ «فطام روانی»
• اطمینان حاصل كردن درمورد استقلال اقتصادی.
• انتخاب شغل و آماده كردن خود جهت احراز آن.
• آماده نمودن خود جهت انتخاب همسر و تشكیل خانواده.
• پرورش دادن مهارتهای هوشی و مفاهیم لازم جهت شركت دادن در زندگی اجتماعی.
• كامل كردن رفتار اجتماعی و قبول كردن مسئولیت های مربوط بدان.
• آشنا شدن با یك دسته از ارزشهای اخلاقی و تحصیل یك فلسفه حیاتی ارضاء كننده[1].

از دیگر خصوصیات عمومی دوران بلوغ عبارتند از :

دارا بودن مشكلاتی چون عصبانیت ، ناآرامی، علاقه به تنهایی، رغبت نشان دادن نسبت به امر و نهی كردن، بهانه گیری، ناراضی بودن از وضع زندگی، جرو بحث كردن با اعضای كوچكتر خانواده، لجباز بودن، نداشتن توانایی برای بازگویی وضعیت روحی و علاقه های خود و مسائل خانه و خانوادگی، وضع موقعیت اجتماعی، دینی و اخلاقی، مسائل مربوط به تحصیل و غیره.[2]

خصوصیات جسمانی- حركتی یازده سالگی و دوازده سالگی :

• گرایش به فعالیت و تحرك بیشتر می‎شود.
• وزن دختران 11 ساله از وزن و قد پسران هم سنشان بیشتر می‎شود.

3- تفاوت در اندام دختران در مقایسه با پسران محسوس تراز سنین 8 و 9 و 10 سالگی است.

4- فعالتر از مراحل قبلی رشد است و دوست دارد مشكلاتش را شخصاً حل كند.

5- بین عضلات چشم و حركات دست برای نوشتن هماهنگی ایجاد می‎شود.

6- مدل های ایده آلی او دارای خصوصیات جسمانی بارز هستند.

7- رفتار او تحت تأثیر خصوصیات ساختمانی بدن او قرار دارد.

خصوصیات عقلی- ذهنی :

1. به تدریج به مرز تفكر انتزاعی می رسد و می‎تواند به تدریج در غیاب اشیاء در مورد آنها تفكر كند.
2. كودك 12 ساله می‎تواند فرضیه هایی كه ممكن است حقیقی و غیرحقیقی باشد مورد توجه قرار دهد.
3. نیروی خلاقه در تجسم فضائی و درك روابط عددی افزایش پیدا كند.
4. قوه حافظه به سرعت توسعه پیدا می‎كند.
5. می‎تواند اشیا را از نظر خصوصیاتی كه كمتر مشهودند طبقه بندی كند.
6. رشد عقلی به سرعت در جهت آشنائی با مفاهیم پیش می رود.
7. آهنگ رشد اندیشه و استدلال سریعتر از مراحل پیشین است.
8. به علت گسترش عمقی مفاهیم، كودك با جزئیات و ویژگیهای مختلف مفاهیم آشنایی پیدا می‎كند.
9. رابطة علت و معلول را درك می‎كند.
10. جهات فرعی را به تدریج می آموزد.
11. مفهوم زمان را می فهمد.
12. نیروی اندیشیدن و استدلال از طریق حل مسئله و آزمون راه حل های مختلف افزایش می یابد.
13. به معیارهای زیبائی بزرگسالان گرایش بیشتری پیدا می‎كند.
14. به جمع آوری اطلاعات مورد رده بندی اشیاء علاقه نشان می‎دهد.

خصوصیات عاطفی :

• در نوشتن و نقاشی های او، معمولاً سلیقه های هنری و شخصی دیده می‎شود