به منظور درك محیط نوین جهانگردی و درك مسئله ها و چالش هایی كه پیش روی دست اندركاران این صنعت قرار دارد مروری گذار بر روند تاریخی این صنعت از اهمیت خاصی برخوردار است .

عهد باستان :

مردم متعلق به تمدنهای ماقبل تاریخ با این انگیزه مسافرت میكردند كه بتوانند غذا به دست آورنده ، از خطر دوری جویند یا به مناطقی كه دارای آب و هوای مساعدتری نقل مكان كنند . با افزایش مهارت و كسب فنون ، نیاز انسان به زندگی بدوی و خانه بدوشی كاهش یافت و در دوره های بعد انسان با انگیزه تجارت و تهاتر كالا مسافرت میكرد . درحالیكه امپراتوری های عهدباستان در قاره های آفریقا ، آسیا و خاورمیانه رشد میكردند ، ساختار زیربنایی ایجاب میكرد كه جاده سازی شود و راههای آبی بوجود آید و برای ساده تر شدن مسافرت و سایل نقلیه تهیه گردد. آغاز مسافرت های رسمی و دولت خود نتیجه مستقیم اقدامات حكام مناطق مختلف بود كه نمایندگان خود را به مكانهای دوردست اعزام مینمودند تا جنگلهای قبیله ای را اداره كنند و از شهروندان مالیات بگیرند .

در دوره های حكومت خانواده های سلطنتی در مصر مسافرت بیشتر با قصد تجارت و تفریح انجام میگرفت و اینگونه مسافرت ها رونق زیادی یافت . در آن زمان دولتها اقدام به جاده سازی كردند و در نقاط مختلف علامتهایی نصب گردید كه نشان دهنده فاصله نقاط بود . یونانیان باستان در امر پیشبرد و توسعه مسافرت و جهانگردی در دو زمینه خاص فعالیتهای چشمگیری كردند . نخست با ضرب سكه و جایگزین كردن آن به جای كالا مشكل مسافران را در امر حمل كالا برای انجام معاملات حل كردند و دوم زبان یونانی در سراسر حوزه مدیترانه رواج یافت و ارتباطات به صورت راحت تری برقرار میشود . فردی به نام پوسانیاس كه اهل یونان بود درسال 170 میلادی كتابی به نام راهنمای یونان منتشركرد كه این كتاب مشتمل بر 10 جلد بود و مسافران را راهنمایی میكرد .

امپراطور روم زمانی كه به اوج خود رسید مقامات دولتی و طبقه حاكم روزهای صلح و آرامش را در تفریح بسر میبردند و كسانی كه از امپراطوری روم باستان به خارج میرفتند به خرید كالا علاقه نشان میدادند. مسئله پنهان كردن كالاهای گمركی در آن زمان رواج یافت زیرا 25% واردات به عنوان عوارض گمركی ضبط میگردید .

تمدنهای آسیایی هم تاریخ بلند بالایی از سیاحت دارند كه نمونه های بارز آن وجود تفریحگاههایی در مناطق خوش آب و هوای چین و ژاپن در مناطق تابستانی میباشد .

قرون وسطی :

سده پنجم تا چهاردهم میلادی را قرون وسطی مینامند . در این دوره مسافرت و تجارت رونق خود را از دست داد زیرا جاده ها تقریبا از بین رفته و شرایط مسافرت بسیار مشكل و حتی خطرناك شده بودم . در سده چهاردهم مسافرت به قصد زیارت به صورت یك پدیده انبوه درآمده بود و مسیحیان به بیت المقدس و روم مسافرت میكردند. مسئول كاروان در ازای مبلغ مشخصی كه دریافت میكرد همه هزینه های مربطو به رفت و برگشت را میپرداخت : كارت عبور ، غذا ، خوابگاه و استراحتگاه حیوان . برای حمل مسافران و رهایی از دیوان سالاری این اشخاص رشوه پرداخت میكردند . از مشهورترین جهانگردان میتوان به ماركوپولو و سرجان مندویل اشاره كرد.⁽¹⁾

رنسانس :

از سده چهارده تا هفده بیشتر مسافرتها با هدف كسب دانش و تجربه آموزی انجام میشد . اروپاییان در قرن 15 و 16 میلادی به اكتشاف دریایی مهمی دست یافتند و پس از عبور از مغرب و جنوب آفریقا سرانجام به جنوب شرقی آسیا راه یافتند . در انگلستان ملكه الیزابت اول برای تربیت نمایندگان خارجی برای گروهی از اشراف گذرنامه صادر میگرد و این افراد برای كسب دانش و تجربه های جدید معمولا به چین مسافرت میكردند . نجبا و اشراف زادگان فرانسوی نیز برای تكمیل تحصیلات و كسب تجربه اقدم به مسافرت میكردند و آنها را توریست میخواندند .⁽²⁾

