فصل اول :‌ بررسی مالكیت فكری به طور عام

1-1- ویژگی‏های مالكیت فكری

به نوعی حقوق مالكیت فكری با توجه به اصول كلی حقوق از جنبه حقوق غیرمالی، مورد نظر است. چراكه در لحظة پیدایش و خلق اثر، وجود عنصر مالّیت هنوز متصور نیست و تنها ابداع و ایجاد اثر مورد بحث در ذهن موجود است. امّا با توجه به این واقعیت كه در پاره‏ای از حقوق، جنبه‏های مالی و غیرمالی با هم مخلوط شده‏اند، می‏توان مالی بودن این حق را نیز بررسی كرد.

چنانچه برخی اساتید صراحتاً حق مؤلف برآثار خود را دارای هر دو جنبة مادی و معنوی می‏دانند[1]. مادی از این لحاظ كه حق انتشار یا بهره‏برداری توسط پدید آورنده قابل واگذاری است و نهایتاً بهای اقتصادی قابل توجهی نیز دارد.

و معنوی از این باب كه حق اخلاقی مولف نسبت به اثر خود در موارد مختلف از قبیل تغییر، تحریف و سوء استفاده محفوظ خواهد بود.

همچنین از باب عینی یا دینی بودن حق، مالكیت فكری را می‏توان باز در دستة بینابینی و درست در نقطه‏ای كه هر دو جنبه در آن نمود دارند، بررسی كرد. زیرا حقی كه مولف بر نوشته‏های خود دارد هر چند كه در برابر همه قابل استناد است و از لحاظ انحصاری بودن با مالكیت شباهت تام دارد، برخلاف سایر حقوق عینی، موضوع آن شیء نیست و ناظر به ابداع فكر پدیدآورنده است. این وضعیت تا آنجا ادامه دارد كه برخی حقوق‏دانان تقسیم سومی را علاوه بر حقوق دینی و عینی، با عنوان حق معنوی قائل شده‏اند[2].

به هر صورت امروزه رویة قانونگذاری و صدور آرای محاكم و نیز امضای توافق‏نامه‏ها و كنوانسیون‏های مربوط به مالكیت فكری در كشورهای مختلف بر این باور پیش می‏رود كه حقوق مالكیت فكری به عنوان یك سلسله حقوق فردی و شخصی كه به پدیدآورندگان تعلق دارد، مورد شناسایی قرار گرفته است و ضمانت اجرای این دسته از حقوق نیز قوانین مربوطه‏ای است كه گاه علاوه بر جنبة مدنی و تجاری، از ابزار كیفری نیز بهره جسته است.