خلاصه فصل پنجم و ششم كتاب «نظریه‌‌های علوم انسانی» نویسنده ژولین فرونه- مترجم علیمحمد كاردان از ص

فصل پنجم

دیلتای (1911-1833)

• ویلهلم دیلتای نظریه پرداز مسلم علوم انسانی بود و همواره خواهد بود.
• نخستین كسی است كه در علوم انسانی معرفت شناسی مستقلی را بوجود آورد.
• پیرو مكتب تاریخی است و مسأله نقد عقل تاریخی را مطرح می‌كند.
• او شاگرد بوكه و نویسنده شرح احوال شلایر ماخر است.
• او طرفدار روش تأویل و از فلسفة تحصلی سخت متأثر است.
• در جوانی به عضویت حلقه برلن (كه باشگاه خودكشی كرده ها نامیده می‎شود) درمی‌آید.
• او برای روان شناسی تقدم قائل است و با فلسفة اصالت طبیعت مبارزه می‌كند بدون اینكه در دام روش درون نگری گرفتار شود.
• اندیشه او مانند هر اندیشة دیگری به اوضاع و احوال تاریخی وابسته است.
• برای عقل و نظامهای عقلانی یعنی علوم اهمیت فراوان قائل است اما از ناتوانی تبیین علمی در غلبه كامل بر نیروهای غیرمعقول هیچگاه غافل نیست.
• به نظر دیلتای گذشته ما در مقایسه با امر معقول محض غیر قابل اندازه گیری است و این امر مبین توجه او به تجربه شاعرانه ای است كه نظم و نسق منطق را درهم می‌شكند.
•  «آرون» خاطرنشان می سازد در نظریة دیلتای «نقد عقل تاریخی»، نقد تاریخی عقل نیز هست و در حقیقت ضرورت عقل هیچگاه قائم به ذات یا مستقل نیست چون با موانع ناشی از تجربة زندگی شخصی برخورد می‌كند.

تحصلی بودن علوم انسانی:

• سعی دیلتای این است كه نشان دهد علوم انسانی از دید آگوست كنت و استوارت میل علومی تحصلی هستند و میل با طرح مساله روش شناسی مخصوص علوم مربوط به ذهن (روح) به تلاش قابل ملاحظه ای دست زده است.
• دقیقاً به نام فلسفه تحصلی و علمی است كه دیلتای به ناهمگونی روشهای علوم طبیعی و علوم فرهنگی معتقد می‎شود كه نتیجه نوعی دوگانگی معرفت شناختی است.
• موضوع آنچه دیلتای «نقد عقل تاریخی» می نامد قطع رابطه با مذهب اصالت طبیعت است و فایدة فلسفی آن كمك به فروپاشی فلسفة قرون وسطایی به صورت حق طبیعی، دین طبیعی یا اخلاق طبیعی است.
• علوم ذهنی (روحی) مستقل از علوم طبیعی است.
• دیلتای علوم روحی را قائم به ذات و مستقل می داند.
• دیلتای به مساله روش ها چندان توجه ندارد، او به درك شرایط معقول بودن كه مختص علوم روحی است و بنابراین به سهم تحصلی آنها در شناخت بهتر اشخاص و اشیا دلبستگی خاص دارد.
• بیشتر آثار او در زمینه معرفت شناسی است.
• علوم روحی در گیرودار عمل زندگی رشد كرده اند و موضوع آنها مجموعه ای از اثرها و پیمان هایی است كه انسان پیش از آنكه از آنها علمی بسازد می بایستی آنها را آفریده باشد.