انقلاب صنعتی :

انقلاب صنعتی كه از سال 1750 تا 1850 ادامه یافت پایه و اساس گردش های دسته جمعی را بوجود آورد . در این دوره كارگران ساده كشاورزی كه در مناطق روستایی وجود داشتند رهسپار شهرها و كارخانه های تولیدی شدند وهمین مسئله باعث تغییرات ژرف اقتصادی و اجتماعی شد . بروز انقلاب در امرحمل ونقل ابتدا در راههای آهن و كشتی های نجار اتفاق افتاد وسپس با ساخت اتومبیل ادامه یافت و در نهایت باعث استفاده جهانگردان از هواپیما و مسافرت بقاط دوردست دنیا شد  . این تحولات منجر به پیدایش اولین تشكیلات سازمان یافته جهانگردی شد . تدوین قوانین و مقررات در زمینه حق مرخصی برای كارمندان و از طرف دیگر بالارفتن سطح زندگی مردم وعلاقه مندی به بهبود وضع زندگی و كنجكاوی نسبت به وضع زندگی و پیشرفت سایر ملل كممك شایانی به توسعه جهانگردی نمود[1].

جهانگردی انبوه پیامد منطقی تغییرات كلیدی اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی و تكنولوژیكی پس از جنگ جهانی دوم بود . مسافرت باجت در سال 1958 نقطه عطف سفرهای انبوه به شمار میرود . جهانگردی انبوه تا اواسط سالهای 1970 موضوع روز بود و از آن پس به تدریج جهانگردی نوین جایگزین آن شد . باید اذعان كرد كه جهانگردی انبوه یكباره ناپدید نمیشود و یا جهانگردی نوین كاملا جایگزین نمیشود ، معهذا نرخ رشد جهانگردی نوین از این زمان از جهانگردی قدیم پیشی میگیرد .[2]

تعریف« مسافرت و جهانگردی »

نیاز به ارائه تعریفی از واژگان فنی

بحث درباره اصطلاحات و واژگانی فنی كه در این صنعت پویا مورد استفاده قرار می‌گیرند، حائز اهمیت است. بیشتر لغت‌نامه واژة ساده مسافرت[1] را عمل جابه‌جایی تعریف كرده‌اند، كه البته در مفهوم جهانگردی این واژه تعریف دیگری دارد. با توجه به هدف این كتاب، مسافرت بدین گونه تعریف می‌شود: «عمل جابه‌جایی به خارج از جامعه برای تجارت یا تفریح و نه برای انجام كار روزمره یا تحصیل» (گی، ماكنز و چوی، 1989، ص12)[2]. برای این كه مسافرت نوعی صنعت به حساب آید، باید در سایة این گونه فعالیت‌ها نوعی ارزش اقتصادی ایجاد شود.

با درك واژگان و مفاهیم اصولی كه در محتوای مسافرت و صنعت جهانگردی به كار برده می‌شود، چارچوبی ارائه می‌شود كه بیشتد بحث‌های مربوط به این صنعت بر اساس آن است. به علت ناملموس بودن ماهیت این صنعت، از نظر واژه‌شناسی، تعریف عمومی ارائه شده كه از جهات مختلفی حائز اهمیت است.

با استانداردشدن واژگان از جانب دست‌اندركاران و گروه‌های ذی‌ربط این اطمینان به وجود می‌آید كه از اصطلاحات و عبارت‌های مشابهی استفاده شود و مانع از هر نوع تحریف و سوءتفاهم گردد. از این رو، تعریفی واحد برای دست‌اندركاران و مدیران اجرایی مناطق یا كشورهای مختلف این صنعت كه می‌خواهند دربارة مسائل جهانگردی و مسافرت بحث كنند، بسیار ضروری است.

گذشته از این، برنامه‌ریزان با داشتن تعریف‌های استاندارد جهت اتخاذ تصمیمات تجاری قادر خواهند بود كه از داده‌های مقایسه‌ای استفاده كنند. به هر حال، نمی‌توان فرض را بر این گذاشت كه تعریف واحدی مورد قبول همگان واقع شود. در نیمة اول قرن بیستم، ورود و خروج مسافران و جهانگردان در بسیاری از كشورها به ندرت ثبت می‌شد و اگر هم این كار انجام می‌گرفت روش ثبت از كشوری به كشور دیگر فرق می‌كرد. در ضمن شمارش نهایی این مسافران و جهانگردان، به علت وجود تعریف‌های مختلفی از جهانگردان، امكان نداشت و فقط از روی گذرنامه های افراد خارجی امكان این ثبت ایجاد می‌شد.