مدیریت بحران

مقدمه:

وقوع حوادث غیر قابل پیش بینی و بروز خطرات و سوانح و بحرانهای اقتصادی،اجتماعی، سیاسی، نظامی واقعیتی است كه بشر در طول تاریخ با آن آشنا بوده است. در این راستا هرچه قدر بر كسب موفقیت های تكنولوژیكی و اجتماعی افزوده شده است ، میزان بروز این خطرات غیره منتظره نه تنها كاهش نیافته بلكه در بسیاری از موارد افزایش نیز یافته است. صنعتی شدن جوامع و گسترش ارتباطات ماهواره ای و نقل و انتقالات اطلاعات به طور وسیع و همچنین بزرگتر شدن سازمانهای اجتماعی، اقتصادی و بازرگانی باعث شده كه بیشتر بحرانها نهادی شود در واقع جزء جدا نشدنی از ماهیت درونی سازمانها گردد. بنابراین مشاهده میشود كه در بیشتر مواقع افزایش پیچیدگی و توان تولیدی این سازمانها به طور بالقوه تقویت چنین حالاتی را اجتناب نا پذیر ساخته است. در برخورد اول ممكن است این تصور به وجود آید كه بحرانهای صنعتی و اجتماعی ناشی از آنها مختص كشورهای پیشرفته صنعتی بوده و سیستمهای مصون كننده تنها مورد نیاز این گونه كشورهاست، در صورتیكه باید توجه داشت كه كشورهای درحال توسعه و روبه رشد نیز به واسطه اینكه در مرحله ی فراگرد و یا انتخاب قرار دارند باید در برنامه ریزی های میان مدت و بلند مدت خود نه تنها در فكر جلوگیری بلكه در صدد ارزیابی ضررهای جبران ناپذیر حوادث پیش بینی نشده باشند.

بحران چیست؟

قبل از پرداختن به ویژگی های موقعیت بحرانی و معرفی رویكرد سیستماتیك رویارویی موثر، باید توجه كرد كه در هرحال بحران یا مستقیماً در یك سیستم به وجود آمده یا تاثیر عوامل خارجی سیستم را مختل ساخته است. در هردو حالت می توان تجزیه و تحلیل خود را به صورت ملاحظات سیستماتیك پیش برد. زیرا در نهایت وظیفه ی مدیریت بحران، اتخاذ تصمیمات موثر بر اساس اطلاعات صحیح در جهت كاهش خسارات و كنترل سریع بحران است. این پروسه در نهایت با شناخت كنش ها و واكنشهای سیستماتیك انجام می شود. در غیر این صورت تصمیمات چیزی جز آزمون و خطا نخواهد بود و با توجه به سه عامل ،محدودیت زمان، تهدید و غافل گیری  نمی توان انتظار داشت جایی برای چنین رویكردی باشد. مسلماً در تمام برنامه ریزیهای بحران جایی برای موقعیت های پیش بینی نشده در نظر گرفته خواهد شد. بنابراین می توانیم بحران را بر اساس تعریف سیستم چنین بیان كنیم: اجزاء تشكیل دهنده سیستم در چارچوب معین بر اساس ضوابط و معیارهای سنجیده و تنظیم شده روابطی به صورت كنش و واكنش برقرار میكنند. در هر سیستم عناصر متغییر تشكیل دهنده ی آن باید در حدود و قلمرو معینی نگهداری و محافظت شود، در غیر این صورت حالت تعادل سیستم به هم می خورد، تا جایی كه امكان محو كامل آن وجود دارد. بحران عبارت است از: وضعیتی كه نظم سیستم اصلی یا قسمتهایی از آن را مختل كرده پایداری آن را برهم زند. به بیان دیگر بحران وضعیتی است كه تغییری ناگهانی در یك یا چند قسمت از عوامل متغییر سیستم به وجود می آورد. شدت و ضعف بحرانها بستگی به عوامل تشدید كننده و یا عناصر كاهش دهنده بحران و تكنیكهای موجود برای مدیریت و بالاخره مهار آن دارد. از نظر عملیاتی نیز بحران را می توان به صورت یك سیستم، تجزیه و تحلیل كرد كه در آن دوسری عوامل مختلف یكی محیط و ساختار سیستم و دیگری عواملی كه موجد بحران هستند ، وجود دارد. تعیین اینكه كدام یك از عوامل و عناصر تشكیل دهنده ی سیستم در مقابل بحران آسیب پذیری و تاثیر پذیری بیشتری دارد، یكی از وظایف اولیه ی تحقیق و پژوهش مدیریت بحران است تعیین آسیب پذیرترین بخش سیستم در عمل به بخشی از سیستم بر می گردد كه بالاترین رسیدگی را نیاز دارد.