« جلال آل احمد» متفكری است كه مهمترین دغدغة‌ او در دوران حیاتش ، « بررسی مسائل اجتماعی ایران» بوده است  انجام  این مهم را قالب داستانها ، مقالات وگزارشهای او می توان به وضوح مشاهده نمود. هر چند رشتة‌ تحصیلی آل احمد « ادبیات فارسی » بوده ، تعریف او از « ادبیات» با دیگران متفاوت است.

آل احمد به جدال «سنت» و «مدرنیسم» در ایران توجه دارد،‌ جامعة ایران را دچار به هم ریختگی و «آنومی» می داند وبه دنبال ارائة‌ راه حلی برای این جدال است.

آل احمد به نوعی « بومی – جهانی » می اندیشد وهویتی برای ایرانی قائل است  و خواهان آن  می باشد  كه ایرانی بتواند حرفش را به تمام جهان بزند.

آل احمد با « غربی شدن» به شدت مخالف است،‌ اما با « نوسازی » از این باب كه  برنامه ریزی نشده وبرون تدبیر در ایران در حال پیاده شدن است، مخالف می ورزد،‌ نه بانوسازی به فضای مطلق آن .

اهمیت خاص غربزدگی از حیث دوران رژیم پهلوی،‌ در این است كه جلال، دو واقعیت مهم را كه به عقیدة‌ او تحصیل كردگان ایرانی از آن غافل بوده اند ، فهمیده بود .

فهرست مطالب

مقدمه

زندگی نامه جلال (مثلاً شرح احوالات)

اندیشه های جلال........................................ 8

پایگاه اجتماعی جلال.................................... 10

پدیدة غربزدگی از دیدگاه جلال........................... 16

زنان از دیدگاه جلال.................................... 20

مذهب و روحانیت از دیدگاه جلال.......................... 21

جلال از دیدگاه سیمین دانشور (شوهر من جلال).............. 23

خاطره ای از جلال (ویلیام میلوارد)...................... 35

آثار جلال.............................................. 40

مرگ جلال............................................... 42

مرثیه ای در سوگ جلال (مهدی اخوان ثالث)................. 43

جمع بندی.............................................. 45

زندگی نامة جلال (مثلاً شرح احوالات)

در خانواده ای روحانی (مسلمان- شیعه) برآمده ام. پدر و برادر بزرگ و یكی از شوهر خواهرهایم در مسند روحانیت مردند. و حالا برادرزاده ای و یك شوهر خواهر دیگر روحانی اند. و این تازه اول عشق است. كه الباقی خانواده همه مذهبی اند. با تك و توك استثنایی. برگردان این محیط مذهبی را در «دید و بازدید» می‎شود دید و در «سه تار» و گله به گله در پرت و پلاهای دیگر.

نزول اجلالم به باغ وحش این عالم در سال 1302 بی اغراق سرهفت تا دختر آمده ام. كه البته هیچكدامشان كور نبودند. اما جز چهار تاشان زنده نمانده اند. دو تاشان در همان كودكی سر هفت خان آبله مرغان و اسهال مردند و یكی دیگر در سی و پنج سالگی به سرطان رفت.

كودكیم در نوعی رفاه اشرافی روحانیت گذشت. تا وقتیكه وزارت عدلیة «داور» دست گذاشت روی محضرها و پدرم زیر بار انگ و تمبر و نظارت دولت نرفت و در دكانش را بست و قناعت كرد به اینكه فقط آقای محل باشد. دبستان را كه تمام كرد دیگر نگذاشت درس بخوانم كه: «برو بازار كار كن» تا بعد ازم جانشینی بسازد. و من بازار را رفتم. اما دارالفنون هم كلاسهای شبانه باز كرده بود كه پنهان از پدر اسم نوشتم. روزها كار؛ ساعت سازی؛ بعد سیم كشی برق، بعد چرم فروشی و ازین قبیل … و شبها درس. و با درآمد یك سال كار مرتب، الباقی دبیرستان را تمام كردم. بعد هم گاهگذاری سیم كشی های متفرق. بر دست «جواد» ؛ یكی دیگر از شوهر خواهرهایم كه اینكاره بود. همین جوریها دبیرستان تمام شد. و توشیح «دیپلمه» آمد زیر برگه وجودم- در سال 1322- یعنی كه زمان جنگ. به این ترتیب است كه جوانكی با انگشتری عقیق به دست و سر تراشیده و نزدیك به یك متر و هشتاد، از آن محیط مذهبی تحویل داده می‎شود به بلبشوی زمان جنگ دوم بین الملل. كه برای ما كشتار را نداشتو خرابی و بمباران را. اما قحطی را داشت و تیفوس را و هرج و مرج را و حضور آزار دهندة قوای اشغال كننده را.